تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۲/۰۲ ساعت ۰۹:۳۳
کد مطلب : ۱۷۶۲۷۱
نگرش ایرانی‌ها باوقوع سیل اخیرتغییرمی‌کند؟
گروه جامعه_ رسانه ها: روزنامه آرمان با دکتر امان‌ا... قرایی‌مقدم جامعه‌شناس برجسته کشور درباره پیامدهای بلایای طبیعی مانند سیل بر جامعه شهری یا روستایی به گفتگو نشسته است.در ادامه گزیده هایی از این گفتگو را می خوانید:
* پدیده‌هایی مانند سیل در همه جوامع وجود دارد و همه جوامع تاکنون با این بلایای طبیعی مواجه بوده‌اند. با این حال به‌دلیل اینکه پدیده سیل در ایران کمتر سابقه داشته شرایط تا حدودی متفاوت است. این در حالی است که جامعه ایران با زلزله بیشتر مواجه بوده است.در حادثه سیل اخیر دو نکته مشهود بود؛ نخست اینکه همبستگی اجتماعی در مناطق سیل‌زده بسیار چشمگیر و قابل‌توجه بود، به‌شکلی که شاهد اتحاد و خلاقیت‌های دسته‌جمعی برای مهار سیل در بین مناطق سیل‌زده بودیم.
* نکته دیگر اما بی‌اعتمادی برخی از مردم سیل‌زده به دستگاه‌های تصمیم‌گیر است. بی‌شک یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مردم سیل‌زده فشار و استرس این مساله است که مسئولان بعضا نسبت به ساماندهی زندگی آسیب‌دیده آنهاعملکرد قابل‌توجهی ندارند و در نتیجه مدت‌ها طول می‌کشد تا دوباره به زندگی عادی خود باز گردند.همین مساله نیز سیل‌زدگان را آشفته و سراسیمه می‌کند.
* مردم سیل‌زده به این دلیل عجله دارند و نمی‌خواهند مسئولان در رسیدگی به وضعیت آنها سهل‌انگاری کنند و با تأخیر به وضعیتشان رسیدگی کنند. به همین دلیل نیزتلاش زیادی می‌کنند تا در کوتاه‌مدت وضعیت زندگی خود را بهبود بخشند. در نتیجه سراسیمگی در مواجه با سیل اخیر بیشتربه دلیل بی‌اعتمادی به نهادهای سازمان‌یافته است.
* در شرایط کنونی نوع گفتار و رفتار مسئولان باید وضعیت را ترمیم کند، یعنی به‌طریقی که این دیوار بی‌اعتمادی فروبریزد.اگر مسئولان در گفتار خود عنوان کنند تلاش می‌کنند ارزانی در کشور وجود داشته باشد و جلوی رانت و اختلاس را بگیرند اما اهتمام جدی در قالب یک برنامه مدون برای انجام این عمل صورت نپذیرد و هرچه بگذرد مردم با گرانی‌های بیشتری مواجه شوند و میزان فسادهای اقتصادی و اختلاس‌هانسبت به گذشته افزایش پیدا کند، آن‌وقت تضاد و تناقض بین حرف و عمل حادث می‌شود و بی‌اعتمادی نیز چه‌بسا از همین‌جا آغاز شود.
* در طول تاریخ ایران سیل، زلزله و جنگ تأثیرات عمیقی روی طرز تفکر و بینش و امیال مردم گذاشته است. از سوی دیگر این بلایا به یک تجربه تاریخی برای یک جامعه تبدیل می‌شود که در درازمدت رفتارها و هنجارهای آن جامعه را شکل می‌دهد. این تجربه تاریخی در مقاطعی که بلایای طبیعی تکرار می‌شود دوباره به کمک مردم می‌آید و مردم با آگاهی ذهنی با آن مواجه می‌شوند. در مواردی که بلایای طبیعی شدید و با تلفات زیاد همراه باشد حتی پیامدهای شدیدی در پی دارد که می‌توان در دوره‌هایی از تاریخ شاهد این مساله بود.
* (در پاسخ به تغییراتی که پس از سیل در جامعه رخ می‌دهد مثبت است یا منفی؟): هم می‌تواند مثبت باشد و هم منفی. این مساله به‌نوعی نگرش مردم آن جامعه و حکومت‌ها بستگی دارد. در جامعه ایران نیز هردو جنبه این مساله وجود داشته است، برای مثال گلایه‌هایی که مردم نسبت به ناکارآمدی دستگاه‌های مسئول در این زمینه عنوان می‌کنند و طول‌کشیدن بازگشت مردم به زندگی عادی به‌دلیل ضعف مدیریت جنبه‌های منفی است و از سوی دیگر کمک‌های امدادی که از سوی نهادهای سازمان‌یافته و مردم به آسیب‌دیدگان می‌شود جنبه‌های مثبت این تغییرات را نشان می‌دهد.
* تا زمانی که وضعیت زندگی آنها به شرایط عادی بازنگردد وضعیت روانی و اجتماعی آنها نیز تغییر نخواهد کرد. اولین نیاز آسیب‌دیدگان خانه آنهاست که فروریخته است و تا زمانی که خانه آنها به وضعیت سابق بازنگردد نمی‌توان به مسائل دیگر آنها توجه کرد. مردم آسیب‌دیده هنگامی که مشاهده کنند خسارت‌های واردشده به منزل و محصولات کشاورزی آنها تأمین‌شده و آنها دوباره صاحب خانه شده‌اند وضعیت روانی بهتری پیدا می‌کنند و امید به آینده در بین آنها زیاد می‌شود.
