به جرات می‌توان از کاخ گلستان به عنوان یکی از پربازدیدترین جاذبه‌های شهر تهران نام برد. این بنای تاریخی با قدمتی بالغ بر ۴۴۰ سال یکی از منحصر به فردترین مجموعه‌های تاریخی ایران است. اطلاق نام گلستان به این مجموعه ریشه در بنیان تالاری بنام «گلستان» که از بناهای عهد آقا محمد خان قاجار بوده و در سال ۱۲۱۶ ه‍.ق و در عهد فتحعلی شاه قاجار به پایان می‌رسد دارد.

کاخ گلستان از عهد صفویه تا دوران معاصر دستخوش تغییرات شد. هرچند که بنیان کاخ گلستان به دوران شاه عباس صفوی و به سال ۹۹۸ ه‍.ق می‌رسد و با احداث چهار باغ در داخل حصار شاه طهماسب و بعدها در زمان شاه سلیمان صفوی (۱۱۰۹ – ۱۰۷۸ ه‍. ق) با ساخت دیوان خانه‌ای در همان محدوده چنارستان شاه عباسی شکل می‌گیرد، اما امروزه از آن بنیان‌ها اثری در میان نیست و داشته‌های موجود کاخ گلستان از لحاظ دیرینگی محدود به بخشی از آثار و ابنیه از دوران زندیه بوده و فراتر از آن نمی‌رود.

کاخ گلستان در دوم تیرماه ۱۳۹۲ خورشیدی و در سی و هفتمین اجلاس سالانه کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو در پنوم پن، پایتخت کامبوج به عنوان میراث بشری از جانب یونسکو به ثبت رسید. با این وجود در نیمه دوم سال ۹۷ با چالش‌های فراوان همراه بود.

کاخ گلستان طی ماه‌های گذشته با چالش‌هایی از نوع ساخت و سازهای غیر مجاز در مجاورت خود روبه رو بود. ساخت و ساز در پشت کاخ گلستان از زمانی خبرساز شد که ارتفاع این سازه بیش از استانداردهای ساخت و ساز در حریم میراث جهانی شد. البته این افزایش ارتفاع بدون مجوز میراث فرهنگی و شهرداری انجام نشد چراکه سازنده برای انجام این کار مجوز میراث فرهنگی و البته شهرداری را دارد.

اینگونه است که سازمان میراث فرهنگی بعد از انتشار اخبار و بزرگ شدن ماجرای ساخت و ساز بیش‌تر از حد مجاز در حریم میراث جهانی، وارد موضوع شد و در نهایت از این ساخت و سازها که پشت کاخ گلستان انجام شده است شکایت کرد. ماجرا آنجا داغ شد که سازنده علاوه بر مجوزی که درخصوص ساخت تا ۱۰ و نیم متر دارد (که البته این ارتفاع نیز خارج از استانداردهای میراث جهانی است) درصدد ساخت بیش از این ارتفاع یعنی تا حدود ۱۱ و نیم متر برآمد که درنهایت با شکایت میراث تهران و سازمان میراث فرهنگی ناچار شد این ارتفاع را تا کاهش دهد و به ارتفاعی که در مجوزش دارد، برساند.

البته آن ارتفاع نیز جای بحث دارد چراکه آنگونه که مشخص است شورای فنی میراث فرهنگی تهران در آن زمان رای به صدور مجوزی خلاف استانداردهای میراث جهانی داده است؛ چراکه ارتفاع مجاز برای ساخت و ساز در حریم میراث جهانی ۷ و نیم متر است اما مجوزهای صادر شده از امکان ساخت و ساز تا ۱۰ و نیم متر حکایت دارند.
از این رو مجدد شکایت‌های دیگری از سوی سازمان میراث فرهنگی تنظیم و به دادگاه فرستاده شد و در نهایت دو کارشناس برای بررسی پرونده انتخاب شدند تا بازپرس براساس رای آنها نظر نهایی را اعلام کند.
ابراهیم شقاقی (مدیرکل حقوقی سازمان میراث‌فرهنگی) در این باره گفته بود: با توجه به آنکه پیمانکار مجتمع تجاری «شمس‌العماره» مجوزهای لازم برای ساخت و ساز تا ۱۰ و نیم متر را از میراث فرهنگی و شهرداری دارد، همچنان به کار خود ادامه می‌دهد و کار را متوقف نکرده‌است. توقف این ساخت و ساز منوط به رای بازپرس و دستور قضایی است.

