اتفاقات عجیب صنعت فولاد در دولت گذشته

چندی پیش بود که طرح تحقیق و تفحص از شرکت ملی صنایع مس در مجلس به تصویب رسید و برخی نمایندگان نیز از ریخت و پاش‌ها و فساد عجیب مالی در این شرکت خبر دادند. این در حالی بود که مدیرعامل سابق شرکت ملی مس نیز به دلیل آنچه تخلفات مالی گسترده خوانده شده بازداشت شد. حالا نوبت به صنعت فولاد رسیده که براساس اطلاعات منتشر شده اتفاقات عجیبی در این صنعت مادر رخ داده است.

فولادسازی یکی از صنایع کلیدی در کشور محسوب می‌شود که محصولات تولیدی آن در صنایع پایین دستی کاربردهای زیادی دارد. به منظور افزایش تولید فولاد کشور در دولت نهم کلنگ ایجاد هشت طرح فولادسازی در هشت استان کشور بر زمین زده شد اما پس از گذشت هشت سال هنوز هیچ‌یک از این طرح‌ها به بهره‌برداری نرسیده‌اند و حتی واگذاری یکی از این طرح‌ها به بخش خصوصی نیز از سوی رئیس مجلس غیرقانونی اعلام شده است.

از سوی دیگر واردات گسترده فولاد و خروج مبالغ هنگفت ارز نیز همزمان با معطلی طرح‌های توسعه‌ای داخلی رخ داده که این واردات گسترده نیز انتقادات بسیاری از کارشناسان را برانگیخته است. از جمله اینکه بهمن آرمان، یک کارشناس صنعت فولاد به ایسنا گفت: "ایران با واردات بیش از 10 میلیون تن فولاد در سال یکی از بزرگترین واردکنندگان این محصول استراتژیک در جهان محسوب می‌شود. برآورد می‌شود هزینه واردات این حجم فولاد سالانه به چیزی حدود 10 میلیارد دلار می‌رسد؛ بنابراین در بدترین حالت ممکن سالانه حدود یک میلیارد دلار سود خالص به جیب واردکنندگان فولاد می‌رود که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان این درآمد کلان شامل رانت و رشوه هم می‌شود."

همین معطلی بسیاری از پروژه‌های فولادی باعث شده تا تولید و ظرفیت تولید فولاد کشور در سال‌های گذشته پیشرفت چندانی نداشته باشد و ایران همچنان با اختلاف زیاد نسبت به ترکیه دومین فولادساز بزرگ منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود. این در حالی است که ترکیه برخلاف ایران از ملزومات اصلی صنعت فولادسازی به ویژه ذخایر سنگ‌آهن برخوردار نیست.

در همین حال برخی نمایندگان مجلس نیز در اظهارات خود در جریان تصویب طرح تحقیق و تفحص از صنعت فولاد مطالبی را بیان کردند که جای تامل زیادی دارد. از جمله نادر قاضی‌پور گفت: "در ابتدای سال 1384 براساس اعلام مسئولان فولاد کشور، میزان تولید 9 میلیون تن در سال بود و حالا پس از هشت سال این میزان حداکثر به 13 میلیون تن رسیده است در حالی که مصرف داخلی فولاد از 17 به 24 میلیون تن افزایش داشته است. روزی طرح‌ها فروخته می‌شود، روز بعد شرکت ملی فولاد کشور تعطیل می‌شود و روز دیگر تصمیم به تداوم کار گرفته می‌شود، این چه روندی است؟! باید علل این مسائل روشن و با خاطیان برخورد شود."

او با بیان اینکه بسیاری از بخش‌های تولید فولاد کشور آمار غیرواقعی اعلام می‌کنند، عنوان کرد: "تولید فولاد 21 میلیون تن اعلام شده است ولی مسئولان آن را حداکثر 13.5 میلیون تن اعلام می‌کنند در حالی که مصرف فولاد 24 میلیون تن است. طراحان طرح تحقیق و تفحص به دنبال اطلاع از درآمدها و هزینه‌ها و میزان واقعی تولید شرکت‌های فولادسازی کشور و اطلاع‌رسانی آن به جامعه‌اند. بیست سال است که مسئولان فولاد کشور صحبت از خودکفایی این صنعت می‌کنند و وعده‌های کلانی می‌دهند ولی در حوزه واردات آهن و فولاد جزو یکی از بزرگترین واردکنندگان جهان هستیم."

