چه کسی برای حراجِ آن‌ها مجوز داد؟

 به استناد اصل ۱۳۸ قانون اساسی، «تبصره ۲» به ماده ۲۹ آئین نامه مدیریت، ساماندهی، نظارت و حمایت از مالکان و دارندگان اموال فرهنگی - تاریخی منقول مجاز موضوع تصویب نامه در تاریخ ۱۰ مرداد سال ۱۳۸۴ و اصلاح بعدی آن الحاق شد و مبنای آن، «صدور مجوز برنامه‌ها و فعالیت‌های مربوط به برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها و مسابقات فرهنگی، هنری و حراج و فروش آثار هنری تجسمی شامل نقاشی، ارتباط تصویری، عکاسی و مجسمه‌سازی که از زمان تولید آنها بیش از صد سال نگذشته باشد با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. حکم این تبصره شامل حراج و فروش آثار و نفایس ملی نیست.» با این وجود بعد از گذشت بیش از ۱۰ روز در یک حراجی که سومین دور آن برگزار شد، آثاری که بعضاً طبق این تعریف، تاریخی محسوب می‌شدند، با محوریت «خط، خوشنویسی و هنرهای ایرانی اسلامی» در جمعه سوم اسفند عرضه شد.در خبرهایی که از این حراجی منتشر شد، به وضوح قدمت برخی از آثار فروخته شده در حراجی، بالای ۱۰۰ سال اعلام شده‌اند؛ چه برسد به درصد نفیس بودن آن‌ها که با توجه به قیمت‌های به فروش رفته، می‌توان حدس زد چقدر ارزشمند بودند.

«اثر ملک محمد قزوینی مربوط به دوره قاجار»، «تابلوی شش قطعه‌ای مرقع میرعماد حسنی قزوینی (صفوی)»، «دو اثر از محمد حسین عماد الکتاب، خوشنویس دوره قاجار»، «صحیفه سجادیه اثری از سال ۱۰۷۱ هجری قمری»، «خط کوفی سده پنجم هجری قمری»، «اثر طلانویسی دوره قاجار»، «خط نسخ به قلم میرزا عباس‌آقا از دوره قاجار»، «اثری از ابوالحسن‌خان (غفاری) که تمثالی از حضرت علی (ع) را نیز نقش ‏کرده (قاجاری)، «حراج فرمان قاجاری (متن فرمان حقوق و مستمری میرزا سیدکاظم خوشنویس دربار ناصرالدین شاه)»، «عقدنامه قاجاری که ترکیبی از خطوط نستعلیق، نسخ و شکسته نستعلیق بود»، «فرمان قاجاری ‏دیگری- وقف‌نامه قجری - موضوع وقف در آمد حاصل از قنات وقف تهیه روغن چراغ‌های حرم امام هشتم (ع) -»، «یک شکسته نستعلیق و اثری دیگر از میرزا غلامرضا اصفهانی (قاجاری)»، «حسن ‏زرین قلم اثری ۱۰۸ ساله (قاجار)»، «کتیبه نویسی ۱۰ متری از دوره قاجار»، «اثر میرزا عمو تهرانی (قرن ۱۳)» آثاری بودند که در خبر منتشر شده نیز قدمت آن‌ها به وضوح نشان می‌داد که ظاهراً بیش از ۱۰۰ سال عمر داشتند.

براساس تبصره تازه تصویب شده برای ماده ۲۹، که صدور مجوز برنامه‌ها و فعالیت‌های مربوط به برگزاری نمایشگاه‌ها، حراج‌ها و فروش آثار هنری تجسمی را که از زمان تولیدشان بیش از صد سال نگذشته باشد را بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته است، حال باید دید آیا وزارت ارشاد این آثار را نیز براساس قدمت و نفیس بودن‌شان بررسی و داوری کرده بود؟آن هم با توجه به این‌که محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بعد از تصویب این تبصره اعتماد این سازمان به وزارت ارشاد را مطرح کرده و پای میراث فرهنگی را از حراجی‌ها بُرید.از سوی دیگر با توجه به صحبت‌های وی مبنی بر این‌که «ممکن است یک اثر ده ساله داشته باشیم و یک شخص هنرمند آن را تولید کند، براساس معیارهای مشخص می‌توان آن را "نفیس ملی" نامید که نباید در لیست حراج باشد»، آیا می‌توان قرآنی که هفت میلیارد تومان به فروش رفته را جزو آثار نفیس برشمرد؟با وجود همه‌ی این اتفاقات می‌توان این پرسش را مطرح کرد؛ زمانی که قانون ایران می‌تواند در وقت اعلام اسامی آثار تاریخی ایرانی قرار گرفته در لیست حراج کشوری دیگر، اثر ارزشمند و نفیس خود را از لیست حراج خارج کرده و آن را به کشور برگرداند، آیا امکان جلوگیری حرا ج چنین آثاری در داخل کشور هم وجود دارد؟

از سوی دیگر، آیا به خریداران چنین آثار تاریخی نیز این هشدار داده شده است که این آثار نباید به خارج از کشور منتقل شوند؟ علیرضا سمیع‌آذر، مدیر یک حراجی دیگر، مدعی است: «مسئولیت اثر با مالک اثر است و ما نمی‌توانیم در این موضوع مداخله کنیم. نه ما بلکه هیچ حراج‌گزار و گالری‌داری نمی‌تواند مسئولیت اثری را بعد از فروش به عهده بگیرد. اثر پس از فروش در تملک خریدار است و هرگونه مسئولیت قانونی و اخلاقی نگهداری آن نیز بر عهده اوست. اما اگر اثری بیش از ۱۰۰ سال قدمت داشته باشد یا حتی قدمت کمتری داشته، ولی میراث فرهنگی محسوب شود، برای خروج از کشور به مجوز نیاز دارد. ما در هر حراجی اعلام می‌کنیم که این دسته از آثار برای خروج از کشور به مجوز سازمان میراث فرهنگی نیاز دارند. این مجوز نیز برای مواردی همچون ارائه در نمایشگاه‌های خارجی صادر می‌شود و این‌گونه نیست که اصلاً امکان خروج این آثار وجود نداشته باشد. همچنین مسئولیت خروج آثار از مرزها نیز برعهده مسؤولان مربوطه در فرودگاه‌ها و مرزها است که از خروج آثار قدیمی جلوگیری و حتماً مجوز خروج آن را مطالبه می‌کنند.»