روایت یورونیوز از ممنوعیت صدای زنان ایرانی

پتانسیل شبکه‌های اجتماعی
زنان در ایران بر اساس مسائل شرعی و رویه‌های ساختاری و عرف حاکم بر وزارت ارشاد و دیگر نهادهای رسمی نمی‌توانند تک‌خوانی کنند. آنها اغلب به عنوان زیرصدا و گروهی آواز می‌خوانند. در سال‌های اخیر و با رشد شبکه‌های اجتماعی در ایران امکان آوازخوانی و پخش آن برای زنان آسان‌تر شده است. برای نمونه سولماز بدری از جمله خوانندگان جوان زنان ایران همواره در صفحه فیس‌بوک و اینستاگرام خود گاهی برخی اجراهای فردی و گروهی‌اش را منتشر می‌کند. او در سالروز تولد استاد شجریان به دور از همه محدودیت‌های موجود ویدیویی از خودش ضبط کرد و در شبکه اینستاگرامش منتشر کرد. ویدیویی به یاد استادش محمدرضا شجریان. او پیش از این گفته بود در کارگاه‌های آموزشی شجریان نکته‌های ریز و مهی را آموخته که به او در بهبود آوازخوانی کمک فراوانی کرده است. با این حال زنان کماکان نمی‌توانند در هیچ سالن و مکان رسمی اجرای تک‌خوانی داشته باشند مگر برای گروهی دیگر از زنان.

کارگاه آموزش آواز شجریان برای زنان
مشکلات پیش روی زنان در حوزه آواز اما در همه این سال‌ها مانع پیشرفت و فراگیری آواز در جامعه زنان ایرانی نشده و آنها اغلب پای ثابت کلاس آواز استادان شناخته شده در ایران هستند. برای نمونه استاد محمدرضا شجریان در یکی از دوره‌های آموزشی خود به حدود ۴۰ زن آموزش آوازخوانی داد. اجرای کنسرت موسیقی با صدای زنان در ایران در حال حاضر تنها برای زنان امکان‌پذیر است. حسین علیزاده نیز از جمله نخستین افرادی است خوانندگان زن در اجرای کنسرت‌هایش سهیم بودند، از جمله اجرای اثر «به تماشای آب‌های سپید« با همراهی افسانه رثایی و ژیوان گاسپاریان. او در اعتراض به محدودیت‌ها و تفکیک‌ها گفته بود: «در جشنواره‌ای که بخش زنان را از مردان تفکیک کند، حضور نخواهم داشت. حتی اگر صدای خانم‌ها در آلبوم‌های‌ ما کمی بالاتر باشد مجوز نمی‌دهند.» در این گزارش نگاهی انداخته‌ایم به برخی کنسرت‌ها و برنامه‌های موسیقی که به دلیل اجرای زنان در کنسرت یا آوازخوانی آنها با مشکلاتی مواجه شده است. همایون کنسرت‌اش را لغو کرد
لغو کنسرت‌های موسیقی به دلیل حضور زنان از سوی افراد واکنش‌های مختلفی داشته است. برخی به خواسته مسوولان تن می‌دهند و برخی نیز تصمیم می‌گیرند اجرای کنسرت را به طور کل لغو کنند. اسفند سال ۸۸ کنسرت همایون شجریان در تبریز لغو شد. در گروه موسیقی همنوازان حصار دو ساز کمانچه آلتو و عود به وسیله نوازندگان زن نواخته می‌شد. همایون شجریان در نامه‌اي نوشت: «در آخرین روزهای تمرین با مخالفت اداره کل فرهنگ و ارشاد مبنی بر حضور دو نوازنده زن در گروه همنوازان حصار مواجه شدیم به طوری که عنوان شد اگر خانم‌ها حذف و یا جایگزین شوند مجوز این کنسرت بلافاصله صادر خواهد شد. شرط یادشده از سوی گروه پذیرفته‌ نشد و کنسرت، به رغم فروش بلیت، لغو شد.»

قاسم‌اف تنها روی صحنه رفت
در کنسرت ارکستر سازهای بادی تهران در ۲۳ دي ۹۳، اجرای شب سوم عالیم قاسم‌اف با یک ساعت تاخیر برگزار شد. سرانجام قاسم‌اف در شب سوم بدون دخترش فرقانه روی صحنه رفت. سولماز بدری در این زمینه تاکید دارد که حمایت مردان و مقاومت آنها می‌تواند موثر باشد. اون که خودش آن شب برای حضور در کنسرت قاسم‌اف بلیت خریداری کرده بود گفته «وقتی دیدم فرقانه روی صحنه نیامد و قاسم‌اف تنها اجرا کرد با خودم گفتم ای کاش پدر، دختر را حمایت می‌کرد و اصلا کنسرت‌اش را اجرا نمی‌کرد.» اجرای کنسرت سالار عقیلی در مشهد نیز با همراهی همسرش حریر شریعت‌زاده، نوازنده پیانو به سرنوشت مشابهی دچار شد. اما عقیلی نیز آن اجرا را بدون حضور پیانیست ادامه داد.

