هفت ماه پس از زلزله بم که در سال ۱۳۸۲ اتفاق افتاد، منظر فرهنگی آن به صورت اضطراری در فهرست میراث جهانی در خطر قرار گرفت. در این میان، مجموعه میراث جهانی بم، بعد از این واقعه چندین مدیر پایگاه به خود دید که از آن جمله می‌توان به حضور محمدحسن طالبیان و اسکندر مختاری اشاره کرد. از نیمه‌های سال ۸۸ تا نیمه نخست سال ۹۷ افشین ابراهیمی مدیریت مجموعه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن را برعهده داشت.

افشین ابراهیمی (مدیر سابق پایگاه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن) با اشاره به آنکه نخستین فاز مرمتی بعد از زلزله بم آواربرداری بود، به ایلنا گفت: زمانی که من به عنوان مدیر پایگاه میراث جهانی بم معرفی شدم، فاز اجرایی آن که آواربرداری بود به اتمام رسید. نقشه‌برداری و مستندنگاری انجام شد و کار برای اقدامات مرمتی فراهم بود. البته حین آواربرداری شاهد مرمت‌های جزئی بودیم اما در واقع می‌توان گفت شروع کار مرمت با حضور من به عنوان مدیر پایگاه میراث جهانی بم  کلید خورد.

او ادامه داد: زمانی که به عنوان مدیر پایگاه میراث جهانی بم انتخاب شدم، آواربرداری بخش حاکم نشین ارگ بم کامل شد. مرمت حصار پیرامون ارگ بم از حصار اول و حصار دوم گرفته تا حصار سوم و حصار حاکم نشین تا ارتفاع وضع موجود نیز انجام شد. بخش‌های زیادی از حصار حاکم نشین نیز مرمت شد. در محوطه بخش عامه نشین نیز مرمت بازار، مسجد پیامبر، خانه سیستانی، بخش زیادی از اصطبل و چند خانه موجود در بخش عامه نشین، بخش‌هایی از مسجد جامع، خانه یهودی‌ها و... که از جمله بخش‌های شاخص ارگ بم هستند؛ طی این سال‌ها مرمت شدند.

ابراهیمی با تأکید براینکه با انجام این مرمت‌ها قرار نیست چهره ارگ بم همانند چیزی شود که قبل از زلزله بود، گفت: نباید فراموش کرد که زلزله بم یکی از حوادث تاریخی است که بر این میراث جهانی گذشته است از این رو نمی‌توان آن را نادیده گرفت. در واقع کار مرمت ما باید به گونه‌ای انجام شود که هر کس وارد مجموعه میراث جهانی می‌شود این تاریخ را ببیند، بنابراین نباید در مرمت‌ها، این تاریخ را محو کنیم.

مدیر سابق پایگاه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن خاطرنشان کرد: در این بخش کار استحفاظی را در نظر گرفته‌ایم تا بیشتر خراب نشود. چنانکه در حال حاضر اگر بازدیدکنندگان وارد ارگ‌بم شوند با چهره معماری این بنا روبه‌رو می‌شوند و آنچه که بر این بنا گذشته است را در فضا احساس می‌کنند.

او در ادامه از کشف لایه‌های قدیمی‌تر در مجموعه میراث جهانی بم طی مرمت‌ها خبر داد و گفت: بعد از زلزله بم، برخی لایه‌های قدیمی در این بنا نمودار شد. از این رو حین مرمت با رسیدن به این لایه‌های قدیمی، کار را متوقف کردیم تا این لایه‌ها در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گیرد چراکه لایه‌های تاریخی با ارزشی هستند. این لایه‌ها تا زمانی برای ما ناشناخته و البته پراهمیت بودند و معماری از قرن هشتم پیش از میلاد تا دوره قاجار را شامل می‌شوند.

