گردشگری در جهان هوشمند متحول می‌شود

«محمدرضا عیوضی» با اشاره به این‌که امروزه با توجه به ابعاد مختلف اقتصادی، صنعتی، محیط‌زیستی، اجتماعی و ... لازم است که گردشگری هوشمند در دستور کار توسعه شهرها قرار گیرد، گفت: باید گفت اهمیت استراتژیک گردشگری و سهم آن در رشد اقتصادی شهرها موضوعی نیست که بتوانیم به راحتی از آن چشم‌پوشی کنیم و از طرفی نیز «هوشمند» شدن پدیده‌ها در عصر نوین موضوعی غیر قابل کتمان است. وی خاطرنشان کرد: گردشگری نیز در زمان حاضر در حال تغییر ماهیت است. به طور مثال «مقصد هوشمند» در گردشگری نمونه‌ خاصی از شهر هوشمند و مقصدی نوآور است که زیرساخت‌های آن با تکیه بر تکنولوژی ایجاد شده و نه تنها تضمین‌کننده‌ توسعه‌ پایدار در مناطق گردشگری است بلکه برای همه افراد قابل دسترس بوده و تعامل گردشگران را با محیط اطراف تسهیل ‌می‌کند. مدرس دانشگاه در رشته گردشگری با بیان این‌که در این شرایط کیفیت تجربه‌ مقصد و نیز کیفیت زندگی شهروندان نیز بهبود ‌می‌یابد، افزود: مقصدهای گردشگری هوشمند فضایی مناسب برای تقویت گردشگری هوشمند هستند.

گردشگری هوشمند رویکرد جامعی است که با به‌کارگیری فناوری و تجهیزات اطلاع‌رسانی و اینترنتی، اطلاعات تور و خدمات مربوط به سفر مانند مقصد، غذا، حمل‌ونقل، رزرواسیون و راهنمای تور را در اختیار گردشگران قرار ‌می‌دهد. مدیر کارگروه فرهنگی مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و پژوهش شهرداری تبریز خاطرنشان کرد: به هر تقدیر از گذشته باید درس گرفت و زمینه را برای پیشرفت‌های آینده فراهم کرد و امیدواریم که با گسترش مفاهیم شهر هوشمند، گردشگری هوشمند بتواند جایگاه خود را نه تنها در تبریز که در ایران نیز به دست آورد. 

مقاصد هوشمند، شهر را برای گردشگران سرگرم‌کننده‌تر، جذاب‌تر و راحت‌تر می‌کنند 
این کارشناس امور گردشگری در تعریف گردشگری هوشمند توضیح داد: شهر هوشمند درصدد است به اهداف مشخص با استفاده از سامانه‌های نوآورانه و فرآیندها بر اساس اهداف ذی‌نفعان دست یابد. البته شهر هوشمند فقط به این معنا نیست که از سیستم‌های الکترونیکی و اینترنتی در مدیریت شهر استفاده شود، بلکه هوشمندی در تعیین استراتژی‌ها نیز از اهم شاخصه‌های شهر هوشمند است و در زمینه گردشگری، مقصدهای هوشمند یک شهر را برای گردشگران سرگرم‌کننده‌تر، جذاب‌تر و راحت‌تر می‌کنند. وی استفاده از داده‌ها، کنترل و هماهنگی و فناوری(پروتکل‌ها، فرآیندها و زیرساخت‌ها) برای ایجاد بهره‌وری بالاتر، پایداری، توسعه اقتصادی و افزایش کیفیت زندگی برای افرادی که در شهر زندگی می‌کنند لازم دانست و گفت: بیشتر مقاصدی که درصدد توسعه منابع برای ساخت شهر هوشمند هستند، توریسم هوشمند را نیز جز جدایی‌ناپذیر سامانه‌ها و فرآیندها در نظر می‌گیرند. عیوضی هم‌چنین در خصوص زیرساخت‌های شهری ایران گفت: اکنون وقت آن رسیده است که شعار شهر هوشمند در شهرها به طور واقعی عملیاتی شود و این هوشمندی گردشگری، شهرهای ما را نیز در برگیرد که در این صورت با برنامه‌ریزی هوشمندانه سهم بازار و درآمد پایدار مناسب به شهر و شهرداری تزریق می‌شود و هم الگویی برای برندسازی و کار فرهنگی، هویتی و تبلیغاتی در منطقه به دست می‌آوریم. 