او با اشاره به آنکه بازپرس پرونده دو کارشناس را برای بررسی این پرونده انتخاب کرد، درخصوص آخرین وضعیت پرونده گفته بود: کارشناس میراث که برای این پرونده انتخاب شده بود، معتقد است که تخلف در حریم کاخ ثبت جهانی گلستان اتفاق افتاده، بر این اساس باید حداکثر ارتفاع در این ساخت و ساز هفت و نیم متر باشد. البته کارشناس ثبت معتقد است، تداخلی اتفاق نیفتاده است. میراث فرهنگی به این رأی اعتراض کرده است تا کارشناس دیگری در این زمینه ورود کند. با این اعلام نظر باید منتظر نظر بازپرس برای تصمیم‌گیری نهایی باشیم.

در این میان مسعود نصرتی (مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان) در خصوص آخرین وضعیت پرونده تخلف و انجام ساخت و ساز در مجاورت کاخ گلستان به ایلنا گفت: با وجود آنکه اداره میراث فرهنگی تهران مکلف به شکایت شده بود و این کار انجام شد و دو کارشناس برای پرونده تعریف و نظرات اعمال شدند، اما هنوز رای نهایی اعلام نشده و این پروند همچنان شرایط گذشته خود را پشت سر می‌گذارد. از آنجایی که سازنده پروانه ساخت و مجوز در دست دارد و هنوز دادگاه نظر و رای نهایی خود را اعلام نکرده است، همچنان ساخت و سازها در مجاورت کاخ گلستان ادامه دارد و به صورت کامل متوقف نشده.
البته محمدرضا کارگر (مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی) اعلام کرده بود: ایران می‌تواند این مسئله را حل کند. ما باید از چنین میراثی مواظبت کنیم. هنوز کاخ گلستان در شرایطی قرار نگرفته که اخطار یا کارت زرد از یونسکو دریافت کند.

مرمت‌ها
مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان در ادامه به مرمت‌هایی که طی سال‌های گذشته در کاخ گلستان انجام شده است اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات کاخ گلستان درخصوص تعریف مسیر بازدید بود چراکه بازدید بیشتر موزه‌های این مجموعه به صورت انفرادی انجام می‌شد و مسیر ورود و خروج یکی بود که سبب ازدحام جمعیت می‌شود. از این رو یکی از برنامه‌هایی که در نظر گرفتیم این بود که برای بخش شمالی کاخ  یک ورودی و یک خروجی مجزا برای بازدیدکنندگان در نظر بگیریم. پس از پایان مرمت کاخ برلیان، ورودی را کاخ سلام و خروجی را کاخ برلیان در نظر گرفتیم.

او ادامه داد: در برنامه ما اینگونه آمده بود که بازدیدکنندگان از ورودی تالار سلام  وارد مجموعه کاخ موزه گلستان شوند سپس از موزه آبگینه، تالار عاج و موزه ظروف دیدن کنند و سپس از کاخ برلیان، خارج شوند. نباید فراموش کرد که در نوروز به طور میانگین روزانه پذیرای ۶ هزار بازدیدکننده هستیم و ازدحام این تعداد از جمعیت در مجموعه موزه‌های کاخ گلستان مشکل‌ساز خواهد شد. بازدید تک تک موزه‌ها و بازگشت از همان ورودی با چالش روبه رو خواهد بود چراکه مسیر رفت و برگشت یکی است.

