تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۲/۲۹ ساعت ۰۸:۵۱
کد مطلب : ۲۰۵۷۴۱
۱۰ نکته درباره خزندگان و دوزیستان
گروه جامعه: ۱۰ نکته درباره خزندگان و دوزیستان که می‌تواند در آشنایی بیشتر با آن‌ها و راهکارهای حفاظت از این گونه‌ها کمک کند.
به گزارش ایسنا، با توجه به اینکه در ایران گونه‌های مختلفی از خزندگان و دوزیستان داریم و برخی از این گونه‌ها در معرض خطر انقراض هستند در قالب ۱۰ نکته به خزندگان و دوزیستان ایران و دلایل در معرض انقراض بودن برخی از آن‌ها پرداخته می‌شود.
* «خزندگان» و «دوزیستان» دو گروه مختلف از مهره‌داران هستند که معمولا در علم «هرپِتالوژی» یا همان «مطالعه توام خزندگان و دوزیستان» با هم مطالعه می‌شوند و در مطالعات علمی با همدیگر از آن‌ها صحبت می‌شود اما در واقع تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند.
* خزندگان و دوزیستان تفاوتهایی دارند.به عنوان نمونه دوزیستان یک مرحله «دگردیسی» دارند؛ یعنی در مرحله لاروی دارای آبشُش هستند که بعد از دگردیسی تبدیل به شش می‌شود اما خزندگان از زمانی‌که از تخم بیرون می‌آیند دارای شُش هستند. نوزادان خزندگان از زمانی‌که متولد می‌شوند شبیه والدین‌شان هستند اما دوزیستان اینگونه نیستند. دوزیستان پوست لطیف‌تر و فاقد پولک دارند اما خزندگان پوست‌شان زمخت‌تر و پولک‌دار است و ساختار تخم آن‌ها متفاوت است به گونه ای که اطراف تخم دوزیستان ساختاری ژله‌ای دارد اما خزندگان با تخمگذاری در محیط‌های خشکی سازگاری پیدا کردند بنابراین روی تخم‌شان پوسته آهکی دارند که با محیط‌های خشک سازگار است.
* در بین دوزیستان گونه‌های اندمیک (بوم‌زاد) زیادی در کشور داریم مانند سمندرها که بیشتر آن‌ها گونه‌های اندمیک کشور و به‌طور ویژه زیستگاه‌های زاگرس هستند.
* در خزندگان گونه‌های شاخص و اندمیک بسیاری وجود دارد مانند «افعی شاخدار دم‌عنکبوتی» که پراکنش جهانی آن به بخش‌های کوچکی از استان‌های ایلام و کرمانشاه محدود و «افعی کوهستانی لطیفی» که پراکنش جهانی آن به بخش کوچکی از کشور یعنی «پارک ملی لار» واقع بین استان‌های تهران و مازندران محدود می‌شود.
* «گکو پارسی» گونه‌ای است که هانیه غفاری – عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه کردستان- به‌همراه همکارانش کشف کردند و گونه اندمیکی‌است که طی چند سال گذشته به عنوان گونه‌ای جدید به خزندگان کشور معرفی شد.
* بسیاری از گونه‌های خزندگان و دوزیستان کشور در معرض خطر انقراض هستند و مهم‌ترین دلیل آن تخریب زیستگاه و ایجاد آلودگی در آن‌ها است. دلایل در معرض خطر انقراض بودن گونه‌های مختلف متفاوت است اما به‌صورت کلی بیشتر تخریب زیستگاه و دخالت عوامل انسانی باعث تهدید این گونه‌ها می‌شود.
* به‌صورت مشخص آن گونه‌هایی که معمولا شب عید به عنوان حیوان خانگی به فروش می‌روند بیشتر در معرض تهدید هستند مانند «سمندر کوهستان کایزر» یا همان «سمندر کوهستانی لرستانی» و گونه‌های دیگری که در این بازارها به فروش می‌روند. با توجه به اینکه یکی از عللی که گونه‌های بومی ما در معرض تهدید هستند خرید و فروش آن‌ها در شب عید است، اگر مردم این گونه‌ها را خریداری نکنند قاچاقچیان و صیادان نیز آن‌ها را از زیستگاه‌شان جدا و به بازار عرضه نمی‌کنند.