بی‌انصافی است که تولید شماری سنسور را علتی بنیادین برای هوشمندسازی شهر بدانیم
«نسیم نجار ازلی»، مدرس دانشگاه و پژوهشگر دکتری شهر هوشمند دانشگاه METU ترکیه نیز در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص این دیدگاه که شهر هوشمند نوعی غرق شدن افراطی در دنیای اینترنت و دیتا و اطلاعات و کلاً دنیای مجازی است، گفت: شاید منظور از دنیای مجازی، دنیایی است که ارتباطات واقعی و انسانی را فراموش می‌کنیم. از یک دید این پاسخ می‌تواند صحیح باشد، اما نه در تعاریف شهر هوشمند بلکه شهر دیجیتال یا همان چیزی که امروزه به‌عنوان چالش با آن دست به گریبانیم. وی ادامه داد: واقعیت این است که با رشد فناوری و رقابتی شدن جهان واقعی و جهان مجازی بسیاری از روندها و نگرش‌ها و ظرفیت‌های جهان، از جمله مسائل شناختی و ادراکی ما نسبت به فضا، مکان و پیرامون خودمان تحت‌الشعاع قرار گرفته‌اند. اما چیزی که در شهر هوشمند اهمیت پیدا می‌کند، هدایت این اثر به سوی اصول هویتی شهروندان هر شهری است. 

وی خاطرنشان کرد: در مورد شهر هوشمند بی‌انصافی است که تولید تعدادی سنسور و اتکای شهروندان را به تکنولوژی‌های نوین، علتی بنیادین برای هوشمندسازی شهر بدانیم چون مقصود از زندگی هوشمند، شهر هوشمند و استفاده از همه فناوری‌های نوظهور همگی فقط و فقط برای راحتی انسان و رشد او در نظر گرفته شده‌اند، نه به حاشیه راندن او و نه اولویت قرار دادن ماشین‌ها و ربات‌ها… . از همین‌رو نیز در شهر هوشمند، شهروند هوشمند نقش مهمی دارد و بدون او شهر در بهترین حالت یک محیط صرف دیجیتال است. این پژوهشگر دکتری با اشاره به این‌که در خصوص شهر هوشمند تعاریف زیادی وجود دارد، گفت: در تعریف اولیه از شهر هوشمند، محدوده‌ای اعلام شده است که با استفاده از تجهیزات پیشرفته و سنسورهای الکترونیکی مختلف، دیتا یا داده‌های زیادی در حال رد و بدل شدن بین شهر، شهروندان و مدیران شهری هستند. 

نجار ازلی افزود: این دیتاها زیرساختی‌ترین تا سطحی‌ترین لایه‌های شهر را در برمی‌گیرند و همگی باهم بستری از اطلاعات را به وجود می‌آورند که در تصمیمات شهری و نحوه زیست ما تأثیر می‌گذارد. وی ارکان مهم این تعریف‌ها را در حکمروایی هوشمند ( Smart Governance )، شهروند هوشمند ( Smart Citizen )، محیط زندگی هوشمند ( Smart Environment )، خانه هوشمند( Smart Home )، اقتصاد هوشمند ( Smart Economy )، حمل و نقل هوشمند ( Smart Mobility ) و انرژی هوشمند ( Smart Energy ) دانست.وی با بیان این‌که تعاریف شهر هوشمند گاه همدیگر را تکمیل می‌کنند و گاه در تضاد باهم قرار دارند، گفت: شهرهایی مثل استکهلم، روتردام، آلبرتا، میتاکا و … شهرهایی هستند که در تلاشند تا به نحوی با اضافه کردن زیرساخت‌های قدرتمند به هوشمندی دست پیدا کنند. هدف اصلی این شهرها رسیدن به یک محیط پایدار، خلاق و با تاب‌آوری بیشتر است، به‌گونه‌ای که بستر شهر به رشد هرکس کمک می‌کند. 

