هشدارِ وقوع زلزله‌های احتمالی شدید در آینده

گروه جامعه_ رسانه ها: روزنامه اعتماد نوشت: منطقه‌ای که دیروز در آذربایجان شرقی به دلیل زلزله‌ای ٥.٩ ریشتری لرزید به سبب گسل معروفی که دارد قبلا نیز شاهد وقوع زلزله‌هایی بوده است.یکی زلزله‌ای ویرانگر در قرن نوزدهم و دیگری 23 سال قبل و در 10 اسفند ماه 1375 که در گلستان و مسیر اردبیل (یعنی شمال منطقه کنونی حادثه) رخ داد و 600 نفر تلفات انسانی را به همراه داشت. اما در مورد زلزله اخیر میانه می‌توان گفت که این زلزله خوشبختانه از زلزله‌هایی بود که کمترین تبعات را برای ما به همراه داشت، چرا که عمق زیاد مرکزیت وقوع زلزله و کانون آن‌که در محلی خالی از سکنه رخ داده است، باعث شده تا این زلزله خوشبختانه خسارت‌های زیادی را به همراه نداشته باشد.

در واقع بعد از وقوع زلزله سرپل ذهاب که تقریبا با همین مشخصات به وقوع پیوست، این دومین بار بود که مردم ما خوش‌شانس بودند وگرنه هر کدام از این دو زلزله می‌توانست تلفات مالی و جانی فاجعه‌آمیزی به همراه داشته باشد. اما با توجه به عمق زلزله و محل وقوع آن، زلزله دیروز خوشبختانه تلفات جانی زیادی به همراه نداشت، گرچه مرگ حتی یک نفر هم پذیرفتنی نیست. کمااینکه در اکثر کشورهای توسعه‌یافته و نسبتا توسعه‌یافته، زلزله‌ای در عمق 20 کیلومتری مطلقا نباید تلفات جانی به دنبال داشته باشد بنابراین حتی مرگ 6 نفر در زلزله اخیر جای بسی تاسف دارد! اما از سویی باید خدا را شاکر بود که این زلزله درمناطق جمعیتی مثل خود میانه یا سراب و تبریز و... رخ نداده است که اگر اینچنین می‌شد الان کشور با فاجعه‌ای جبران‌ناپذیر مواجه بود.نکته دیگر اینکه زلزله دیروز تقریبا در محل تلاقی گسل‌های بزقوش (گرم رود) با گسل شمال تبریز رخ داده است و با توجه به شیب منطقه که سوی شمال غرب است و همچنین با توجه به پس‌لرزه‌های ثبت شده که به سمت جنوب استان گرایش دارد، به شخصه معتقدم که این داده‌ها می‌تواند هشداری باشد برای وقوع زلزله احتمالی شدید دیگری در آینده نه چندان دور و در همین محدوده. آینده‌ای که شاید از فردا تا چند ماه آینده باشد. برای همین، به نظر می‌رسد مسوولان باید بسیار جدی‌تر از امروز و با نگاهی ویژه‌تر به این منظقه و تحرکات گسل‌های آن دقت داشته و به نوعی آماده باشند.

در مورد پس لرزه‌های این زلزله نیز واقعیت این است که تا لحظه تنظیم این یادداشت، یعنی غروب هنگام، بیش از 7 زلزله بیشتر از 3.5 ریشتری و بیش از 100 زلزله 2 تا 3.5 در این منطقه ثبت شده که در نوع خود قابل توجه و تامل است. از لحاظ علمی نیز، شتاب و شدت زلزله‌های رخ داده به سمت غرب صحنه کانونی است و بیشترین شتاب آن نیز در ترکمنچای ثبت شده است.جالب اینجاست که در سال 92 و طی یک پروژه ملی قرار شد تا با کمک معاونت علمی ریاست‌جمهوری سامانه هشدار پیش هنگام را در تبریز نصب کنیم که می‌توانست با هشدارهایی که می‌دهد، به نوعی باعث حفظ مراکز استراتژیک و حساس این شهر شود اما متاسفانه در آن برهه با مقاومتی که از سوی مسوولان استانی و محلی شد، این طرح به سرانجامی نرسید. در حالی که اگر آن سامانه بومی نصب شده بود، امروز هم می‌توانست به خوبی در محک آزمایش قرار گیرد و احتمالا باعث کاهش خسارت‌های وارده به مراکز حساس شهر و استان ‌شود.

کوتاه سخن آنکه امروز تبریز و بخش زیادی از آذربایجان شرقی از لحاظ گستردگی و وسعت گسل‌ها، وضعیت تقریبا خطرناکی دارد. به خصوص آنکه گسل شمال تبریز که تا 30 سال قبل از حاشیه این شهر گذر می‌کرد، به لطف ساخت و ساز‌های بی‌رویه و بی‌حساب و کتاب، کاملا داخل شهر و بخش شمالی آن شده و در صورت وقوع زلزله‌ای شدید می‌تواند فاجعه‌ای واقعی رقم بزند. بنابراین امیدواریم مسوولان با جدی گرفتن هشداری علمی کارشناسان، تا دیر نشده فکری برای این محدوده بکنند که شاید چند ماه دیگر دیر باشد! ضمن آنکه امیدواریم با زلزله‌ای که رخ داده، حداقل در سال آینده شاهد راه‌اندازی اولین سامانه پیش هنگام زلزله در تبریز باشیم.
*مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و عضو وابسته شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم