وضعیت منابع آب زیرزمینی کشور چگونه است؟

در چند سال اخیر استمرار خشکسالی به همراه افزایش دما در ایران موجب شده است تا میزان تغذیه آب‌های زیرزمینی کم شده و در مقابل تخلیه از این منابع روند افزایشی به خود بگیرد. بنابراین با توجه به شرایط اقلیمی کشور استمرار بهره‌برداری و برقراری کشاورزی در کشور نیازمند اصلاح و تعدیل پروانه‌ بهره‌برداری چاه‌هاست.

۸۰ درصد تخلیه چاه‌های غیرمجاز مربوط به بخش کشاورزی
تاکنون برای ۴۸۷ هزار حلقه چاه کشاورزی، شرب، صنعت و خدمات پروانه بهره‌برداری صادر شده که از این تعداد ۴۱۶ هزار حلقه مربوط به بخش کشاورزی بوده و عمده‌ تخلیه آب سفره‌های زیرزمینی مربوط به مصارف این بخش است. به طور کلی ۱۱۴ هزار حلقه چاه غیرمجاز با عمق بیش از ۲۰ متر در کشور وجود دارد که این چاه‌ها با ۵.۵ میلیارد مترمکعب تخلیه از منابع زیرزمینی تاثیر سنگینی بر منابع این بخش دارند و ۸۰ درصد از تخلیه چاه‌های غیرمجاز را به خود اختصاص داده‌اند.در این بین ۲۰۰ هزار حلقه چاه کم عمق و چاهک غیرمجاز نیز وجود دارند که تخلیه چندانی از منابع آب زیرزمینی ندارند. این چاه‌ها عمدتا از آب‌های سطحی استفاده کرده و آب‌دهی یک لیتر در ثانیه دارند.در حال حاضر ۴۰۵ دشت کشور ممنوعه است این موضوع بسیار هشدار دهنده است چراکه بیش از ۹۵ درصد پتانسیل آب زیرزمینی کشور در این دشت‌ها قرار دارد. حدود ۴۱ میلیارد مترمکعب برای برداشت از چاه‌های مجاز کشاورزی در ۶۰۹ محدوده مطالعاتی پروانه بهره‌برداری صادر شده است که طبق برنامه ششم توسعه این میزان باید به ۲۷ میلیارد مترمکعب کاهش یابد. کسری تجمعی آبخوان‌های زیرزمینی به ۱۴۰ میلیارد مترمکعب رسیده است. به منظور تعادل بخشی آبخوان‌ها باید ۱۴ میلیارد متر مکعب از برداشت چاه‌های مجاز کشاورزی کاسته و به رقم ۲۷ میلیارد مترمکعب برسد.

برای رسیدن به شرایط نرمال چه باید کرد؟
بنا بر آمار و ارقام اعلامی از سوی وزارت نیرو، پس از تعیین آب قابل برنامه‌ریزی با توجه به شرایط موجود در کشور مقرر شد نزدیک به ۱۴ میلیارد مترمکعب از پروانه‌ بهره‌برداری صادره برای چاه‌های مجاز کاسته شود تا کشور به شرایط نرمال برسد، علاوه بر پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده، حدود پنج میلیارد مترمکعب نیز اضافه برداشت در میان چاه‌های مجاز کشور جود دارد، بنابراین برای این‌که منابع آب زیرزمینی کشور بتوانند به شرایط نرمال، ثابت و پایداری برسند، باید این اعداد کاهش یابند.در ماده ۳۵ برنامه پنج ساله ششم توسعه، تکلیف شده است که در طول اجرای این برنامه باید ۱۱ میلیارد مترمکعب از بهره‌برداری منابع آب زیرزمینی کاسته شود. برای اجرای این میزان نیز سازوکاری دیده شده است که بر اساس آن ۲.۵ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی که با منابع آب زیرزمینی مشروب می‌شوند، باید با اجرای آبیاری نوین به سمت کاهش بهره‌برداری از آب زیرزمینی حرکت کنند. البته با توجه به وضعیت منابع آب زیرزمینی در ابتدا باید روی حفاظت از آبخوان‌ها تمرکز کرده تا بتوان بهره‌برداری مناسبی از آن داشت.