بهار نیوز - چرا اروپا قادر به نجات برجام نبوده است؟

گروه بین‌الملل: توافق هسته ای قدرت های جهانی با ایران که دبیر کل سازمان ملل متحد آنرا یک «پیروزی دیپلماتیک در سطح جهانی» می داند و دونالد ترامپ از آن به عنوان «بد ترین توافق تاریخ» یاد می کند همچون یک بیمار رو به احتضار، برای نجات و بقا نیازمند معجزه ای است.

خبرگزاری فرانسه با انتشار گزارشی در باره انفعال و ناتوانی اروپا در تلاش برای نجات توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ در وین با نظر خواهی از کارشناسان به این مسئله پرداخته و قدرت برتر و نفوذ آمریکا بر اقتصاد جهان را به عنوان یکی از عوامل اصلی این ضعف و انفعال برشمرده اند. بر اساس این گزارش طرف های اروپایی برجام پس از خروج یکجانبه واشنگتن از توان و اقتدار لازم برای نجات این توافق بین المللی بی بهره بوده و به دلیل استیلای بی چون و چرای آمریکا بر اقتصاد جهان هرگز نتوانسته اند در تلاش برای اجرای تعهدات خود در چارچوب این توافقنامه موفق عمل کنند. برنو ترتره، کارشناس بنیاد تحقیقات استراتژیک معتقد است که «همه چیز پس از تصمیم دونالد ترامپ نوشته شده بود.»

رئیس‌جمهوی آمریکا هشتم ماه ماه سال گذشته میلادی تصمیم خود برای خروج از توافقی را عملی کرد که سه سال از انعقاد آن گذشته و قرار بود که برنامه هسته ای ایران را در ازای دادن برخی امتیازها از جله لغو تحریم های بین المللی محدود کند و تحت کنترل های شدید قرار دهد. به گفته ترامپ این توافق از نظر آمریکا بی‌ثمر است و به نتایجی کاخ سفید انتظارش را دارد منتهی نمی شود. دنیس بوشار، دیپلمات سابق فرانسه معتقد است که رهبران اروپایی در ابتدا لفاظی‌های زیادی کردند اما افراد روشن بین و آگاه از همان هشتم ماه مه می دانستند که اروپا در این مسیر متوقف خواهد شد و اینکه شرکت های بزرگ از مقابله با ترامپ سرباز خواهند زد.

ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه برای نشان دادن زهرچشم به تهران اوایل ماه مه سال جاری گفته بود که «توافق برای ما هنوز نمرده است» و اروپا تا زمانی که تهران به مفاد برجام پایبند باشد به آن احترام می گذارد. به اعتقاد آنالیزا پرتگلا، کارشناس مسائل ایران در موسسه مطالعات ژئوپلیتیک ایتالیا موسوم به «ایسپی» Ispi، «نمی توان گفت که توافقنامه هسته ای سال ۲۰۱۵ مرده اما این توافق بی شک اکنون در بخش مراقبت های ویژه به سر می برد.» این کارشناس ایتالیایی معتقد است که آمریکا ضربه سختی به این توافق وارد کرده و آنرا به شدت مجروح ساخته در حالی که اروپا در تیمار داری و درمان جراحات موفق عمل نکرده است. برای تایید این ادعا باید به این نکته اشاره کرد که تهران پس از بارها گلایه و انتقاد و اعلام اینکه منتظر است اروپایی ها کاری در مقابل ترامپ انجام دهند، حالا تعهدات خود را کاهش داده و عملا در حال خروج از برجام است.

اینستکس؛ ساز و کاری پر حکایت، غیرموثر و ناکارآمد؟
اوبر ودرین، وزیر خارجه سابق فرانسه روز چهارشنبه در گفتگو با رادیو بین المللی فرانسه، ار اف ای، همین موضوع را به صورت شفاف و صریح مطرح و تاکید کرد: «بله، طبق اصول می گوییم که توافق را حفظ می کنیم اما در عمل نمی توانیم.» اروپا پس از ارزیابی های بلند مدت و اذعان به ناتوانی در متقاعد کردن شرکت های بزرگ برای معامله با ایران دست به اقدامی محسوس زد که حوزه تاثیر گذاری آن بسیار محدود ارزیابی می شود. ساز و کاری تجاری برای دور زدن تحریم ها که از آن به عنوان «اینستکس» نام برده می شود راهکاری بود که از سوی تهران و شرکای اروپایی برجام برای خروج از این بحران برنامه ریزی شد. این اقدام در واقع در مرحله ثبت شرکت و تعریف ساختار باقی مانده اما هنوز عملیاتی نشده است.

راکش سود، دیپلمات و سفیر سابق و کارشناس بنیاد تحقیقاتی آبزرور در هند می گوید: «اینستکس همه آنچیزی است که تاکنون انجام شده در حالی که این سیستم از ضعف و کم خونی رنج می برد.» دنیس بوشار نیز ساز و کار مالی ایجاد شده از سوی اروپا جهت دادن فرصت به برخی شرکت های طرف معامله با ایران برای دور زدن تحریم ها را «پرحکایت و غیر کارآمد» ارزیابی می کند. آنالیزا پرتگلا می گوید این کانال مالی در برابر اهرم های بسیار قوی اقتصادی که آمریکا در اختیار دارد و تاثیر گذاری اقتصاد اول دنیا بر بازارهای مالی و اقتصاد جهان غیر موثر و ناکارآمد به نظر می رسد.

