«کلاه‌قرمزی» عنوانی مشهور در عرصه رسانه‌ای ایران است. وقتی در اوایل دهه70 نخستین تولیدات با حضور این عروسک به روی پرده سینماها رفت، کمتر کسی گمان می‌کرد که یک عروسک بسیار ساده به مرتبه‌ای از شهرت برسد که بعدها چندین فیلم و برنامه تلویزیونی از آن ساخته شود. این مورد را بگذارید در کنار محصولات جانبی مثل عروسک، دفتر مشق و... که از روی کلاه قرمزی ساخته شد.

در ادامه این گزارش می‌خواهیم سیر رشد رسانه‌ای برند کلاه قرمزی را بررسی کنیم و در مرتبه بعد به حاشیه پیش‌آمده اخیر اشاره کنیم. ضمناً در پایان این گزارش نحوه برخورد رسانه ملی با برندهایی مثل کلاه قرمزی را تحلیل و آسیب‌شناسی خواهیم کرد. این نکته هم قابل ذکر است که برای بررسی کامل حاشیه اخیر کلاه‌قرمزی، خبرنگار ما چندین‌بار با تهیه‌کننده این برنامه تماس گرفت که متاسفانه ایشان پاسخگو نبودند.

عروسکی‌که‌ستاره‌شد
شناخت قلق مخاطبان رسانه به این راحتی‌ها نیست. هرچه رسانه مدرن‌تر و تولیداتش شکیل‌تر می‌شود، این تصور پیش می‌آید که تماشاچی سخت‌پسندتر می‌شود. این سخت‌پسندی در حوزه‌های مختلف از جمله شخصیت‌پردازی است. چطور می‌شود در چنین شرایطی عروسکی ساده مثل کلاه قرمزی که کمترین جنبه‌های زیبایی‌شناختی(ظاهری) را دارد تا این حد جذاب می‌شود؟ دقیقاً همین مورد درباره عروسک «جناب‌خان» هم صدق می‌کند.

مخاطبی که پای انواع فیلم‌ها و سریال‌های میلیون دلاری می‌نشیند با یک عروسک ساده ارتباطی عمیق برقرار می‌کند. کلاه قرمزی کارش را در اوج شروع کرد. تاکنون 14 فیلم و برنامه تلویزیونی با محوریت این عروسک ساخته شده است. «کلاه قرمزی و پسرخاله» در سال73 به اکران درآمد و توانست به یکی از پدیده‌های تاریخ سینمای ایران تبدیل شود.

این فیلم توانست به درصد بالایی از مخاطب برسد و در آن زمان 171 میلیون تومان بفروشد؛ رقمی که با همسان‌سازی با نرخ سال قبل چیزی حدود 10میلیارد تومان می‌شود. زوج باهوش ایرج طهماسب و حمید جبلی دو بار دیگر یعنی در سال‌های 81 و 91 هم فیلم‌هایی از سری کلاه قرمزی تولید کردند؛ هرچند که هیچ‌یک به موفقیت فیلم اول نرسیدند اما تاحدودی اذهان دهه هفتاد و هشتادی‌ها را برای کارهای جدی‌تر این عروسک آماده کردند. بازگشت دوباره عروسک محبوب ایرانی به شهرت، با تولید مجموعه‌های تلویزیونی همراه شد.

تیم کلاه قرمزی در نوروز سال‌های 88تا94 این عروسک را به روی آنتن شبکه دو بردند و توانستند مخاطبان زیادی را با خود همراه کنند. البته امتیاز این مجموعه‌ها اضافه شدن چندین شخصیت عروسکی جدید بود. این ماجرا ادامه داشت تا اینکه سری بعدی کلاه قرمزی دیگر ساخته نشد. با اینکه ظاهراً دکورهای این برنامه هم آماده شده بود اما نهایتاً خبری از تولید فصل جدید نشد. اخبار غیررسمی مختلفی برای این اتفاق مطرح شد تا اینکه در روزهای اخیر موج جدیدی در رسانه‌ها به راه افتاد.

برآورد میلیاردی
چند روز پیش روزنامه کیهان در گزارشی مرتبط با وضعیت کلاه قرمزی، از دریافتی سه میلیاردی تهیه‌کننده این مجموعه بابت تولید فصل آخر این سریال خبر داد. فصل مذکور با یک سال تأخیر در نوروز۹۷ روی آنتن رفت و قاعدتاً پروسه تولید در روزگاری که دلار کمتر از ۴۲۰۰ بود، انجام پذیرفته بود. حالا کیهان در خبری تازه مدعی توقیف اموال تهیه‌کننده کلاه قرمزی شده است.