*«گاندو» یا همان «تمساح پوزه کوتاه ایرانی» گونه‌ای است که پراکنش آن در کشور در قسمت جنوب استان سیستان و بلوچستان است و تعارض آن با انسان بویژه در سال جاری همزمان با وقوع سیل در این استان پررنگ و حمله آن به انسان نیز گزارش شد اما به‌طور کلی مهم‌ترین عامل تهدید گاندو در کشور کمبود یکی از منابع حیاتی این گونه یعنی آب است و در آن منطقه هم برای انسان و هم گونه گاندو آب کم است بنابراین این گونه در معرض خطر انقراض است. به‌دلیل کمبود آب در روستاهایی که این گونه در آن پراکنش دارد مردم آن منطقه نیز از همان برکه‌هایی که زیستگاه گاندو هست آب خود را تامین می‌کنند بنابراین اگر آب شرب مردم این مناطق تامین شود تا حدی تعارض بین انسان و گاندو کاهش پیدا می‌کند اما میزان بارندگی سالانه این مناطق نیز در حفظ این گونه از خطر انقراض نقش مهمی دارد.
* به‌طور کلی در ایران ۱۰ گونه لاک‌پشت وجود دارد که پنج گونه آن دریایی هستند و تنها در خلیج فارس و دریای عمان وجود دارند، دو گونه لاک پشت خشکی‌زی مانند «لاک پشت مهمیزدار» و «لاک پشت آسیایی» داریم که در زیستگاه‌های خشکی چون مراتع و زیستگاه‌های کوهستانی زندگی می‌کنند و سه گونه لاک‌پشت برکه‌ای داریم. علاوه بر ۱۰ گونه بومی موجود طی چند سال اخیر دو گونه لاک‌پشت غیربومی نیز وارد کشور شده که دلیل اصلی آن بازار خرید و فروش حیوانات خانگی‌است. این دو گونه غیر بومی «لاک پشت گوش قرمز» و «لاک‌پشت لاک نرم چینی» هستند.
* لاک‌پشت لاک نرم چینی در بسیاری از زیستگاه‌های شمال کشور رها شده و به‌ویژه در منطقه میانکاله به عنوان یک معضل درآمده است. لاک پشت گوش قرمز نیز به عنوان گونه غیربومی،گونه‌ای مهاجم محسوب می‌شود که اگر وارد زیستگاه‌های طبیعی ما شود می‌تواند گونه‌های بومی ما را حذف کند.
* «خزندگان» و «دوزیستان» دو گروه مختلف از مهره‌داران هستند که معمولا در علم «هرپِتالوژی» یا همان «مطالعه توام خزندگان و دوزیستان» با هم مطالعه می‌شوند و در مطالعات علمی با همدیگر از آن‌ها صحبت می‌شود اما در واقع تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند.
* خزندگان و دوزیستان تفاوتهایی دارند.به عنوان نمونه دوزیستان یک مرحله «دگردیسی» دارند؛ یعنی در مرحله لاروی دارای آبشُش هستند که بعد از دگردیسی تبدیل به شش می‌شود اما خزندگان از زمانی‌که از تخم بیرون می‌آیند دارای شُش هستند. نوزادان خزندگان از زمانی‌که متولد می‌شوند شبیه والدین‌شان هستند اما دوزیستان اینگونه نیستند. دوزیستان پوست لطیف‌تر و فاقد پولک دارند اما خزندگان پوست‌شان زمخت‌تر و پولک‌دار است و ساختار تخم آن‌ها متفاوت است به گونه ای که اطراف تخم دوزیستان ساختاری ژله‌ای دارد اما خزندگان با تخمگذاری در محیط‌های خشکی سازگاری پیدا کردند بنابراین روی تخم‌شان پوسته آهکی دارند که با محیط‌های خشک سازگار است.
* در بین دوزیستان گونه‌های اندمیک (بوم‌زاد) زیادی در کشور داریم مانند سمندرها که بیشتر آن‌ها گونه‌های اندمیک کشور و به‌طور ویژه زیستگاه‌های زاگرس هستند.