ابراهیمی یادآور شد: در حال حاضر می‌توان گفت بازدیدکنندگان نوروز ۹۸ با چهره‌ای متفاوت از ارگ بم رو به رو خواهند بود. این چهره متفاوت شامل بخش‌هایی می‌شود که برای نشان دادن زلزله بم حفظ شده‌اند. همچنین بخش‌هایی را دربرمی‌گیرد که دوره‌های مختلف تاریخی را به نمایش می‌گذارد. البته می‌توان گفت به چهره قبلی این میراث جهانی نزدیک شدیم اما این نزدیک شدن به معنای مرمت عین به عین نیست و معماری گذشته کاملاً واضح است.

به گفته ابراهیمی، باستان شناسان و مرمتگران در بخش حاکم نشین و برج‌های ارگ بم به خشت‌ها و معماری قرن ۸ قبل از میلاد رسیده‌اند که قرار است مطالعات بیشتری درباره این بخش‌ها انجام شود. با این تفاسیر می‌توان گفت هیچگاه مرمت ارگ بم به نوعی پیش نخواهد رفت که چهره این میراث جهانی مانند قبل شود.

مدیر سابق پایگاه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن در خصوص میزان پیشرفت فیزیکی مرمت ارگ تاریخی بم، تصریح کرد: اگر معیار را چهره ارگ در دوران قبل از زلزله بگیریم، حدود ۶۵ درصد پیشرفت مرمتی انجام شده ولی اگر معیار را طرح جامع مدیریت منظر فرهنگی بگیریم حدود ۹۰ درصد پیشرفت در این حوزه صورت گرفته است.

او با تاکید بر آنکه مجموعه میراث جهانی ارگ بم در شرایط مناسبی به سر می‌برد، گفت: با توجه به آن که بعد از زلزله بم این میراث جهانی در زمره میراث در خطر قرار گرفته بود اما بعد از بازدید بازرسان یونسکو در سال ۹۲، شاهد آن بودیم که این میراث از فهرست میراث در خطر خارج شد. این نشان از وضعیت مناسب میراث جهانی دارد.

 ابراهیمی با تاکید بر اینکه ارگ بم همواره مورد توجه مسئولان بوده و هست، گفت: در حوزه بودجه معمولاً کارمان لنگ نمانده. با توجه به آن که تمام شهر به‌عنوان منظر فرهنگی بم در فهرست میراث جهانی ثبت شده و طی سال‌های گذشته در حال توسعه بود از این رو با مشکلاتی در خصوص ساخت و سازها روبه‌رو بودیم این درحالی است که باید آنچه که در طرح جامع مطرح بود، عملیاتی می‌شد. در این بخش‌ها با چالش‌هایی با مسئولان شهری روبرو بودیم، اما با توجه به آنکه طرح جامع بم یک طرح بالادستی بود باید توسط فرماندار اجرایی می‌شد، از این رو معمولا چالش‌های پیش رو حل و فصل می‌شد.

مشکلات تامین بودجه
محسن موحدی (مدیر پایگاه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن) درخصوص وضعیت و مرمت این میراث جهانی گفت: آنچه که از گذشته در خصوص مرمت بم در جریان بود را ادامه دادیم و روند گذشته که به صورت منطقی پیش می‌رفت را ادامه می‌دهیم. در کنار مرمت‌ها ایمن‌سازی را نیز در برنامه قرار داده‌ایم و بخشی از حصار رخنه که در ارگ بم قرار داشت را مرمت کرده‌ایم. تاکید ما بر آن است که پروژه‌های شاخص داخل ارگ را  نیز در برنامه کار خود قرار دهیم در این میان کاربری‌های جدیدی برای اتاقک بهداشت و برخی بخش‌های دیگر تعریف کردیم. نورپردازی داخل ارگ بم نیز تکمیل شده است. در این میان با همکاری شهرداری و ارگان‌های مربوطه ساماندهی شبکه معابر اطراف ارگ انجام شده است. نماسازی و بدنه‌سازی نیز در حال انجام است حتا ایجاد فضای سبز اطراف ارگ بم در نظر گرفته شده است.