نجار ازلی در پاسخ به این‌ پرسش که آیا شهر هوشمند بیشتر پیروی از یک مد روز است یا واقعاً یک الزام و نیاز بشمار می‌آید، گفت: برای جواب دادن به این موضوع شاید باید به مفهوم توسعه در جوامع بپردازیم. امروزه توسعه دیگر فقط ساخت مجتمع تجاری و ایجاد جاده و …. نیست. همه ‎این‌ها مهم و ضروری هستند، اما اگر با توجه به رویکردهای نوین حتی به این مسائل بپردازیم به مفهوم محیط و شهر پایدار نمی‌رسیم. این موضوع تا حدی مهم است که جزو اهداف سازمان ملل متحد و برنامه یو .ان. هبیتات ( UN-Habitat ) است.  وی یاد آور شد: این سازمان‌ها به همراه دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی بزرگ جهان روی چگونگی رسیدن به شهرهایی بهتر و متناسب با آینده ما مطالعات عمیق و جدی دارند. توسعه امروز دیگر گذشتن از مرزهای دانش است و این هم اتفاق نمی‌افتد مگر این ‎ که بتوانیم خود را با رویکردهای جدید و آینده‌نگر تطبیق دهیم. الان وقتی از توسعه صحبت می‌کنیم، در واقع داریم به تفکری جامع‌تر از رشد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و یا حتی شهری اشاره می‌کنیم. 

وی یادآور شد: این تفکر مستلزم اشکال وسیع‌تری از لایه‌های مختلف دانشی و انعطاف‌پذیری آن‌ها در یک جامعه، تمدن و یا شهر است. دانش توسعه مداری در روزگار کنونی با محوریت رشته‌های گوناگون تقسیم و توصیف شده و محصول میعادگاه‌های مختلف فکری و مدیریتی است. استانداردهای بین‌المللی اخیر به تعاریفی چون توسعه پایدار، توسعه درون‌زا، توسعه دانش بنیان، اشاره کرده‌اند و از این میان، توسعه هوشمند و شهر هوشمند به نظر می‌رسد که تعریفی جامع‌تر و شمول‌تر را در خود دارد، چون با رسیدن به شهر هوشمند یعنی هم زمان به یک شهر دانش بنیان، شهر تاب‌آور، شهر پایدار، شهر خلاق و … رسیده‌ایم. 

  مردم هوشمند سبک زندگی خود را برای رشد شهر به کار بسته و «فرهنگ هوشمند» دارند 
نجار ازلی در خصوص تفاوت شهر دیجیتال و شهر هوشمند یا همان شهروند هوشمند، گفت: اصولاً موضوعات شهری و اجتماعی، به‌علت حضور ذی‌نفعان متضادی که به راحتی بر سر مسائل گوناگون با یکدیگر توافق نمی‌کنند، پیچیدگی‌های فراوانی دارند. مردم هوشمند دارای توان پاسخ‌یابی برای نیازهای خود در بطن شهر هوشمند هستند و این مردم در شهر هوشمند، افرادی هستند که به خودآگاهی رسیده‌اند. اینان علاقه‌مند استفاده از فناوری‌های نوین برای بهبود کیفیت زندگی خود و دیگران هستند. وی افزود: مردمان هوشمند با نگرش‌های دانش بنیان و نه تنها فناورسالارانه، به نوآوری روی خوش نشان می‌دهند و شروع‌کننده کسب و کارهای جدید و اقتصادهای نوآورانه هستند و از رده صرفاً مصرف‌کننده خارج می‌شوند. در تعریف شهر هوشمند و مردم هوشمند هم‌چنین آمده است که یک شخص در مواجهه با خدمات‌دهندگان از احساس آسانی و راحتی و کارآمدی برخوردار می‌شود و تصور نمی‌کند که با ادبیات و خط مشی‌های مختلفی سر وکار دارد. 

