زنانه شدن چهره سالمندی در ایران

خبر پیشی گرفتن سالمندان زن بر سالمندان مرد را چند روز پیش محسن سلمان نژاد، رئیس دبیرخانه شورای ملی اعلام کرد. وی گفت: «سالمندی در کشور زنانه شده است و در ازای هر 97 مرد سالمند، یکصد زن سالمند وجود دارد.» پیش‌تر نیز فرید براتی سده، رئیس سابق دبیرخانه شورای ملی سالمندان گفته بود بر اساس آمار در سال ۱۴۰۰ به ازای هر ۱۰۰ زن سالمند، ۸۸ مرد سالمند خواهیم داشت و در واقع زنانه شدن سالمندی در آینده پررنگ‌تر از امروز خواهد شد. بدون تردید سال‌های آینده شاهد شکل‌گیری خانه‌های سالمندان زنانه‌ای خواهیم بود که خیل زنان سالمند تنها، سال‌های پایانی عمر خود را در آنجا می‌گذرانند.پدیده سالخوردگی جمعیت تنها مربوط به ایران نیست و تمام کشورهای جهان به نوعی با این پدیده روبرو هستند و با توجه به این که هر ساله امید به زندگی افزایش و مرگ و میر کاهش می‌یابد، روند سالخوردگی جمعیت برگشت‌پذیر نیست و پیری جمعیت یک چالش دائمی در جهان خواهد بود. اما در این میان، ترکیب جنسیتی جمعیت سالمند موضوعی حائز اهمیت است. شاخص نسبت جنسی سالمندی نشانگر توزیع جمعیت زنان سالمند نسبت به مردان سالمند است. براساس این شاخص در چند دهه قبل کفه ترازو مردان سالمند کشو سنگین‌تر بود و تعداد مردان سالمند بیشتر از زنان سالمند بود، اما اکنون براساس آمارها این شاخص به سمت زنانه شدن میل پیدا کرده است.

جمعیت شناسان همواره اذعان داشته‌اند، شاید میزان تولد پسران از دختران در جامعه بیشتر باشد، ‌اما سن مرگ و میر در مردان پایین‌تر از زنان است و نرخ مرگ و میر در مردان بیشتر از زنان است. بر اساس اطلاعات آماری جمعیت در مقابل هر 100 دختر، 105 پسر به دنیا می‌آید، این در حالی است که سن امید به زندگی در مردان حدود دو سال از زنان کمتر است.
زنانه شدن سالمندی در کشور پدیده‌ای است که جدا از شتاب تغییر ساختار سنی جامعه و 5/1 برابر شدن جمعیت سالمندان کشور طی یک دهه، موضوعی نیازمند بررسی و سیاست گذاری‌ کلان است.البته باید به این نکته توجه داشت وقتی از جنسیت سالمندان صحبت می‌شود، منظور بزرگ نمایی جنس خاصی یا اولویت دادن به جنس زن به مرد یا بالعکس نیست، بلکه تبعاتی است که هر کدام از این دو جنس مرد یا زن بودن به همراه دارد. اکنون که زنانه شدن سالمندی مطرح است و می گوییم پدیده سالمندی در کشور به سمت زنانه شدن پیش می رود یعنی ، تبعاتی است که به واسطه مشکلاتی که به‌ خاطر زن بودن مطرح می‌شود و یا زنان تجربه می کنند، در اینجا بارزتر می‌شود.

