«جیره»و «نمره»ابزار جدید منتقدان دولت؟

امیرمهدی تیموری

اظهارات جنجال برانگیر آیت الله جنتی در خطاب قرار دادن کارمندان دولت به عنوان «جیره خوار» و «خراب» نامیدن دختران دانشجویی که به جای چادر از مانتو استفاده می کنند هر چند واکنشهای توام با حیرت رسانه ها و فعالین سیاسی و اجتماعی را بدنبال داشته است اما این دست اظهارات بی محابای ایشان، که هر از چندگاهی نثار اقشار گوناگون جامعه می شود، پیش از این نیز مسبوق به سابقه بوده است.

همین چند روز پیش بود که آقای جنتی ضمن انتقاد شدید از نمایندگان مجلس به دلیل رای نیاوردن عباسعلی کدخدایی به عنوان عضو حقوقدان شواری نگهبان این حرکت را «انتقام گیری» نمایندگان از کدخدایی دانسته و جلسه قانونی رای گیری را نیز «مقدمه چینی» برای این انتقام گیری خواندند!

چند سال پیش (سال 1384) نیز ایشان در اظهار نظری شگفت انگیز علناً مطالب ناروایی را به اقلیتهای دینی و مذهبی کشور (که طبق قانون اساسی به رسمیت شناخته شده و حفظ حقوقشان واجب شمرده می شود) نسبت دادند با این مضمون که «بشر غير از اسلام همان حيواناتي هستند كه روي زمين مي‌‏چرخند و فساد مي‌‏كنند.»! که البته واکنش تند اقلیتهای مذهبی و نمایندگان آنها را در مجلس بدنبال داشت. اما این واکنشها نه تنها هیچ عذرخواهی به دنبال نداشت که تغییری نیز در این رویه منحصر به فرد ایشان ایجاد نکرد.

گذشته از اینکه این قبیل توهین ها از سوی ایشان هر از چند گاهی متوجه بخشهایی از بدنه جامعه می شود، سخنان اخیر آقای جنتی در لزوم استفاده دولت از «جیره» و «نمره» برای اصلاح رفتار بانوان جامعه را اما باید در چارچوب تحولات سیاسی و اجتماعی چند ماهه اخیر مورد تحلیل و بررسی قرار داد.

به نظر می رسد روی کار آمدن دولت روحانی و ورود گرایشهای جدید سیاسی به درون سیستم سیاسی (پس از هشت سال) باعث نگرانی طیف محافظه کاران سنتی در بدنه سیستم شده و آنها را به تدریج وادار به واکنش می سازد. اظهارات حسین الله کرم در روزهای آغازین شروع به کار دولت جدید درباره برخورد جریان موسوم به حزب الله با رویه هایی که دولت در پیش گرفته و همچنین اظهارات اخیر آیت الله مهدوی کنی مبنی بر «مشروط بودن حمایت از دولت روحانی» را باید با اظهارات تند آیت الله جنتی در یک جهت تحلیل کرد.

تفاوت خط و نشان اخیر آقای جنتی از تریبون نماز جمعه برای دولت روحانی (با مواضع مشابهی که اشاره شد) در این است که این اظهارات علاوه بر دولت جدید، عقبه اجتماعی دولت را نیز هدف قرار می دهد. بر همگان واضح است که بزرگترین پایگاه اجتماعی دولت جدید طبقه متوسط مدرن شهرنشین است. همانها که، با موج آفرینی در دقیقه نود، بر بسیاری از انتخابات سرنوشت ساز مهر خود را کوبیده اند و پیش بینی عموم تحلیل گران را نقش بر آب کرده اند. همانها که بزرگترین تحولات سیاسی دو دهه اخیر را رقم زده اند و مهمترین مطالبه شان اجرای بدون تنازل قانون اساسی و پاسداشت کرامت و حرمت انسانهاست.

طبقه متوسط مدرن طیف گسترده ای را شامل می شود از کارمندان ادارات دولتی تا دانش آموختگان موسسات آموزش عالی دولتی و آزاد، از مدیران موسسات خدماتی و شرکتهای بازرگانی و صنایع تا وکلای دادگستری و پزشکان و...

برای فهم ابعاد اجتماعی طبقه حامی دولت جدید، باید آن را با طبقات اجتماعی حامی دولت قبلی (بویژه در دوره دوم) مقایسه کرد؛ که شامل طبقه متوسط سنتی (بازاری ها و پیشه وران به همراه بخشهای قابل توجهی از روحانیون) در کنار طبقات کارگری، حاشیه نشینان و روستائیان می شد. بنابراین اشاره آقای جنتی طیف اجتماعی خاصی را هدف قرار می دهد و مستقیماً به زیست روزمره طبقه متوسط جدید مرتبط است که بدنه بوروکراتیک و آموزشی دولت را تشکیل می دهند و دقیقاً به همین دلیل است که باید این دست اظهار نظرات را (با این ادبیات توهین آمیز) دارای ماهیت سیاسی تلقی کرد تا اینکه اهداف اخلاقی یا عقیدتی را دنبال کند.

این سخنان همچنین از آن رو که مغایر با مواضع رهبر انقلاب و سخنان صریح رئیس جمهور منتخب، در خصوص اجتناب از افراط و تفریط درباره مسئله حجاب، است شائبه سیاسی بودن آن را افزایش می دهد. رهبری بارها خطاب به مسئولین نظام از لزوم «جذب حداکثری و دفع حداقلی» سخن گفته اند و در سفر سال گذشته شان به بجنورد خواستار دلجویی از جوانان و دانشجویان به ویژه مدارا با بانوانی شدند که حتی در ادبیات رسمی از آنان تحت عنوان «زنان بدحجاب» یاد می شود! اما به نظر می رسید آقای جنتی چشم بر این رهنمودها بسته اند.

دلیل دیگری که می توان برای سیاسی بودن سخنان اخیر آیت الله جنتی اقامه کرد مغایرت آشکار آن با واقعیات موجود در دانشگاهها و ادارات دولتی است! که همچون برخی دیگر از نظرات ایشان (مثل قضیه بنز آقای هاشمی و پژو پارس ایشان در هنگامه ثبت نام نامزدهای انتخابات اخیر) اندکی عجولانه و بدون ملاحظه واقعیات جاری جامعه بیان می شود. شاید ایشان در جریان نباشند که ورود خانمها بدحجاب به داخل دانشگاهها (به دلیل عبور از بازرسی انتظامات درب دانشگاه) اساساً ناممکن است و پوشش خانمها و آقایان در عموم دانشگاههای کشور (اعم از آزاد و دولتی) تابع ضوابط خاصی است که اتفاقاً به صورت مکتوب بر در و دیوار دانشگاهها نصب هم شده است و در ادارات دولتی هم وضع به همین منوال است!

چقدر خوب می شد اگر همه مسئولین، همانطور که آقای روحانی در سخنرانی اخیرشان در مجلس خبرگان اشاره کردند، خواسته و صدای مردمی را که در انتخابات اخیر حماسه سازی کردند بشنوند و با برخوردهای جناحی و سلیقه ای خود این شیرینی را به کام مردم تلخ نکنند.