 او تصریح کرد: با توجه به آنکه این احتمال را می‌دهیم در نوروز ۹۸ با افزایش ۱۰ درصدی گردشگران و بازدیدکنندگان ارگ بم رو به رو شویم، گفت: با توجه به آنکه در طول زمان نوروز ۹۷ بیش از ۷۵ هزار گردشگر از مجموعه ارگ بم بازدید کردند، این احتمال وجود دارد که در نوروز ۹۸ با بیش از ۸۵ هزار گردشگر روبه رو شویم. از این رو تمهیداتی برای حضور گردشگران نوروزی در نظر گرفته‌ایم.  راهنمایان گردشگری کنترل و راهنمایی بازدیدکنندگان را برعهده دارند.

به گفته او، با توجه به تعریف مسیر برای بازدید گردشگران نوروزی نگرانی بابت حضور و ازدحام گردشگران در این میراث جهانی وجود نخواهد داشت و آسیبی متوجه این محوطه نخواهد بود چراکه از طریق داربست‌ها و لوله‌هایی که در مسیر بازدید گنجانده شده اجازه تخریب بنا به گردشگر داده نمی‌شود ضمن آنکه مسیر بازدید سنگفرش شده است و گشت و گذار در ارگ بم همانند گشت و گذار در بافت تاریخی یزد شده است و آسیبی به این بنا وارد نمی‌کند.

مدیر پایگاه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن خاطرنشان کرد: بازدیدکنندگان اجازه دیدن بخش‌هایی که هنوز آواربرداری نشده و در دست تعمیر است را ندارند و در واقع می‌توان گفت در حال حاضر حدود ۴۰ تا ۳۰ درصد ارگ بم اجازه بازدید ندارد. ضمن آنکه گردشگران باید در نظر بگیرند که این مجموعه از جمله میراث جهانی ایران است و باید قدر آن را بدانند. بلیط این مجموعه ۳ هزار تومان برای گردشگران داخلی و ۲۰ هزار تومان برای گردشگران خارجی خواهد بود.

 او در خصوص اجرای برنامه‌های کاوش برای سال ۹۸ نیز گفت: در حال حاضر نیز با مشکلات تامین بودجه روبرو هستیم.  تحقق برنامه‌های آینده منوط به تامین اعتبار است. چنانکه در حال حاضر حدود یک و نیم میلیارد تومان طی دو فصل دریافت کرده‌ایم که این اعتبارات منوط به پرداخت حقوق کارمندان و کارگران و استادکاران مرمتگر است. این درحالیست که مسئولان توقع دارند کار مرمت ارگ بم با سرعت پیش برود اما نباید فراموش کرد که انجام کار حرفه‌ای زمان‌بر است و سرعت در حوزه کارهای بسازبفروشی جای می‌گیرد. کار مرمت همراه با کار پژوهشی و مستندنگاری است.

موحدی درخصوص وضعیت منظر فرهنگی بم با توجه به طرح توسعه گفت: از آنجایی‌که منظر فرهنگی بم، غیر از شهر بم شامل ۴ شهرستان دیگر می‌شود که بسیار گسترده است و شامل بم، نرماشیر، فهرج و ریگان است و طی این سالها بحث توسعه نیز به میان آمده، از این‌رو حفاظت از  محوطه‌های باستانی هویت معماری شهری باغات قنوات به میان آمده البته با شرایط کنونی در حوزه تغییر کاربری باغات و در کنار مشکلات و چالش‌های روبرو، ما درصدد پیشگیری و جلوگیری از این تغییرات هستیم چراکه با تفکیک کاربری باغات شامل انجام ساخت و سازها ساخت و ساز؛ ارتفاع غیرمجاز نیز دیده می‌شود.

به گفته او؛ کارشناسان بارها در طول روز با چنین مواردی روبه‌رو می‌شوند که سعی بر کنترل آن دارند که در بیشتر مواقع با نظر کارشناسی و استعلام هایی که انجام می‌شود قضیه حل و فصل می‌شود.
 

بهار نیوز