اگر چه زمزمه‌های حذف ارز دانشجویی ابتدا سال ۹۱ به گوش دانشجویان دکتری رسید اما این موضوع با بخشنامه ۲۸ اسفند سال ۹۶ دانشگاه‌ها به صورت رسمی آزاد شد و بر اساس بخشنامه بانک مرکزی از اول فروردین سال ۹۷ تأمین ارز بابت شهریه و هزینه اقامت دانشجویان آزاد شاغل به تحصیل در خارج از کشور به نرخ آزاد انجام شد.

در متن این بخشنامه آمده است: "پیرو بخشنامه ۱۴ آذر ۹۶ مرتبط با بخش سوم مجموعه مقررات ارزی «خدمات ارزی و سایر مبادلات ارزی بین‌المللی» به اطلاع می‌رساند تأمین ارزی بابت شهریه و هزینه اقامت دانشجویان آزاد شاغل به تحصیل در خارج از کشور (موضوع بندهای (۳-۲) و (۳-۳) از قسمت «ب» بخش سوم مجموعه مذکور) از اول فرودین ماه ۹۷ صرفاً به نرخ آزاد و کماکان از طریق آن بانک امکان‌پذیر می‌باشد".

این تصمیم بانک مرکزی از همان ابتدا با واکنش‌های منفی و اعتراضی دانشجویان متقاضی ارز مواجه شد چرا که در نتیجه اجرای سیاست‌های جدید ارزی دولت، دانشجویان در شرایط تازه‌ای برای دریافت ارز قرار گرفتند به گونه‌ای که در آخرین تغییرات دانشجویان مقطع لیسانس نیز به جمع دریافت‌کنندگان ارز اضافه شدند.

در واقع با تصمیم دولت برای تغییر در نحوه مدیریت ارزی از ۲۱ فروردین سال ۹۷، شرایط پرداخت ارز و پاسخگویی به نیاز متقاضیان متفاوت شد به گونه‌ای که آن دسته از کسانی که تا پیش از این مشمول ارز مبادله‌ای یعنی نرخ پایین‌تر از بازار آزاد و آنچه که بانک مرکزی تعیین کرده بود، می‌شدند و چه افرادی که نیاز خود را از بازار آزاد تأمین کرده و مشمول ارز مبادله‌ای نبودند، در مجموعه قواعد و چارچوب جدید قرار گرفته و تأمین ارز بر اساس تعریفی که بانک مرکزی برای نیازها دارد، قرار گرفت.

دانشجویانی که از دریافت ارز محروم شدند
از جمله گروه‌هایی که قبلاً ارز مبادله‌ای دریافت می‌کردند، دانشجویان بودند که در سیاست‌های جدید ارزی نیز برای آنها شرایط تازه‌ای تعریف شده و در روزهای اخیر نیز با تحولاتی همراه شد. در آخرین تغییراتی که در مجموعه قوانین و مقررات ارزی برای تأمین ارز دانشجویی در نظر گرفته شده، در شش مورد مراحل دریافت ارز تعریف شده است. اول اینکه تأمین و انتقال ارز دانشجویان بورسیه با ارائه درخواست وزارت‌های علوم، تحقیقات و فناوری و همچنین بهداشت و درمان و با امضای ذی‌حساب یا مدیر مالی و معاونت مربوطه به هر کدام از وزارتخانه‌ها و بر اساس نرخ روز از سوی بانک مرکزی صورت گرفت.

تا پیش از این پرداخت ارز دانشجویی به دانشجویان فوق لیسانس به بالا انجام می‌شد، اما در آخرین تغییرات اعمال شده پرداخت هزینه‌های اقامت در مورد دانشجویان مقطع لیسانس با شرط اینکه تا تاریخ ۳۱ اردیبهشت ماه سال ۹۷ دانشجو بوده و در حال تحصیل باشند صرفاً بابت ترم تحصیلی جاری و ترم‌های تحصیلی آتی آنها پرداخت می‌شود.

دیگر اینکه تأمین و انتقال ارز بابت شهریه دانشجویان خارج از کشور از مقطع لیسانس به بالا با ارائه درخواست متقاضی در مقابل تاییدیه وزارتخانه‌های ذیربط مبنی بر شاغل به تحصیل بودن دانشجو در خارج از کشور و ارائه صورتحساب دانشگاه مربوطه با تأیید و به میزان مبلغ مندرج در آنکه حداکثر تا سقف ۱۵ هزار دلار یا معادل آن به سایر ارزها است، سالانه در وجه دانشگاه و آن هم بر اساس نرخ روز بانک مرکزی پرداخت شد.