* در خزندگان گونه‌های شاخص و اندمیک بسیاری وجود دارد مانند «افعی شاخدار دم‌عنکبوتی» که پراکنش جهانی آن به بخش‌های کوچکی از استان‌های ایلام و کرمانشاه محدود و «افعی کوهستانی لطیفی» که پراکنش جهانی آن به بخش کوچکی از کشور یعنی «پارک ملی لار» واقع بین استان‌های تهران و مازندران محدود می‌شود.
* «گکو پارسی» گونه‌ای است که هانیه غفاری – عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه کردستان- به‌همراه همکارانش کشف کردند و گونه اندمیکی‌است که طی چند سال گذشته به عنوان گونه‌ای جدید به خزندگان کشور معرفی شد.
* بسیاری از گونه‌های خزندگان و دوزیستان کشور در معرض خطر انقراض هستند و مهم‌ترین دلیل آن تخریب زیستگاه و ایجاد آلودگی در آن‌ها است. دلایل در معرض خطر انقراض بودن گونه‌های مختلف متفاوت است اما به‌صورت کلی بیشتر تخریب زیستگاه و دخالت عوامل انسانی باعث تهدید این گونه‌ها می‌شود.
* به‌صورت مشخص آن گونه‌هایی که معمولا شب عید به عنوان حیوان خانگی به فروش می‌روند بیشتر در معرض تهدید هستند مانند «سمندر کوهستان کایزر» یا همان «سمندر کوهستانی لرستانی» و گونه‌های دیگری که در این بازارها به فروش می‌روند. با توجه به اینکه یکی از عللی که گونه‌های بومی ما در معرض تهدید هستند خرید و فروش آن‌ها در شب عید است، اگر مردم این گونه‌ها را خریداری نکنند قاچاقچیان و صیادان نیز آن‌ها را از زیستگاه‌شان جدا و به بازار عرضه نمی‌کنند.
*«گاندو» یا همان «تمساح پوزه کوتاه ایرانی» گونه‌ای است که پراکنش آن در کشور در قسمت جنوب استان سیستان و بلوچستان است و تعارض آن با انسان بویژه در سال جاری همزمان با وقوع سیل در این استان پررنگ و حمله آن به انسان نیز گزارش شد اما به‌طور کلی مهم‌ترین عامل تهدید گاندو در کشور کمبود یکی از منابع حیاتی این گونه یعنی آب است و در آن منطقه هم برای انسان و هم گونه گاندو آب کم است بنابراین این گونه در معرض خطر انقراض است. به‌دلیل کمبود آب در روستاهایی که این گونه در آن پراکنش دارد مردم آن منطقه نیز از همان برکه‌هایی که زیستگاه گاندو هست آب خود را تامین می‌کنند بنابراین اگر آب شرب مردم این مناطق تامین شود تا حدی تعارض بین انسان و گاندو کاهش پیدا می‌کند اما میزان بارندگی سالانه این مناطق نیز در حفظ این گونه از خطر انقراض نقش مهمی دارد.
* به‌طور کلی در ایران ۱۰ گونه لاک‌پشت وجود دارد که پنج گونه آن دریایی هستند و تنها در خلیج فارس و دریای عمان وجود دارند، دو گونه لاک پشت خشکی‌زی مانند «لاک پشت مهمیزدار» و «لاک پشت آسیایی» داریم که در زیستگاه‌های خشکی چون مراتع و زیستگاه‌های کوهستانی زندگی می‌کنند و سه گونه لاک‌پشت برکه‌ای داریم. علاوه بر ۱۰ گونه بومی موجود طی چند سال اخیر دو گونه لاک‌پشت غیربومی نیز وارد کشور شده که دلیل اصلی آن بازار خرید و فروش حیوانات خانگی‌است. این دو گونه غیر بومی «لاک پشت گوش قرمز» و «لاک‌پشت لاک نرم چینی» هستند.
* لاک‌پشت لاک نرم چینی در بسیاری از زیستگاه‌های شمال کشور رها شده و به‌ویژه در منطقه میانکاله به عنوان یک معضل درآمده است. لاک پشت گوش قرمز نیز به عنوان گونه غیربومی،گونه‌ای مهاجم محسوب می‌شود که اگر وارد زیستگاه‌های طبیعی ما شود می‌تواند گونه‌های بومی ما را حذف کند.