نصرتی یادآور شد: در بسیاری از کاخ‌های مطرح دنیا مانند کاخ ورسای، یک ورودی طراحی شده و مسیر بازدید تا خروجی ادامه پیدا می‌کند. در این میان فقط یک بلیط ورودی خرید و فروش می‌شود این در حالی است برای ۱۱ موزه‌ای که در کاخ موزه گلستان فعال هستند به صورت جداگانه بلیط‌ فروشی داریم. این امر سازماندهی و برنامه‌ریزی برای حضور گردشگران نوروزی را دشوار می‌کند.

پاپوش‌ها و فرصت مغتنم
 مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان در خصوص وضعیت و شرایط دستگاه کاور خودکار کفش در کاخ آینه گفت: در همه کاخ‌های دنیا  وجود گرد و غبار یکی از دغدغه‌های موزه‌داران است؛ چراکه هزینه پاکسازی این گرد و غبار از روی آثار تاریخی بسیار سنگین است. حتی بسیار زمان‌گیر خواهد بود. از این رو نیاز است تا بازدیدکنندگان پوشش پلاستیکی روی کفش‌های خود بکشند سپس وارد این موزه‌ها شوند. در گذشته شاهد فعالیت دستگاه خودکار پوشاننده کفش‌ها بودیم اما از آنجایی که مدت زمان کارکرد این دستگاه‌ها بسیار کوتاه است و به صورت خودکار از فعالیت بازمی‌ایستند و خراب می‌شوند و تعمیر آنها  هزینه هنگفتی دربردارد، از این رو به ناچار از پاپوش‌هایی که به صورت دستی روی کفش‌ها کشیده می‌شود، استفاده می‌کنیم.

 البته نصرتی معتقد است مکث‌های چند دقیقه‌ای که برای پوشیدن پاپوش‌ها رخ می‌دهد، می‌تواند تأثیر مثبتی در روند بازدید از موزه‌های کاخ گلستان داشته باشد؛ چراکه این مکث‌ها مانع از ازدحام جمعیت در بخش‌های مختلف می‌شود.

ظرفیت تحمل کاخ گلستان
نباید فراموش کرد که بازدید از بناهای تاریخی دارای ظرفیت و آستانه تحمل است و اگر تعداد بازدیدکنندگان از میزان مشخصی بیشتر شود به بنا آسیب می‌رسد. هرچند در دوره قاجار چارچوب کف مقاوم‌سازی شده و تحمل پذیرش ظرفیت حدود ۲۵۰۰ نفر را دارد اما نمی‌توان از تاثیری که زمان بر عدم مقاومت این سازه‌ها دارد غافل شد. در عین حال ساختمان‌های طبقات بالای کاخ گلستان ظرفیت تحمل تعداد زیاد بازدیدکنندگان را ندارد.  

نصرتی در این خصوص گفت: هرچند تمایل داریم محدودیتی برای تعداد بازدیدکنندگان قائل شویم اما این امر نارضایتی‌هایی را در پی خواهد داشت از این رو از اعمال محدودیت برای بازدیدکنندگان نوروزی صرفنظر کردیم. این درحالیست که حضور این تعداد گردشگر در یک مجموعه‌ تاریخی در درازمدت باعث بروز آسیب‌های مختلف به بنا می‌شود. سازه‌های تاریخی ظرفیت مشخصی برای استقامت در مقابل حضور افراد دارند. حتی اگر در هر بار آمد و رفت صدها بازدیدکننده حدود ۲ ریشتر زلزله به این بناها وارد شود، قطعاً در طول زمان طولانی تاثیر منفی خواهد داشت.

مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان همچنین از انجام مرمت‌هایی در کاخ سلام خبر داد و گفت: سقف این بخش از مجموعه کاخ گلستان قوس برداشته بود که آن را بالا کشیدیم. در تالار عاج نیز شاهد چنین امری بودیم که مورد مرمت قرار گرفت. در حال حاضر می‌توان گفت در خصوص مرمت کاخ گلستان به تعادل رسیده‌ایم.
 نصرتی و خصوص وضعیت بنای شمس‌العماره گفت: مرمت این بخش رو به پایان است و این احتمال وجود دارد که در سال ۹۸، هر سه ماه یکبار درهای بخش فوقانی این بنا برای بازدید باز شود.
 

بهار نیوز