 وی ادامه داد: در واقع شهروندان هوشمند به یکپارچگی اطلاعات، فرآیندها و خدمات کمک می‌کنند و در راستای آن گام برمی‌دارند و در این جا یکپارچگی به معنی استخراج کردن دانش صحیح از همه فرآیندها و تصمیم‌گیری براساس خرد جمعی است. مردم هوشمند خود نقش‌آفرین و نوآورند و با تکنولوژی در جایی که لازم است به‌صورت هوشمندانه‌ای «تعامل» دارند و این مهم‌ترین اصل است... «تعامل هوشمندانه». نجار ازلی در توضیح تعامل هوشمندانه، گفت: منظور این ‎ که بدانند کی و کجا و به چه صورت از تکنولوژی استفاده کنند، نه این‌که نقش صرفاً طعمه و بازار هدف را برای تولیدکنندگان ابزارآلات هوشمند و کارخانه‌ها و شرکت‌های تولیدی فناوری‌ها و تکنولوژی‌های سرسام‌آور بازی کنند. در شهر هوشمند به‌عنوان شهروند هوشمند شما باید بدانید که به چه طریقی هوشمندانه مسائل و اولویت‌های شهری را پیدا کنید و برایشان برنامه‌ریزی کنید. یک موضوع مهم نیز وجود دارد و آن این‌که مردم هوشمند سبک زندگی خود را برای رشد شهر به کار بسته و «فرهنگ هوشمند» دارند. 

 یکی اهداف اصلی شهر هوشمند، تشویق شهروندان به تعامل دوستانه با محیط و تکنولوژی است 
 نگین نجار ازلی، معمار و طراح محیطی که به‌صورت تخصصی روی موضوع «گیمیفیکیشن شهری» در شهر هوشمند کار می‌کند، در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که چه بخواهیم چه نخواهیم مفهوم جدید شهرهوشمند با مفاهیمی چون تکنولوژی، فناوری اطلاعات، اینترنت اشیا، فناوری‌های M2M و ... درهم تنیده شده است، خاطرنشان کرد: این مفاهیم اگر دقت نکنیم بجای پاسخگویی به نیازهای ما، خود ایجاد نیاز خواهند کرد و ما را به نوعی در دام خود گرفتار می‌کنند. وی ادامه داد:‌ در همین راستا در سال‌های اخیر مختصصان هر چه بیشتر بر روی فاکتورهایی که مستقیماً بر روی «خلاقیت»، «نوآوری»، «تعامل» و «انسان محور» بودن رفتارها تأثیر دارند، لایه‌های جدیدی از دانش مانند گیمیفیکیشن شهری ( Urban- Gamification ) را برای ما آشکار و معرفی می‎کنند. منظور از گیمیفیکیشن، استفاده از خصوصیت‌ها و تفکرات بازی گونه در زمینه‌هایی که ماهیت بازی نداشته و اتفاقا بسیار جدی و مهم هم هستند و یا استفاده از انگیزاننده‌های طبیعی برای به حرکت در آوردن مخاطب است. 

