بهار نیوز - گرما و گرمازدگی با بدن انسان چه می‌کند؟

گروه علمی: گرمازدگی وقتی رخ می‌دهد که مرکز تنظیم حرارت بدن دیگر نتواند پاسخگو باشد. اما تا سر رفتن ظرفیت مکانیسم‌های خنک‌کننده درونی، بدن تدابیر زیادی برای مقابله با گرما دارد. راهکار شما برای خنک نگه داشتن بدن چیست؟

با بالا رفتن دما چه اتفاقی در بدن انسان می‌افتد؟ از آنجا که ارگان‌های بدن با فرآیند‌های شیمیایی پیچیده‌شان در ۳۷ درجه سانتی‌گراد به بهترین شکل عمل می‌کنند، بدن تمام تلاش‌خود را برای نگه‌داشتن دما بین ۳۶ تا ۳۸ درجه سانتی‌گراد می‌کند. برای تنظیم این دما بدن به گیرنده‌هایی مجهز است که روی پوست و در درون بدن (گیرنده‌های هیپوتالاموس که درجه حرارت خون را هنگام عبور از مغز تحت نظر دارند) دما را اندازه‌گیری می‌کنند. نتایج این سنجش در مغز با دمای مجاز مقایسه می‌شوند. درجه حرارت بدن در مرکز تنظیم درجه حرارت (بخشی از دستگاه عصبی خودمختار) در هیپوتالاموس کنترل می‌شود. در صورت ثبت دمای بیش از اندازه، تدابیر تنظیم گرمای بدن به منظور پایین آوردن دما به کار می‌افتند.

افزایش گردش خون پوست و تعرق
بخشی از دستگاه عصبی خودمختار که مأمور تنظیم دماست، گردش خون پوست را افزایش می‌دهد. برای این منظور رگ‌ها گشادتر می‌شوند. به این ترتیب خروج حرارت و دفع آن به محیط افزایش می‌یابد. این روند تا جایی ادامه پیدا می‌کند که دمای پیرامونی، زیر دمای بدن باشد. اما افزایش گردش خون در پوست به قیمت کاهش گردش خون در عضوهای دیگر بدن است. مثلا در اثر بالا رفتن دمای بدن، گردش خون در روده کاهش می‌یابد که می‌تواند منجر به اسهال شود. به دلیل پایین رفتن گردش خون در ماهیچه‌های اسکلتی، راندمان بدن هم کاهش می‌یابد و ما زودتر احساس خستگی می‌کنیم.

اگر این تدبیر مغز، یعنی تقسیم و تنظیم گردش خون به عنوان ابزاری برای خنک کردن بدن کافی نباشد، مکانیسم مؤثر دیگری فعال می‌شود که هدفش جلوگیری از گرمازدگی است: عرق کردن. به هنگام تبخیر عرق بدن گرما از دست می‌دهد و خنک می‌شود. اما حتی این سیستم هم یک جایی به مرز کارایی‌اش می‌رسد. برای نمونه بزرگسالان (نه ورزشکاران حرفه‌ای) به طور میانگین تنها می‌توانند دو لیتر در ساعت عرق کنند. از دست دادن عرق اما برای بدن بدون پیامد منفی هم نیست. با برون رفت آب، بدن، سدیم کلرید و دیگر مواد معدنی باارزش را هم از دست می‌دهد.

برای جبران این هدررفت باید به طور منظم نوشید و مواد معدنی را با خوراکی به بدن رساند. کمبود الکترولیت می‌تواند باعث گرفتگی‌های دردناک عضلانی شود. برای افرادی که در مناطقی زندگی می‌کنند که بدنشان به بالارفتن دما عادت دارد، عرق حاوی نمک کمتری است و به این ترتیب عوارض تعرق در گرما برای ساکنین این مناطق هم کمتر است.

کمبود الکترولیت می‌تواند باعث گرفتگی‌های دردناک عضلانی شود
اما مکانیسم خنک‌کننده بدن تنها تا سقف معینی از رطوبت موجود در هوا عمل می‌کند و اگر رطوبت هوا از این میزان بیشتر شود عرق روی بدن تبخیر نمی‌شود و مثل سدی راه بر برون رفتن گرمای بدن می‌بندد.

گرمازدگی
اگر مدت زمانی که بدن در معرض آفتاب مستقیم قرار می‌گیرد طولانی شود در صورت نداشتن پوشش سر، شامه (مننژ) و بافت‌های عصبی آسیب می‌بینند. کسی که چنین آسیبی دیده است، دچار سرگیجه، سردرد و حالت تهوع می‌شود. در بدترین حالت تابش مستقیم و طولانی خورشید به سر می‌تواند باعث بی‌هوشی شود. بر اثر گرمازدگی نبض و ضربان قلب هم افزایش پیدا می‌کنند. افزایش تپش قلب اما واکنشی به گشادشدن عروق محیطی هم می‌تواند باشد. چرا که با انبارشدن خون در رگ‌ها، قلب خون کمتری دریافت می‌کند و برای جبران آن سریع‌تر می‌زند. اگر در این وضعیت تنش - به دلیل دهیدراسیون یا کم آبی بدن - حالا حجم خون هم کاهش یابد، می‌تواند باعث کاهش به یکباره فشار خون شود. با اخلال در جریان خون مغزی فرد از هوش می‌رود.

اگر ظرفیت سیستم خنک‌کننده درونی بدن پاسخگو نباشد، بدن دچار گرمازدگی می‌شود و درجه حرارات مرکزی تا ۴۰ درجه بالا می‌رود. این افزایش دما می‌تواند به مغز آسیب برساند. دو گروه سنی که بیشتر رد معرض خطرات افزایش دما قرار دارند، افراد کهنسال و خردسال هستند. برای از سر گذراندن روزهایی که دمای هوا به شدت افزایش می‌یابد باید از راه‌های مختلف از جمله موارد زیر به مکانیسم خنک کننده بدن کمک کرد:
پرهیز از در معرض آفتاب و گرمای زیاد قرار گرفتن
به سر بردن در محیط‌های خنک
خودداری از انجام فعالیت‌های سخت و سنگین بدنی
جبران هدررفت مایعات و الکترولیت بدن
و خنک کردن بدن مثلا با دوش آب سرد