ممنوع‌الخروجی به دلیل کلیپ زنان ماه‌بانو
وز ۱۴ دی ۹۴، مجید درخشانی، آهنگساز در حالی که قصد خروج از ایران را داشت، در فرودگاه مورد سوال قرار گرفت و مطلع شد که ممنوع‌الخروج شده است. در این باره به روزنامه اعتماد گفته بود «براساس احضارها و توضیحات ماموران، متوجه شدم دلیل این برخوردها انتشار گسترده کلیپ‌های موسیقی گروه زنان ماه بانو بوده، که توجه مخاطبان زیادی را به خود جلب کرده است.» در دی‌ ماه ۹۳ نیز گروه کامکار در اصفهان نیز بدون حضور نوازندگان و اعضای زن این گروه روی سن رفت. گروه کامکار هم از جمله گروه‌های شناخته شده موسیقی در ایران به شمار می‌آید که همواره از آواز و نوازندگی زنان بهره‌مند بوده است.

چطور می‌توانیم آنها را از موسیقی حذف کنیم
علیرضا قربانی، خواننده ارکستر ملی نیز پیش از اجرای کنسرت در بهار ۹۳ در اعتراض به حذف ۶ نوازنده زن گروهش گفته بود: «همه آنها خواهران خودمان هستند. اینکه چطور می‌توانیم آنها را از موسیقی حذف کنیم، به نظر من یک‌مقدار برخورنده است و جای تفکر دارد.» با این حال عباس صالحی، وزیر وقت فرهنگ و ارشاد ایران اعلام کرده بود: «از نظر ما حضور نوازنده خانم روی صحنه کنسرت‌های ارکسترال اشکالی ندارد.»

در برگزاری کنسرت نباید از نوازندگان زن استفاده شود
در بهمن ماه سال ۱۳۹۲ کنسرت گروه موسیقی سپید و سیاه به خوانندگی وحید تاج لغو شد. محمدعلی قاضی دزفولی، امام جمعه دزفول، در اين رابطه گفته بود «در برگزاری کنسرت نباید از نوازندگان زن استفاده شود.» کنسرت موسیقی احسان خواجه‌امیری نیز که قرار بود ششم و هفتم اسفند سل ۹۱ در دزفول برگزار شود در پی مخالف‌های صورت گرفته لغو شد. ۵ دی ۹۵ کنسرت پری زاد بنیامین بهادری در سالن میلاد در شرایطی روی صحنه رفت که «ملانی آوانسیان» (نوازنده ویلن سل) اجازه نیافت روی صحنه حاضر شود. بهمن ۹۶ هم بنیامین کنسرت خود در کرمان را لغو کرد. او آن موقع در صفحه اینستاگرامش نوشت «روز قبل از اجرا گفتند دو نفر به دلیل این که جنسیتشون با شما یکی نیست نمی‌تونن بیان، کلا نریم بهتره.» نگین پارسا و مژگان ابوالفتحی، دو نوازنده همکار بنیامین بهادری در پست‌های مشابهی به این ممنوعیت اعتراض کردند. ملانی آوانسیان دستی هم در خوانندگی دارد و گاهی برخی از اجراهایش را در صفحه اینستاگرامش منتشر می‌کند. ممنوع‌الکاری علی قمصری
دی ۹۷ هم علی قمصری، هنرمند نوازنده و آهنگساز ایرانی به خاطر اجرای «هاله سیفی زاده»، خواننده زن ایرانی در یک کنسرت ممنوع الکار شد. قمصری گفته که حکم ممنوعیت فعالیتش در ایران به صورت شفاهی اعلام شده است. این کنسرت در حالی در تالار وحدت تهران برگزار شد که به دلیل خوانندگی هاله سیفی زاده صدای سالن کاملا قطع شده بود اما او و دیگر هنرمندان بدون سیستم صوتی به برنامه خود ادامه دادند. برخی زنان ایرانی نیز ترجیح می‌دهند با ترک وطن به توسعه هنر آوازخوانی خود بپردازند. سپیده رییس‌السادات از جمله زنان آوازخوانی است که کنسرت‌های مختلفی در گوشه و کنار جهان برپا کرده است. او اکنون در کانادا زندگی می‌کند. آساره شکارچی، سولماز بدری، ملیحه مرادی و بسیاری دیگر نیز از جمله نسل جوان زنان آواز ایران به شمار می‌آیند.