 وی یادآور شد: یکی از ارکان و اهداف اصلی شهر هوشمند، تشویق شهروندان به تعامل با محیط و تکنولوژی به‌صورت دوستانه‌ای نیز است، نیازی که با توجه به الگوریتم‌های پیچیده فناورسالارانه گاه به ورطه فراموشی نیز سپرده می‌شود.در واقع تعامل‌پذیری موضوعی بسته به تأثیر مستقیم افکار، اندیشه، احساسات و فرهنگ آدمی است. نجار ازلی با اشاره به این‌که در شرایط جدید، مدیریت شهری به دنبال روش‌های جدیدی است که بتواند از آخرین تغییرات به وجود آمده در پی تحولات صورت گرفته و گسترش تکنولوژی در سال‌های اخیر به نحوی بهره ببرد، گفت: تأکید بر تعامل‌پذیری در این میان نه تنها باید از میان نرود بلکه پر رنگ‌تر از گذشته نیز باشد. در این معنا شکاف دیجیتالی موجود ما بین «شهروند» و «شهر» و هم‌چنین «مدیریت دانش» به‌نحوی کاربردی، مورد بررسی قرار می‌گیرد. 

وی ادامه داد: شاید جدی‌ترین و ملموس‌ترین موضوعی که هر روز و هر لحظه با آن مواجهیم و چون شهر همیشه وجود دارد و ما را سخاوتمندانه در خود جا داده است، ما هم به‌صورت نامهربانانه فراموشش می‌کنیم. روند طراحی و برنامه‌ریزی برای بهبود کیفیت زندگی و فضاهای عمومی در شهری که خواهان هوشمندی است، دارای نتیجه تولیدی از بازنمایی‌ها و مشخصاتی است که در برگیرنده محدوده شکل‌گیری موضوع است. شهر در جایگاه پدیداری به‌عنوان موضوع مطرح شده در طرح پیشنهادی، بیانگر ذهن طراح بوده و خود کاملاً مستقل از اهداف کارکردی فناوری عمل می‌کند. وی در پاسخ به این پرسش که این موضوع چه کمکی به گردشگری هوشمند و رشد کیفیت گردشگری می‌کند؟، گفت: کیفیت مورد اشاره یک رویکرد کلی است که از برندینگ مکان در اقتصاد شهری تا ابعاد کاربر محور بودن را شامل می‌شود. در حالی‌که گردشگری موضوع مهم در پویایی مکان‌ها و اقتصاد شهری است، به‌علت تمرکز شیوه‌های سنتی بر روی مدل‌های تطبیقی، گستره‌های ارتباطی این دانش با مشکل مواجه می‌شوند و در این روش با ایجاد یک برند قوی و هوشمند مختص عصر جدید هم زمان به تعامل محیطی دست می‌یابیم و ایجاد انگیزه در شهروندان و پایش فراگستر آن‏‌ها به صورت دقیق از اهداف مهم این طرح هستند.  

برداشت مدیریتی از دانش و مهارت باید اصلاح شود 
این معمار و طراح محیطی، در خصوص قابلیت اجرایی این رویکرد با توجه شناختی که از ایران دارد، گفت: با نگاه واقع‌بینانه، باید قبول کنیم که موقعیت ژئواستراتژیک ایران گاهی سبب ایجاد پیچیدگی هرچه بیشتر لایه‌های دانشی در شهرها شده است. از طرفی الگوی توسعه با همه فراز و نشیب‌هایش در کشور ما هنوز نتوانسته است آن چنان که باید و شاید برای خود روش شناختی مناسبی پیدا کند. اما از طرفی همین مسیر پرفراز و نشیب امروز بستری را برای همه ما فراهم آورده که آماده کشت محصول و پذیرای اتفاقات خوب است. وی خاطرنشان کرد: به هر حال برای رسیدن به شهر هوشمند مطابق با معیارهای جهانی آن باید برداشت مدیریتی از دانش و مهارت اصلاح شود و با کنار گذاشتن تعصبات قدیمی، می‌توانیم حتی در این زمینه جزو پیشروان و برترین‌ها در دنیا باشیم.طرح «محمدرضا عیوضی»، «نسیم و نگین نجار ازلی»، در زمینه شهر هوشمند و گردشگری هوشمند، به‌عنوان طرح برتر در لیگ اینترنت اشیا در شمالغرب کشور انتخاب شده است.