کیهان دلیل این توقیف را بدحسابی تهیه‌کننده با عوامل برنامه اعلام کرده است. کیهان نوشت: درپی انتشار خبری درباره وضعیت مجموعه تلویزیونی «کلاه قرمزی» برخی از عوامل این پروژه در تماس با کیهان از شکایت خود از تهیه‌کننده این مجموعه خبر دادند. براساس این گزارش، این عوامل اعلام کردند که پس از گذشت دو سال و نیم از تولید آخرین قسمت از مجموعه «کلاه قرمزی» هنوز مطالبات خود برای همکاری با این پروژه را دریافت نکرده‌اند و به همین دلیل هم اقدام به شکایت قضایی کردند.

دستگاه قضایی نیز حکم توقیف اموال به میزان مبلغ مطالبه‌شده در شکایت شاکیان را صادر کرده است. حکم توقیف اموال تهیه‌کننده «کلاه قرمزی» در روزنامه کیهان محفوظ است. این حواشی جدید باعث شد دوباره موضوع تعاملات مالی برنامه‌های برند سیما داغ شود. در گذشته برنامه‌های دیگری مثل خندوانه و تا حدودی دورهمی هم وارد این مساله شده بودند.

بدعت‌اسپانسرها
بهتر است قبل از هرچیزی به مساله مالکیت حقوقی عروسک‌هایی مثل کلاه قرمزی اشاره کنیم. حامد معینی، مدیر کل مالکیت فکری و حقوق بین‌الملل رسانه ملی اخیراً در این زمینه گفته است: «کلاه قرمزی اثری بود که به سفارش سازمان صدا‌و‌سیما تولید شده بود و طرح و برنامه سازمان صد‌او‌سیما برای خلق هر کاراکتر آن طبق اسنادی که وجود دارد، از سازمان صداوسیما مبالغی را دریافت کرده‌اند که آن را انجام بدهند.

در قراردادها هم مقرر شده بود که مالکیت این اثر متعلق به سازمان صداوسیماست و به واسطه اینکه سازمان نظارت صحیحی روی این دارایی‌هایش نداشت، در یک برهه با توجه به غفلتی که وجود داشت، دوستان آمدند و از آن بهره‌برداری کردند.

کما‌اینکه آنها هم به صورت غیرمجاز این کار را انجام نداده بودند؛ بعضاً توسط مجوزهایی بود که از خود اشخاص دارای سمت در سازمان صداوسیما گرفته شده بود... .» حالا بدون در نظر گرفتن موضوع مالکیت بر این برندهای برنامه‌سازی بهتر است کمی نحوه تعاملات مالی تلویزیون با این برنامه‌ها را مرور کنیم. برنامه‌سازی مهم است. برنامه‌سازی هزینه‌بر است. این برنامه هرچقدر محبوب‌تر باشد دستمزد سازندگانش بیشتر است.

همه این‌ها قابل درک است؛ اما آیا معادله مالی ساخت این برنامه‌ها و برآوردهایشان استاندارد یا سقف مشخصی دارد؟ یکی از مواردی که در سال‌های اخیر باعث بالارفتن هزینه تولید برنامه‌ها شده، ورود اسپانسرهاست. به دلیل مشکلات مالی رسانه ملی، انواع برندهای تجاری در قالب اسپانسر وارد عرصه برنامه‌سازی شدند تا بتوانند خودی نشان دهند.

در این بین این اتفاق در کنار برکاتی که داشت، آفت‌هایی هم دربر داشت. یکی از آن‌ها بالا رفتن بی‌رویه برآورد تولید و دیگری پیچیده شدن تعامل مالی سازندگان با اسپانسر بود. هرازگاهی خبرهایی درباره تعاملات مالی برنامه‌های مشهوری مثل دورهمی و خندوانه منتشر می‌شد که البته هیچ‌وقت تأیید یا رد نشد.

حالا درنظر بگیرید در این اوضاع شلخته، برنامه‌ای مثل کلاه قرمزی بخواهد براوردش را از تلویزیون جذب کند. حالا که فلان برنامه فلان رقم نجومی را از اسپانسر گرفته، چرا تهیه‌کننده کلاه قرمزی طلب رقمی بالا نکند؟ با این روند، فعالیت در تلویزیون چیزی شبیه به یک کاسبی باکلاس شده است. این پدیده بیش از همه به جایگاه هنری خود برنامه‌سازان لطمه خواهد زد.

انگار که قرار است عوامل هر برنامه یا سریال پس از محبوبیت -که به واسطه تلویزیون به دست آمده- بزند زیر میز و وارد دعواهای ریالی شود. البته در این بین نباید همه را به یک چشم دید. در همین برنامه‌ها هنرمندان و عوامل زیادی هستند که به دور از این مسائل دغدغه خدمت به مخاطبان ایرانی را دارند؛ اما متاسفانه معمولاً یکی دو نفر از صاحبان اثر، پس از شهرت، فیل‌شان یاد هندوستان می‌کند. لازم به ذکر است «صبح‌نو» همچنان آماده است در صورت اظهارنظر سازندگان کلاه قرمزی، نظرات آن‌ها را به طور کامل بازتاب دهد.

بهار نیوز