تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۱/۲۰ ساعت ۱۷:۰۸
کد مطلب : ۲۰۹۴۰۹
آلودگی‌هوا در سال ۹۸ آنچه انجام دادیم و ندادیم
گروه جامعه: ده‌ها سال است که آلودگی‌هوا به بخشی از زندگی روزانه پایتخت‌نشینان تبدیل شده است، سال ۱۳۹۸ هم از این قاعده مستثنی نبود، با این تفاوت که اوضاع امسال بدتر از از سال گذشته بود.
نگاهی به آمار سال گذشته نشان می‌دهد هوای تهران در نزیک به ۹۰ روز از سال آلوده بود و از بین این این روزها حال روز ۵ روز دیگر اصلا خوب نبود، البته برخلاف آن چه آمار سال‌های گذشته نشان می‌داد بخش قابل توجهی از این آلودگی‌ها مربوط به فصل تابستان است.
از سویی مقایسه تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس امسال با سال‌های گذشته نشان می‌دهد که کیفیت هوای پایتخت امسال روندی نزولی را طی کرده است.
مسعود تجریشی معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست در این رابطه می‌گوید: «البته تعداد روزهای پاک در سال گذشته افزایش پیدا کرده است. اما به طور کلی سال ۹۷ شرایط آب‌وهوایی استثنایی بود و نمی‌توانیم اوضاع را با ۹۷ مقایسه کنیم.»
ازن؛ آلاینده تازه شناخته شده پایتخت
تابستان ۹۸، برخلاف سال‌های گذشته یا حداقل برخلاف تصورتمان از سال‌های قبلی، هوای تهران با وجود آبی بودن با آلودگی‌هوایی خاص روبرو شد که مردم چشمه‌هایی از آن را در سال‌های قبلی دیده بودند. آلاینده ازن علت اصلی این آلودگی بود. در واقع آلودگی‌هوا ناشی از ازن زمانی اتفاق می‌افتد که آلاینده خاص ناشی از خودرو، نیروگاها، صنعت کارخانه‌های شیمیایی در هنگام تابش‌های خورشیدی واکنش‌هایی بدهند، بعد گاز ازن ایجاد بشود و ...
اما به گفته مسوولان در چند سال گذشته شیوه اندازه‌گیری ازن در هوای شهر تغییر کرده است و به این دلیل امکان دارد که با دقیق شدن اندازه‌گیری‌ها تعداد روزهای آلوده بیشتری مشاهده شوند. البته این تنها دلیل افزایش روزهای آلوده ناشی از ازن نیست. دلیل دومی هم وجود دارد، دلیلی که نشان می‌دهد ما انسان‌ها هم در وضعیت به وجود آمده نقش داشته‌ایم.تجریشی در این باره می‌گوید: مشکل در تابستان‌ها مربوط به میزان آلاینده ازن است، بسیاری از شهرهای اروپایی هم همین مشکل دارند. افزایش این گاز باعث می شود در تابستان آلودگی ایجاد شود. ازن گاز خطرناکی است و می‌تواند خسارت‌های زیادی وارد کند. سال ۹۸، چندین روز آلودگی هوا به علت ازن بوده است، به همین دلیل باید روی کاهش شیوع گازهای تولید کننده آن تمرکز کنیم.
آنچه برای حل بحران، انجام نشد
با پایان فصل تابستان و سرد شدن هوا، مانند ده‌ها سال گذشته همه انتظار آلوده‌تر شدن هوا را داشتند، در این میان سازمان محیط‌زیست امید زیادی داشت تا با اجرای برنامه‌های مختلفی به سراغ حل بحران برود، برنامه‌هایی که از بخشی از آنها دیگر هیچ خبری نشد.موتورسیکلت‌ها یکی از عوامل اصلی آلودگی‌هوای شهر تهران هستند که اتفاقا در آلودگی‌هوای شهرها در تابستان‌ها نقش فراوانی داشتند. به طور کلی هم اکنون ۲.۵ میلیون موتورسیکلت در شهر تهران قرار دارند که ۹۶.۷ درصد آن کاربراتوری و ۶۱.۸ درصد آنها فرسوده هستند. این یعنی نزدیک به ۲.۴ میلیون موتور کاربراتوری و ۱.۵ میلیون موتور سیکلت فرسوده در شهر تهران حضور دارند که در آلودگی‌هوا در زمستان و تابستان نقش فراوانی دارند.به همین دلیل سال ۹۷ دولت مصوباتی تصویب کرد تا میزان آلایندگی ناشی از موتورسیکلت‌ها کاهش پیدا کند، اما بعد با درخواست وزارت صنعت، معدن و تجارت اجرای این قانون یک سال تاخیر افتاد. طبق این قانون شماره‌گذاری موتورسیکلت بنزینی منوط به اسقاط یک دستگاه موتورسیکلت است. البته موتورسیکلت‌های برقی از شرط اسقاط معاف هستند.تجریشی در این باره می‌گوید: «متاسفانه هیئت دولت بحث قانون مربوط به اسقاط موتورسیکلت ها را یک سال ها را تمدید کرد، به نظر من اگر این قانون اجرا می‌شد، اوضاع می‌توانست بهتر باشد.»