به گفته قاضی‌پور "ایران با وجودی که بیشترین ذخایر زغال‌سنگ و گاز و معادن سنگ‌آهن جهان را در اختیار دارد اما طی 10 سال گذشته سالی سه میلیارد دلار فولاد و آهن وارد کرده‌ است. مبالغ اختصاص یافته به صنعت فولاد به جای توسعه استخراج معادن صرف موارد غیرضروری شده است." این نماینده مجلس با طرح این پرسش که چرا حداکثر 50 درصد از طرح‌های فولادی کشور پیشرفت داشته‌اند؟ گفت: "فولاد بافق 30 درصد، فولاد میانه 46 درصد، فولاد قائنات 50 درصد، فولاد شادگان 51 درصد و فولاد سمین‌دشت 54 درصد پیشرفت فیزیکی دارند. کمیسیون صنایع و معادن مجلس هنوز جواب قانع‌کننده‌ای از مسئولان وقت صنعت فولاد کشور به دلیل کندی پیشرفت کار در این صنعت دریافت نکرده است."

در همین حال یکی از سایت‌های خبری نیز چندی پیش در گزارشی با اشاره به اولویت‌های رئیس جدید ایمیدرو در صنعت فولادسازی کشور نوشت: "یکی از مسوولان و مدیران فولادی کشور که قبلا با انتقادهای جدی در دوره معاونت و مدیریت خود در رابطه با عقب افتادگی و سوءمدیریت طرح‌های فولادی و افزایش هزینه طرح‌ها مواجه بود و باعث حذف نیروهای کارآمد شده بود، هم‌اکنون در بخش تامین مالی و فاینانس بین ایران و چین، فعال شده و هم حقوق دلاری و هم حقوق ریالی دریافت می‌کند. در نتیجه باید ملاک انتخاب مدیران در این صنعت استراتژیک و بااهمیت، میزان کارایی افراد و مدیران باشد و نباید دائم این مدیران را جابجا کنند، بدون آنکه به عملکرد قبلی و ضعف‌های آنها توجه شود."

در همین حال آمار واردات فولاد کشور نشان می‌دهد که در شش ماه نخست امسال در مجموع یک میلیون و 830 هزار تن واردات فولاد داشتیم که نسبت به واردات سه میلیون و 536 هزار تن مدت مشابه سال 1391، به میزان 49 درصد کاهش داشته است. از نظر ارزش دلاری نیز با در نظر گرفتن قیمت متوسط 839 دلار برای هر تن واردات فولاد، در مجموع یک میلیارد و 534 میلیون و 778 هزار دلار ارزش واردات فولاد در شش ماهه اول سال 1392 بوده است. این در حالی است که در سال 1391 مجموع واردات فولاد کشور حدود هفت میلیارد دلار بوده است. براین اساس چنانچه روند کنونی برای شش ماهه دوم سال نیز ادامه داشته باشد، رقم کل واردات فولاد کشور در سال 1392 بین 3.5 تا 3.6 میلیارد دلار خواهد بود. همچنین میزان تولید فولادخام کشور در شش ماهه اول سال 1392 معادل هفت میلیون و 323 هزار تن و محصولات نهایی فولاد نیز به میزان شش میلیون و 14 هزار تن بوده است.

کارشناسان اعتقاد دارند این کاهش واردات، به دلیل رکود اقتصادی و صنایع مصرف‌کننده فولاد رخ داده است. به همین دلیل ممکن است در بخش تولید داخلی و فروش نیز باعث ایجاد مشکلاتی برای فولادسازان شود. بنابراین باید طرح‌های تشویق صادرات و آزادسازی صادرات محصولات فولادی در دستور کار قرار گیرد تا در رکود نسبی فعلی مشکلی برای فروش فولادسازان داخلی ایجاد نشود. از سوی دیگر باید دید نتیجه طرح تحقیق و تفحص نمایندگان مجلس از صنعت فولادسازی کشور به کجا می‌رسد؟ آیا این بار هم مانند آنچه در شرکت مس رخ داد، کار به برکناری یا بازداشت مدیران مشکل‌دار می‌انجامد و یا اینکه واقعا تحولی در توسعه صنعت فولاد کشور رخ می‌دهد.