یک پژوهشگر مسائل اجتماعی و استاد دانشگاه با بیان این که زنان سالمند، آسیب‌پذیرترین گروه سالمندان هستند و به نسبت مردان سالمند، نیاز به توجه بیشتری دارند، به همدلی گفت: مشکلات زنان سالمند در یک یا دو مقوله خلاصه نمی‌شود و موضوعی گسترده و فراگیر است که نیاز به بررسی و راهکار کارشناسان این حوزه دارد.«شهلا مرادیان» افزود: با توجه به رشد روزافزون سالمندان زن در کشور ، توجه به کیفیت زندگی آنها یکی از فاکتورهای اساسی در سلامت اجتماعی است. وی به تنهایی زنان سالمند به عنوان یکی از مشکلات اساسی آنان اشاره کرد و افزود: یکی از مولفه‌های تاثیرگذار بر کیفیت زندگی سالمندان، احساس تنهایی است ، تنهایی زنان سالمند همراه با مشکلات اجتماعی و سلامتی بیشتری نسبت به مردان است. احساس تنهایی در سالمندانی که همسرشان را از دست می‌دهند بسیار بیشتر از سالمندان متاهل است.

وی افزود: وقتی به آمار زنان سالمند تنها نگاه می‌کنیم تعداد آنها سه تا چهار برابر مردان سالمند تنها است و این پدیده می‌تواند چالشی جدی برای این جمعیت و همچنین جامعه به وجود آورد. آمارها می‌گویند در حال حاضر یک پنجم معادل 20 درصد زنان سالمند یعنی 700 هزار نفر زن سالمند، تنها هستند اما این آمار در مردان یک چهارم زنان است.مرادیان یکی از راه‌های مرتفع کردن تنهایی زنان سالمند را ترویج ازدواج در سالمندان عنوان کرد و گفت: هر چند ازدواج مجدد در میان سالمندان نسبت به گذشته بیشتر شده است اما متاسفانه اغلب زنان سالمند به دلیل محدودیت‌های عرفی و سنتی از ازدواج مجدد استقبال نمی‌کنند و آن را تابو می‌دانند، به همین دلیل تعداد زنان سالمند بدون همسر و تنها بسیار بیشتر از مردان سالمند تنهاست.این در حالی است که نرخ ازدواج مجدد در میان مردان سالمند بیش از زنان است.ناگفته پیداست ازدواج مجدد و زندگی مشترک در دوران سالمندی موجب می‌شود نیازهای عاطفی، روحی و روانی سالمند تامین شود و امید دوباره به زندگی پیدا کند. در عین حال تشکیل مجدد زندگی مشترک، موجب کاهش استرس، تنهایی و افسردگی و از بین رفتن نگرانی از مرگ به علت تنهایی می‌شود.

این پژوهشگر اجتماعی به وضعیت سلامت زنان اشاره کرد و افزود: گرفتاری پزشکی زنان در آینده بیشتر است. چرا که فقدان نظام مراقبتی و حمایتی از سالمندان، ‌فقدان بیمه‌های مراقبتی باعث می‌شود بسیاری از زنان سالمند اغلب دهه های طولانی با بیماری و درد طی کنند.وی با اشاره به مشکلات اقتصادی تصریح کرد: مشکلات اقتصادی و معیشتی موضوع دیگری است که زنان سالمند بیشتر از سایر اقشار جامعه از آن متاثر می‌شوند. مشکلات اقتصادی برای نگهداری از سالمندان در کنار خانواده، به علاوه فضای محدود منازل امروزی و هزینه درمان افراد سالمند، در موارد زیادی فرزندان را ناچار می‌کند سالمندان را روانه خانه‌ای به نام «خانه سالمندان» کنند که هیچ کدام از آنها، آنجا را خانه خود نمی‌دانند و بسیاری از آنان تا آخرین روزهای عمر منتظر برگشت به منزل خود هستند.طبق آمارهای سازمان آمار در سال 95، 7 میلیون و 500 هزار سالمند در کشور وجود دارد اما برآوردها نشان می دهد آمار سالمندان در کشور از مرز هشت میلیون نفر فراتر رفته است. پیش بینی‌ها نیز حاکی از آن است که درصد سالمندان ایرانی تا سال ۲۰۵۰ به بیش از ۳۰ درصد می‌رسد؛ بر این اساس در سال ۲۰۵۰ درصد جمعیت سالمند در ایران از میانگین جهان و آسیا بیشتر و از هر سه نفر، یک نفر سالمند خواهد بود.