این در حالیست که از دیدگاه راکش سود، تحلیلگر بنیاد تحقیقاتی آبزرور، برجام یک چالش بزرگ برای اتحادیه اروپا است. به گفته وی نحوه مواجه اروپا با این چالش مشخص خواهد کرد که جایگاه اتحادیه و کشورهای اروپایی به عنوان یک بازیگر سیاسی جدی و موثر کجاست؟ برنهارد تراتنر، کارشناس موسسه سیاست توسعه در آلمان معتقد است: «مهمترین تاثیر تحریم ها ترس و هراس افکنی و برانگیختن نوعی روحیه نا امنی و عدم اطمینان است. این در حالیست که نا امنی و عدم اطمینان همانطور که می دانیم دقیقا همان چیزی است که شرکت ها را نگران کرده است.»

بسیاری از کارشناسان مهمترین دلیل ناتوانی اروپا برای نجات برجام را در این سه محور خلاصه می کنند : قدرت فوق العاده آمریکا در حوزه اقتصاد، تسلط دلار بر بازارهای مالی و قوانین فرامرزی که به واشنگتن اجازه می دهد شرکت ها را به دلیل اقداماتی حتی خارج از خاک آمریکا مورد مواخذه و مجازات قرار دهد. برای نمونه می توان به جریمه ۹ میلیارد دلاری بانک فرانسوی ب ان پ پاریبا درسال ۲۰۱۴ از سوی آمریکا اشاره کرد که به دلیل دور زدن تحریم های واشنگتن بر ضد کوبا، ایران، سودان و لیبی صورت گرفت.

قوانین فرا مرزی آمریکا «رسوایی مطلق» برای اروپا
اوبر ودرین، وزیر خارجه سابق فرانسه از قوانین فرا مرزی آمریکا به عنوان یک رسوایی مطلق برای اروپا نام می برد و معتقد است که اروپا باید از ۲۰ یا ۳۰ سال پیش برای مقابله با آنها اقدام می کرد. در یک گزارش پارلمانی که توسط رافائل گووان، نماینده حزب حاکم در مجلس فرانسه تهیه شده و روز چهارشنبه منتشر شد، آمده است: «شرکت های فرانسوی اکنون ابزار قانونی موثر برای مقابله با اقدامات قضایی فرا مرزی در اختیار ندارند. در این گزارش تاکید شده است که این قوانین «امروز به یک سلاح مخرب در جنگ اقتصادی تبدیل شده که ایالات متحده از آن بر ضد کل جهان از جمله متحدان خود استفاده می کند.»

این مسئله به نوعی یادآور اهمیت اتحاد و یکپارچگی واقعی اروپا در برابر یکجانبه گرایی آمریکا است که در گذشته به عنوان ابزاری کارآمد تا حدی برای مقابله با اقدامات آمریکا موثر بوده است. برای ذکر مثال می توان به مواردی در سالهای ۱۹۸۱ و ۱۹۸۲ اشاره کرد، زمانی که در برابر مخالفت دولت ریگان با ساخت خط لوله میان شوروی سابق و اروپا مقاومت صورت گرفت. نمونه بارز دیگر آن تحریم های واشنگتن بر ضد ایران و لیبی بود که اروپا با لایحه ای موسوم به ایلسا مخالفت کرد و به حمایت از شرکت های اروپایی برخاست که این قانون آنها را هدف قرار می داد.

برنو ترتره، کارشناس بنیاد تحقیقات استراتژیک معتقد است که ناکامی کنونی اروپا در مقابله با تحریم های آمریکا نشانه برهم خوردن یکپارچگی و اتحاد در این این قاره نیست و از آن حکایت دارد که شرکت های اروپایی بیش از پیش «جهانی» شده اند. به اعتقاد این تحلیلگر فرانسوی این مسئله همچنین ناشی از رویکرد سیاسی دولت کنونی آمریکا تحت ریاست ترامپ است که در آن دادن هیچگونه امتیازی پیش بینی نشده است. این در حالیست که از دیدگاه دنیس بوشار این مسئله بیشتر از انفعال و سودطلبی برخی بازیگران اروپایی ناشی می شود. دیپلمات سابق فرانسه معتقد است که برخی از کشورهای اروپایی نظیر بریتانیا و یا آلمان حاضر نیستند زورآزمایی با آمریکایی ها را بیازمایند و کمتر هزینه ای در این راه بپردازند.

بوشار در این خصوص به منافع اقتصادی آلمان از طریق صادرات خودرو به خصوص فروش مرسدس ها اشاره و تاکید دارد که برلین حاضر نیست به هیچ قیمیتی بازار آمریکا را در این زمینه از دست بدهد. اما نقش دو قدرت بزرگ امضاء کننده برجام یعنی روسیه و چین را در این میان نباید از نظر دور داشت. یک مقام اروپایی که نخواست نامش فاش شود با لحنی عصبانی می گوید که ایرانی ها این تفکر را جا انداخته اند که مسئولیت اصلی حفظ و بقاء برجام بر دوش اروپا است.

این مقام اروپایی گفته است که «چین در خصوص تصمیم آمریکا بسیار لفاظی می کند.» به اعتقاد وی واقعیت این است که «چینی ها در یک جنگ تجاری آشکار و جهانی با آمریکا به سر می برند و در حال مذاکره هستند. بنابر این آنها به این درجه از اطمینان نرسیده اند که دست به جاه طلبی بزنند.» اما دنیس بوشار نیز در این خصوص معتقد است که در نهایت تنها چین و روسیه هستند که بدون هراس به مقابله با ممنوعیت های ترامپ برخواهند خاست.