اما در صورت درخواست دانشجو و یا خانواده وی به حساب دانشجو یا شخص دیگری در خارج از ایران انجام تقاضا مشروط به ارائه صورتحساب دانشگاه محل تحصیل دانشجو و با اعلام میزان دریافت شد که باید اعتبار آن توسط نمایندگی‌های ایران در کشور محل تحصیل تأیید شده باشد و در نهایت با تأیید وزارتخانه‌های مربوطه پرداخت ارز بلامانع است.

پرداخت هزینه‌های اقامت بابت دانشجویان مقطع فوق لیسانس به بالا که مرحله ورود به اولین ترم تحصیلی خود بودند نیز در صورت تأیید دانشگاه محل تحصیل از سوی وزارتخانه‌های مربوطه و با اخذ وثیقه از دانشجو و یا خانواده وی تا ۴۰ درصد ارزش ریالی ارز پرداخت شد. آزادسازی وثیقه نیز به زمان تأیید وزارتخانه مبنی بر شاهد تحصیل بودن دانشجو و تأیید صورت حساب دانشگاه محل تحصیل وی بود و ظرف مدت شش ماه از تاریخ پرداخت وجه انجام گرفت.

همچنین پرداخت ارز بابت هزینه‌های اقامت دانشجویان آزاد خارج از کشور از مقطع لیسانس به بالا حداکثر ماهیانه هزار دلار و یا معادل آن به سایر ارزها برای هر نفر و برای هر عضو خانواده ماهیانه حداکثر ۵۰۰ دلار یا معادل آن به سایر ارزها به نرخ روز انجام می‌گیرد. بنابراین متقاضیان دریافت ارز دانشجویی می‌توانستند با مراجعه به شعب ارزی بانک‌های عامل که تا پیش از این سامان و ملی اعلام شده بودند، برای انجام فرایند تأمین ارز اقدام کنند.

قولی که عملی نشد
محدودیت ارز سال گذشته علاوه بر دانشجویان مشغول فرصت‌های مطالعاتی، دانشجویانی را نیز که برای استفاده از امکان فرصت مطالعاتی خارج از کشور نامه حمایت مالی سازمان امور دانشجویان را در اختیار داشتند را نیز با مشکلات و چالش‌هایی مواجه کرد، به طوری که درست در زمانی که در شرایط اعزام قرار گرفته‌اند، با تغییر موضع این مسئولان مواجه شدند و بدین ترتیب ارز مورد نیاز و متعهد شده در نامه مالی در اختیار دانشجویان قرار نگرفت و حتی دوره فرصت مطالعاتی سایر دانشجویان نیز کوتاه‌تر شد.

این در حالی است که بر خلاف اظهار نظر دکتر منصور غلامی وزیر علوم که در مراسم بیست و ششمین سالگرد تأسیس دانشگاه علمی کاربردی در اظهارنظری به آخرین وضعیت تخصیص ارز به دانشگاه‌ها اشاره کرده و گفته بود: "مشکلات ارز دانشجویانی که برای فرصت‌های مطالعاتی دوره دکتری اعزام می‌شوند، حل شده است و به تدریج ظرفیت‌هایی که پیش‌بینی شده از ارز مورد نیاز تأمین شده است. ضمن اینکه با وجود اینکه حدود شش ماه از سال ۹۷ گذشته، بیش از ۵۰ درصد ظرفیت‌های پیش‌بینی شده برای اعزام دانشجویان دکتری به فرصت‌های مطالعاتی تأمین شده و مابقی ظرفیت‌ها نیز تأمین خواهد شد". اعزام دانشجو به فرصت‌های مطالعاتی در شش ماه دوم سال ۹۷ به دلیل عدم تخصیص ارز مورد نیاز و پرداخت مابه‌التفاوت ریالی ارز مورد نیاز دانشگاه‌ها از سوی دولت قطع شد.

در این رابطه دکتر مجتبی صدیقی معاون وزیر علوم و رئیس سازمان امور دانشجویان در گفت وگو با ایسنا، در پاسخ به برخی از نگرانی‌های دانشجویان متقاضی استفاده از فرصت‌های مطالعاتی خارج از کشور، ضمن ابراز تأسف از عدم توجه برخی دانشجویان به شرایط کشور و توضیحات مکرری که در این خصوص داده شده، اظهار کرد: مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که ارز مورد نیاز برای اعزام دانشجویان در ۶ ماهه دوم سال جاری، در اختیار وزارت علوم قرار نگرفته و تعیین تکلیف نشده است و تخصیص ارز دانشجویی با نرخ ۴,۲۰۰ تومان پایان شهریور ماه جاری به اتمام رسید و به طور کلی از این تاریخ به بعد تخصیص ارز با مبلغ فوق برای دانشجویان و دانشگاه‌ها قطع شد و بر اساس تصمیم دولت ارز با این نرخ فقط به کالاهای اساسی و دارو اختصاص می‌یابد.

