اوج‌گیری تنش بین روسیه و ناتو

روز ۲۵ نوامبر نیروی دریایی اوکراین اعلام کرد نیرو‌های روسی به سمت ناوگانی از کشتی‌هایش در دریایی سیاه نزدک به سواحل شبه‌جزیره کریمه شلیک کرده و ضمن مجروح کردن دو خدمه، سه کشتی اوکراینی را توقیف نموده‌اند. بنا به گزارش‌ برخی رسانه‌های اوکراینی، روسیه از عبور سه کشتی اوکراینی از طریق تنگه کرچ، که دریای سیاه را به دریایی آزوف متصل می‌کند، جلوگیری کرده است. کییف و مسکو یکدیگر را به انجام عمل متجاوزانه متهم کرده‌اند. در حالی که رسانه‌های اوکراین، از جنگ روسیه علیه کشورشان سخن می‌گویند، روسیه مقامات اوکراین را به ورود غیرقانونی به آب‌های روسی متهم کرده است. اما اوکراین گفته کشتی‌هایش در حال ترک منطقه تنگه کرچ بوده اند که در معرض حمله کشتی‌های گارد ساحلی روسیه قرار گرفته‌اند.

پترو پوروشنکو، رئیس‌جمهور اوکراین، برای ارزیابی و تعیین اقدامات بعدی کشورش، با کابینه نظامی‌اش جلسه گرفت. وزارت خارجه اوکراین، اقدامات روسیه را «متجاوزانه و نقض حقوق بین الملل» دانست که با «پاسخ بین المللی، قانونی و دیپلماتیک» روبرو خواهد شد. پس از اعلام توقیف کشتی‌های اوکراینی، تظاهرات‌کنندگان خشمگین در برابر سفارت روسیه در کییف تجمع کردند.

اما مقامات امنیتی روسیه، طرف مقابل را به انجام اقدام تحریک‌آمیز متهم کرده است. دستگاه امنیت فدرال روسیه (FSB)، که بر گارد مرزی نظارت می‌کند، گفته شواهد «انکارناپذیری» در اختیار دارد که کییف در دریای سیاه اقدامات تحریک‌آمیز انجام داده و کشتی‌هایش به طور غیرقانونی وارد مرز روسیه در تنگه کرچ شده است. پس از تصرف شبه جزیره کریمه در سال ۲۰۱۴ توسط روسیه و شروع جنگ جدایی‌طلبان شرق اوکراین، این نخستین و مهمترین تقابل بین کییف و مسکو است. روز دوشنبه، وزارت خارجه روسیه، کاردار سفارت اوکراین در مسکو را فراخواند و اوکراین را به فراهم کردن بهانه برای تقویت تحریم‌ها غربی علیه خود متهم کرد.

پس از واقعه تنگه کرچ، پوروشنکو، از پارلمان کشورش خواست با برقراری حکومت نظامی به مدت ۳۰ روز در برخی مناطق کشور موافقت کند. پارلمان هم با این درخواست موافقت کرد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در واکنش به برقراری حکومت نظامی در اوکراین به این کشور درباره انجام هرگونه «اقدامات متهورانه» هشدار داد. تشدید تنش بین دو کشور، باعث بروز نگرانی‌هایی در مورد احتمال شعله‌ور شدن یک درگیری گسترده‌تر شده است. خصوصا که این دو کشور به خاطر فعالیت جدایی‌طلبان شرق اوکراین، که به روسیه نزدیک هستند، حداقل از سال ۲۰۱۴ روابط تنش‌آلودی داشته‌اند.

مسکو در واکنش به برقراری حکومت نظامی، کییف را متهم کرده که برای تقویت جایگاه پوروشنکو قبل از انتخابات سال آینده و نیز متقاعد کردن غربی‌ها به اعمال تحریم‌های بیشتر علیه روسیه درگیری روز یک شنبه را طرح‌ریزی کرده است. کرملین طی بیانیه‌ای گفته پوتین در تماسی با آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان، در مورد برقراری حکومت نظامی نگرانی جدی ابراز کرده است. پوتین گفته اقدامات کییف، آشکارا جنبه تبلیغات انتخاباتی دارد. استفن سیبرت، سخنگوی مرکل، گفته صدر اعظم در گفتگو با پوتین بر ضرورت تنش‌زدایی و گفتگو تاکید کرده است. ناتو و اتحادیه اروپا هم خواستار خویشتن‌داری روسیه و اوکراین شده‌اند.

روز ۲۵ نوامبر، پس از توقیف کشتی‌های اوکراین، روسیه همه کشتیرانی تجاری در تنگه کرچ را ممنوع کرد. اما روز بعد تنگه مجددا باز شد. اتحادیه اروپا، طی بیانیه‌ای گفته انتظار دارد که روسیه آزادی تردد در تنگه کرچ را بازگرداند. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، هم مسدود شدن تنگه را «غیرقابل‌قبول» توصیف کرد.
 

تنگه کرچ در جای حساسی واقع است. از یک طرف، یک پل در این تنگه، شبه جزیره کریمه را به روسیه متصل می‌کند و از سوی دیگر این تنگه محل اتصال دریای سیاه با دریای آزوف است. روسیه در سال ۲۰۱۴، با منضم کردن کریمه، سیطره‌اش بر این تنگه را محکم کرد. نکته دیگر آنکه، کشتی‌های اوکراینی توقیف‌شده، عازم بندر ماریپول بودند که نزدیکترین بندر به دو منطقه دانستک و لوهانسک است. این دو منطقه از سال ۲۰۱۴ تحت نفوذ جدایی‌طلبان مورد حمایت روسیه هستند. ماریپول، یکی از مهمترین بنادر اوکراین، در دریای آزوف واقع است که تنها راه دریایی رسیدن به آن از طریق تنگه کرچ است. اگر این تنگه مسدود یا عبور و مرور از آن محدود شود، بندر ماریپول هم به شدت متاثر می‌شود.

برخی کشور‌های اروپایی، نظیر آلمان، خواستار آرام کردن تنش‌ها شده‌اند. اما آمریکا موضع مشخص و واحدی نگرفته است. در حالی که اغلب رسانه‌های آمریکایی، جانب اوکراین را گرفته‌اند، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از محکوم کردن صریح روسیه خودداری کرده است. کنگره به ترامپ برای پاسخ قوی دادن به روسیه فشار می‌آورد.
تاکنون دولت ترامپ اظهارات متفاوتی درباره تنش تنگه کرچ بیان کرده است. نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل، اقدام مسکو را «تشدید تنش بی‌پروای روسی دیگری» دانست. ترامپ هم گفته «ما به هر حال از آنچه اتفاق می‌افتد خوش‌مان نمی‌آید». او ظاهرا از مقصر دانستن روسیه خودداری کرد. برخی محافل رسانه‌ای آمریکایی می‌گویند اگر ترامپ به شکل قوی به روسیه پاسخ ندهد، ممکن است روسیه در آینده اقداماتش در تنگه کرچ و احتمالا در قلمرو ناتو را بیشتر کند. شورای سردبیری روزنامه نیویورک‌تایمز، امروز طی یادداشتی در این روزنامه، گفته روسیه با حمله به کشتی‌های اوکراین، به حقوق بین الملل حمله کرده است. این روزنامه خواستار کمک نظامی به اوکراین در برابر روسیه شد.