آشنایی با آداب و رسوم سفره هفت سین

گزارش‌های زیادی دربارۀ چندوچون برگزاری‌ نوروز در مناطق مختلف و همۀ خرده آیین‌هایی که با خود به همراه دارد؛ وجود دارد، ولی پررنگ‌ترین آیین نوروزی ایران، یعنی سفرۀ هفت‌سین، هیچ‌گاه به درستی شناسایی نشده‌است. رسم است که مردم ایران قبل از تحویل سال نو سفره ویژه‌ای به نام هفت سین را درخانه‌های خود بگسترانند. این سفره معمولا از دو بخش تشکیل می‌شود. اقلام ضروری‌ای که باید حرف اول آنها با «سین» شروع شده‌باشد و اقلامی که ضرورت ندارد حتما حرف نخست آنها سین باشد.سنجد، سماق، سپند، سمنو، سیب، سکه، سیر، سرکه، سوزن، سنجاق و سبزه معمولا از اقلامی هستند که باید تعدادشان به عدد ۷ برسد. اما روی این سفره قرآن، آیینه، تنگ ماهی، آجیل، شمع، شیرینی، نقل و نبات و میوه هم می‌گذارند. اگرچه همه این اقلام از واجبات سفره نوروزی هستند، اما اغلب مردم روی سین تاکید بیشتری دارند و سعی می‌کنند حتما هفت‌سین سفره عید تکمیل شود.
تاریخچه هفت‌سین
گویا نخستین کسی که نامی از این سفره برده، «قاآنی»، شاعر عصر قاجار بوده است.«کمال‌الملک»، نقاش نام‌آور عصر قاجار تابلویی با عنوان «هفت‌سین» خلق کرد که در این اثر همه اجزای سفره هفت‌سین به جز تنگ ماهی به تصویر کشیده شده‌است. اما نخستین کسی که بر نام و نشان سفرۀ هفت‌سین درنگ کرده، شادروان «صادق هدایت» در کتاب نیرنگستان  بوده و در سراسر پیشینۀ ایران، هیچ نامی از هفت سین در میان نیامده است. بنابراین بیش از یکی دو سده‌ای نیست که این نام بر سر زبان ایرانیان(و باز نه همۀ ایشان) افتاده است. این سفره که پیش از آغاز سال یا پس از چهارشنبۀ سوری انداخته می‌شود و تا سیزدهم نوروز برپاست، با ۷ چیز که نامشان با سین آغاز می‌شود، آراسته می‌شود؛ سیب، سرکه، سکه، سنجاق، سبزه، سنجد و سماق یا سمنو، سبزی، سنگک و سپند. چنین  به نظرمی‌رسد که این آیین در هیچ جای این مرز و بوم، پیشینه‌ای ندارد و نامی از آن برده نشده‌است. در هیچ یک از یادداشت‌هایی که دانشمندان و نویسندگان ایران از جشن نوروز شاهان و دهقانان گزارش کرده‌اند تا روزگار قاجار، نمی‌توان نشانی از هفت‌سین در سفره‌های نوروزی یافت. خوشبختانه در بسیاری از گزارش‌های دور و نزدیک، به همۀ ریزه‌کاری‌های سفرۀ نوروزی یا خوان نوروزی پرداخته شده ولی هیچ‌گاه نامی از هفت‌سین نبوده است.پاره‌ای از چیزهایی که نامشان با «سین» آغاز می‌شود و بر این سفره می گذارند نیز هیچ بار نمادشناسی ندارند؛ همچون سنجاق که به راستی نمایندۀ چیزی فراتر از خود نیستند. نکته جالب‌تر اینجاست که برخی از واژگان مورد توجه در این سفره فارسی، ترکی و عربی هستند.

در سال‌های نزدیک، بسیاری کوشیده‌اند تا برای هریک از این سین‌ها فلسفه‌ای مطرح کنند و هریک را نشان چیزی بسازند. از این همه، شادروان «بهرام فره‌وشی»، به نادرستیِ این فلسفه‌بافی‌ها پی برده و ریشۀ هفت‌سین را برآمده از یک دگرگونی زبانی یافته‌است. به پندار وی، این سفره در آغاز، «هفت سینی» بوده‌است و ۷ خوراکی خوان نوروزی را بر هفت سینی می‌گذاشتند، کم‌کم و به نادرستی، این هفت سینی به هفت‌سین تغییر نام داد. این انگاره، گرچه گواهی بر نادرستی و بی‌ریشگی هفت سین (سرکه، سنجاق٬ سماق٬ ...) است، ولی پیشینۀ «هفت سینی» نیز چنان که باید و شاید، استوار نیست و جای درنگ دارد. در این گفتار می‌کوشیم تا نشانی‌های روشن، نمایان کنیم و ریشۀ هفت سین را در جایی دیگر بیابیم.
رمزگشایی عدد ۷
۷ از اعداد مقدس و مورد توجه در همه فرهنگ‌های جهانی است. این عدد در آیین‌هایی نوروزی بارها تکرار می‌شود. هفت سین، روشن کردن ۷ کپه آتش در چهارشنبه سوری، قاشق زنی بر در ۷ خانه، برداشتن هفت سنگ‌ریزه و پرت‌کردن آن در آب از آیین‌های نوروزی هستند که روی عدد ۷ در آنها تاکید ویژه شده‌است.اگرچه در سراسر فرهنگ جهان، بازتاب دارد ولی در اینجا باید آن را در پیوند با خدای ماه که نام دیگرش «سین» بوده است جست‌وجو کرد. شادروان«مهرداد بهار»، اسطوره شناس چنین آورده است: «هفت خدای بد»، دشمن خدای سین بودند، «هفت خدای خوب» به یاری سین برخاستند و راه رویارویی با هفت خدای بد، روشن کردن آتش بود. و شاید از همین روی است که در چهارشنبۀ پایان سال نیز ۷ کپۀ آتش روشن می‌کنند.