وی در ادامه تصریح کرد: نرخ جدید و قطعی ارز دانشگاه‌ها هنوز از سوی بانک مرکزی به وزارت علوم ابلاغ نشده است و البته در صورت اعلام نرخ جدید ما باید مابه التفاوت ریالی آن را از سازمان برنامه و بودجه کشور دریافت نمائیم. چرا که بودجه سال ۹۷ دانشگاه‌ها و وزارت علوم بر اساس ارز با نرخ حدود ۳,۷۰۰ تومان بسته شده و اگر نرخ جدیدی اعلام شود باید تفاوت ریالی آن نیز در اختیار وزارت علوم قرار بگیرد.

رئیس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم خاطر نشان کرد: این سازمان برای اول مهر به بعد ۲ راه در پیش رو داشت یا قطع اعزام‌ها تا تعیین تکلیف اعتبارات ارزی و ریالی (که در این صورت برای عده‌ای که از قبل اقدام کرده و با زحمت ویزا گرفته بودند مشکل ایجاد می‌شد) و یا از محل صرفه جویی‌های ارزی تعدادی دیگر از دانشجویان قبلی متقاضی استفاده از فرصت‌های مطالعاتی دارای نامه حمایت مالی که ویزا گرفته یا می‌گیرند را با کمک این ارز با نرخ قبلی به خارج اعزام نماید.

وی ادامه داد: البته برای بهره‌مندی تعداد دانشجوی بیشتر از این اعتبار محدود، درصد و میزان ارز اختصاص یافته به این دانشجویان مقداری کاهش می‌یابد تا دانشجویان با کوتاه کردن دوره فرصت مطالعاتی خود، اجازه دهند این امتیاز فعلاً قطع نشود. لذا ما راه دوم را انتخاب کردیم و با آینده نگری و نیز با افزایش دو برابری کمک هزینه ریالی بلیط و پرداخت آن به دانشجویان، تلاش کردیم محدودیت ناگزیر را کمتر کنیم.

وی با رد برخی ادعاهای ناقص در خصوص پرداخت ارز به دانشجویان متقاضی، تاکید کرد: با همین میزان پرداخت و بر اساس تجربه قبلی این سازمان، دانشجویان می‌توانند مدت بیشتری از آنچه حدس می‌زنند اقامت داشته باشند. ضمن آنکه میزان پرداختی برای کشورهای مختلف بین ۶۰ تا ۷۵ درصد میزان قبل است. همچنین نامه‌های حمایت حداکثر ۶ ماه اعتبار دارد و دانشجویی نمی‌تواند با این نامه بر اساس ضوابط جاری ۳ سال دنبال اعزام باشد!

دکتر صدیقی خاطرنشان کرد: تلاش داریم در شرایط فعلی ابتدا مشکل دانشجویانی که ویزای خود را برای اعزام به فرصت تحقیقاتی خارج از کشور دریافت کرده‌اند رفع شود و ارز مورد نیاز به آنها در حد امکان تعلق بگیرد تا اینکه وضعیت نرخ ارز و ریال برای سایر دانشجویان در مابقی سال تعیین شود.
به گفته وی، ما بارها به این دانشجویان تاکید کردیم که شرایط کشور به گونه‌ای است که باید همراهی آگاهانه و مسئولانه داشته باشند. مطمئناً اگر ارز مورد نیاز و مابه‌التفاوت ریالی آن سریعاً تأمین می‌شد به دانشجویان اختصاص می‌دادیم.

قطع ارز دانشجویی در ۶ ماهه دوم سال گذشته
معاون وزیر علوم گفت: تصور ما این بود که در سال گذشته بتوانیم با اعتبارات مصوب حدود ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰ دانشجو را به خارج از کشور اعزام کنیم اما به دلیل تغییرات پیش‌بینی نشده نرخ ارز، سهمیه‌ی جدیدی برای ۶ ماهه دوم به دانشگاه‌ها اختصاص داده نشد.

ارز دانشجویی حذف نمی‌شود
در واقع عدم تخصیص اعتبار مورد نیاز برای اعزام دانشجویان به فرصت‌های مطالعاتی در شش ماه دوم سال گذشته، این نگرانی را در بین دانشگاه‌ها و دانشجویان ایجاد کرد که سرنوشت ارز فرصت مطالعاتی برای سال ۹۸ به چه شکلی رقم می‌خورد. اگر چه قول‌هایی از سوی مسئولان دولت و آموزش عالی برای اختصاص ردیف بودجه مشخص در این زمینه داده شده است در این زمینه دکتر منصور غلامی وزیر علوم با تاکید بر اینکه ارز مورد نیاز دانشجویان و اساتید متقاضی فرصت‌های مطالعاتی در سال ۹۸ حذف نخواهد شد، گفت: سعی می‌کنیم ارز مورد نیاز فرصت‌های مطالعاتی در سال جاری تأمین شود و حداقل از نظر تعدادی در سال ۹۸ بتوانیم به اندازه امسال دانشجو و استاد به فرصت مطالعاتی اعزام کنیم، ضمن اینکه برنامه‌های دانشگاه‌ها معمولاً افزایش این سفرها است و اگر منابع ریالی ما که قطعاً در مجلس و لایحه دولت پیش‌بینی خواهد شد، تأمین شود، نباید مشکلی برای محدود کردن سفرهای فرصت‌های مطالعاتی داشته باشیم.

افزایش اعتبار ارز دانشجویی در سال ۹۸
دکتر مجتبی صدیقی در گفت و گویی با ایسنا در تشریح جزئیات بودجه سال ۹۸ سازمان امور دانشجویان در لایحه پیشنهادی دولت از افزایش اعتبار فرصت مطالعاتی دانشجویان دکتری در سال جاری خبر داد و گفت: متناسب با رشد عمومی بودجه کشور در سال ۹۸، بودجه مربوط به امور دانشجویان نیز با رشد حدود ۱۰ تا ۱۱ درصد مواجه شده است. اگر چه ردیف مربوط به بورس و فرصت‌های مطالعاتی نیز به دلیل گران شدن نرخ ارز با افزایش ۲۳ درصدی بودجه مواجه بود که امیدوار هستیم این میزان مجدداً افزایش یابد.

وی در ادامه تصریح کرد: در برنامه‌ریزی بودجه سال ۹۸ فرصت‌های مطالعاتی و بورس خارج از کشور حذف نشده است و اگر سیاست‌های ارزی همین سیاست‌های فعلی باشد ما در سال جاری اعزام به خارج از کشور خواهیم داشت. اما هنوز ظرفیت آن مشخص نیست. چرا که باید منتظر باشیم تا ببینیم بودجه‌ای که در مجلس تعیین می‌شود چه میزان خواهد بود تا بر اساس آن بتوانیم به شکل نرمال اعزام‌ها را ادامه دهیم.

دکتر صدیقی وجود دوره‌های فرصت‌های تحقیقاتی دانشجویان را یک امتیاز مفید و ضروری توصیف کرد و گفت: ما برگزاری این دوره‌ها را برای دوره‌های دکترا مفید می‌دانیم و تلاش خواهیم کرد توقفی در اعزام دانشجویان صورت نگیرد و ضمن تلاش برای سال ۹۷، این موضوع را در بودجه سال ۹۸ نیز پیگیری کردیم. امیدواریم همراهی لازم در این زمینه صورت گیرد.

به گزارش ایسنا، سکوت مسئولان ذی‌ربط در قبال تخصیص ارز دولتی به دانشجویان دکتری متقاضی استفاده از فرصت مطالعاتی خارج از کشور و قول‌های تبلیغاتی آنها در کنار تغییرات متناوب بخشنامه‌های مربوط به پرداخت ارز دانشجویی توسط بانک مرکزی، نگرانی‌های جدی را در بین دانشجویان، خانواده‌ها و حتی مسئولان آموزشی عالی ایجاد کرده‌است و این احتمال می‌رود ارز برای متقاضیان استفاده از فرصت مطالعاتی سرنوشتی مشابه ارز دانشجویان شاغل به تحصیل در خارج که آزاد شد را داشته باشد، اگرچه کشور ما در شرایط فشارهای اقتصادی و بین‌المللی قرار دارد اما انتظار می‌رود مسئولان دولتی تخصیص ارز برای استفاده از فرصت مطالعاتی دانشجویان دکتری و استادان دانشگاه‌ها را به دیده یک ضرورت و در رده کالاهای اساسی بنگرند و تا همانگونه که این موضوع در دوران ۸ سال دفاع مقدس مهم تلقی می‌شد و در وضعیت جنگی کشور ارز دولتی به دانشگاه‌ها تخصیص داده می‌شد در شرایط کنونی نیز مسئولان با مدیریت صحیح و هوشمندانه ارز دانشجویی و دانشگاه‌ها را در مرتبه کالای اساسی قرار دهند، تا جامعه دانشگاهی ما در چنین وضعیتی از قافله علم و پژوهش جهانی عقب نماند.