* در نتیجه ترمیم وضعیت اقتصادی مردم سیل‌زده نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبود وضعیت روانی و اجتماعی آنها و همچنین رضایتمندی سیاسی خواهد داشت. مردم اگر مشاهده کنند مسئولان به آنها وعده‌هایی داده‌اند اما عمل نکرده و وضعیت زندگی آنها تغییرنکرده دوباره بی‌اعتمادی در بین مردم افزایش پیدا خواهد کرد.
* پدیده‌هایی مانند سیل در همه جوامع وجود دارد و همه جوامع تاکنون با این بلایای طبیعی مواجه بوده‌اند. با این حال به‌دلیل اینکه پدیده سیل در ایران کمتر سابقه داشته شرایط تا حدودی متفاوت است. این در حالی است که جامعه ایران با زلزله بیشتر مواجه بوده است.در حادثه سیل اخیر دو نکته مشهود بود؛ نخست اینکه همبستگی اجتماعی در مناطق سیل‌زده بسیار چشمگیر و قابل‌توجه بود، به‌شکلی که شاهد اتحاد و خلاقیت‌های دسته‌جمعی برای مهار سیل در بین مناطق سیل‌زده بودیم.
* نکته دیگر اما بی‌اعتمادی برخی از مردم سیل‌زده به دستگاه‌های تصمیم‌گیر است. بی‌شک یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مردم سیل‌زده فشار و استرس این مساله است که مسئولان بعضا نسبت به ساماندهی زندگی آسیب‌دیده آنهاعملکرد قابل‌توجهی ندارند و در نتیجه مدت‌ها طول می‌کشد تا دوباره به زندگی عادی خود باز گردند.همین مساله نیز سیل‌زدگان را آشفته و سراسیمه می‌کند.
* مردم سیل‌زده به این دلیل عجله دارند و نمی‌خواهند مسئولان در رسیدگی به وضعیت آنها سهل‌انگاری کنند و با تأخیر به وضعیتشان رسیدگی کنند. به همین دلیل نیزتلاش زیادی می‌کنند تا در کوتاه‌مدت وضعیت زندگی خود را بهبود بخشند. در نتیجه سراسیمگی در مواجه با سیل اخیر بیشتربه دلیل بی‌اعتمادی به نهادهای سازمان‌یافته است.
* در شرایط کنونی نوع گفتار و رفتار مسئولان باید وضعیت را ترمیم کند، یعنی به‌طریقی که این دیوار بی‌اعتمادی فروبریزد.اگر مسئولان در گفتار خود عنوان کنند تلاش می‌کنند ارزانی در کشور وجود داشته باشد و جلوی رانت و اختلاس را بگیرند اما اهتمام جدی در قالب یک برنامه مدون برای انجام این عمل صورت نپذیرد و هرچه بگذرد مردم با گرانی‌های بیشتری مواجه شوند و میزان فسادهای اقتصادی و اختلاس‌هانسبت به گذشته افزایش پیدا کند، آن‌وقت تضاد و تناقض بین حرف و عمل حادث می‌شود و بی‌اعتمادی نیز چه‌بسا از همین‌جا آغاز شود.
* در طول تاریخ ایران سیل، زلزله و جنگ تأثیرات عمیقی روی طرز تفکر و بینش و امیال مردم گذاشته است. از سوی دیگر این بلایا به یک تجربه تاریخی برای یک جامعه تبدیل می‌شود که در درازمدت رفتارها و هنجارهای آن جامعه را شکل می‌دهد. این تجربه تاریخی در مقاطعی که بلایای طبیعی تکرار می‌شود دوباره به کمک مردم می‌آید و مردم با آگاهی ذهنی با آن مواجه می‌شوند. در مواردی که بلایای طبیعی شدید و با تلفات زیاد همراه باشد حتی پیامدهای شدیدی در پی دارد که می‌توان در دوره‌هایی از تاریخ شاهد این مساله بود.
* (در پاسخ به تغییراتی که پس از سیل در جامعه رخ می‌دهد مثبت است یا منفی؟): هم می‌تواند مثبت باشد و هم منفی. این مساله به‌نوعی نگرش مردم آن جامعه و حکومت‌ها بستگی دارد. در جامعه ایران نیز هردو جنبه این مساله وجود داشته است، برای مثال گلایه‌هایی که مردم نسبت به ناکارآمدی دستگاه‌های مسئول در این زمینه عنوان می‌کنند و طول‌کشیدن بازگشت مردم به زندگی عادی به‌دلیل ضعف مدیریت جنبه‌های منفی است و از سوی دیگر کمک‌های امدادی که از سوی نهادهای سازمان‌یافته و مردم به آسیب‌دیدگان می‌شود جنبه‌های مثبت این تغییرات را نشان می‌دهد.
* تا زمانی که وضعیت زندگی آنها به شرایط عادی بازنگردد وضعیت روانی و اجتماعی آنها نیز تغییر نخواهد کرد. اولین نیاز آسیب‌دیدگان خانه آنهاست که فروریخته است و تا زمانی که خانه آنها به وضعیت سابق بازنگردد نمی‌توان به مسائل دیگر آنها توجه کرد. مردم آسیب‌دیده هنگامی که مشاهده کنند خسارت‌های واردشده به منزل و محصولات کشاورزی آنها تأمین‌شده و آنها دوباره صاحب خانه شده‌اند وضعیت روانی بهتری پیدا می‌کنند و امید به آینده در بین آنها زیاد می‌شود.
* در نتیجه ترمیم وضعیت اقتصادی مردم سیل‌زده نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبود وضعیت روانی و اجتماعی آنها و همچنین رضایتمندی سیاسی خواهد داشت. مردم اگر مشاهده کنند مسئولان به آنها وعده‌هایی داده‌اند اما عمل نکرده و وضعیت زندگی آنها تغییرنکرده دوباره بی‌اعتمادی در بین مردم افزایش پیدا خواهد کرد.