او افزود: « مشکل این است که ارتباطی بین خودروساز و دولت وجود دارد، مشکل این است که منافع خودروساز و وزارت صمت به هم گره خورده است و به همین وزارت صمت نمی تواند و نمی خواهد برخورد جدی با خودروساز داشته باشد. برای حل این مشکل خودروساز نباید دولتی باشد، اگر خودروساز از بخش خصوصی باشد، وزارت صمت با چشم دیگری به آنها نگاه می کند. پس تا زمانی که سیستم خودروسازی خصوصی نشود این مسائل را داریم و وزارت صنعت به جای محیط‌زیست به سمت خودروساز می‌رود.»از سوی دیگر توسعه سیستم حمل‌ونقل عمومی را هم باید در فهرست برنامه‌های اجرا نشده سال گذشته قرار بدهیم.سازمان حفاظت از محیط‌زیست سال پیش برنامه‌های مختلفی برای کاهش آلایندگی سیستم حمل‌ونقل عمومی داشت که مدعی می‌شد برخی از آنها توسط شهرداری اجرا نمی‌شود.تجریشی در این رابطه می‌گوید: «اگر قانون به طور دقیق اجرا شود با بسیاری از این مشکلات روبرو نمی‌شویم، مثلا در قانون آمده ۶۰درصد ترددها باید توسط سیستم حمل‌ونقل عمومی صورت بگیرد، برای این کار باید سیستم حمل‌ونقل را توسعه بدهیم. توسعه حمل‌ونقل عمومی می توانست در بهود اوضاع اثر داشته باشد، بحث حمل و نقل عمومی بود، سال گدشته به تعداد انگشتان دست اتوبوس وارد ناوگان شدند، قرار بود فیلتر دوده نصب کنند اما این اتفاق رخ نداد و بخش های متولی شهرداری اقدامات خود را انجام ندادند، در منابع مالی هم محدودیی نداشتند. این از مواردی است که سال آینده خیلی جدی تر به آن پرداخت می‌شود.»یکی دیگر از قوانین اجرا نشده در سال گذشته مربوط به تردد خودروهای سنگین است، موضوعی که پیامدهای آن در روزهای کرونایی پایان سال به راحتی دیده شد. روزهایی که تردد به شدت کاهش پیدا کرده بود اما همچنان هوا آلوده بود.به گفته معاون سازمان محیط زیست، دو موضوع در کنار هم در ایجاد این بحران نقش داشتند؛ تردد کامیون‌ها در حالت غیرقانونی و به صفر رسیدن سرعت باد.
آنچه برای حل بحران، انجام شد
اما به نظر می‌رسد برنامه‌های متفاوتی هم در ۱۲ ماه گذشته برای بهبود کیفیت هوا اجرایی شدند. اجرای طرح معاینه‌فنی یکی از آنها بود که شهروندان زیادی را با خود درگیر کرد. سال‌های قبل اجرای این طرح با مشکلات فراوانی روبرو شده بود.تجریشی در این رابطه می‌گوید: «همیشه مساله داشتیم که چگونه مردم را مجبور به انجام معاینه فنی کنیم. اما سال‌های ۹۸ و ۹۷ این طرح‌ها اتفاق افتاد و در آن بالای ۱.۴ میلیون خودرو وارد چرخه معاینه فنی شد. در هر سال به طور میانگین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار به چرخه اضافه شدند.»بنزین بی‌کیفیت، یکی دیگر از موضوعاتی بود که همیشه به عنوان مقصر آلودگی هوای کلان‌شهرهای ایران شناخته می‌شد، اما حالا مسئولان می‌گویند دیگر در این زمینه مشکلاتی وجود ندارد.معاون سازمان محیط‌زیست در این باره توضیح می‌دهد: امسال اتفاق خوبی درباره کیفیت سوخت رخ داد، در یک زمان‌هایی سر گوگرد مساله زیادی داشتیم اما این مشکل دیگر حل شده است. بین وزارت نفت و سازمان راه داری ها توافق داشتیم تا در ۴۰۰ پمپ بنزین در سال ۹۸ سوخت استاندارد وجود داشته باشد. با این کار فشار خودروساز را هم کاهش دادیم.»یکی دیگر از اقدامات خاص انجام شده، تشکیل کنسرسیوم مقابله با آلودگی‌هوا توسط دانشگاه‌های برتر ایران بود، در این کنسرسیوم دانشگاه ها مامور شده‌اند تا طرح فهرست انتشار آلاینده های هوا شامل منابع انسان ساز و ارزیابی سناریوهای اصلی کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها شامل ۷ کلان شهر تهران، کرج، اصفهان، تبریز، اراک، اهواز و شیراز را تهیه کنند. گزارش این فهرست در سال آینده منتشر می‌شود.
قانون هوای پاک و تغییر در سیاست‌گذاری نسبت به محیط زیست
در واقع به نظر می‌رسد سیاست‌مداران در سال ۹۸ راهی را ادامه دادند که با تصویب قانون هوای پاک ایجاد شد. قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی و به تأیید شورای نگهبان رسید که این قانون در همان سال به تمام دستگاه‌های ذی‌ربط ابلاغ شد.در این قانون ۳۴ ماده برای بهبود کیفیت هوای شهرهای کشور وجود دارد و دستگاه‌های مختلفی از وزارت راه تا کشاورزی مکلف به اجرای ماده‌های مختلف آن هستند.تجریشی در این باره می‌گوید: «برداشت من این است که از سال ۹۶ برای سیاست گذاری یک تغییری ایجاد شده است. تا قبل از این سال دست‌آوردهای بسیاری خوبی به لحاظ تکنولیژکیرخ دادند. اما با تصویب قانون هوای پاک وارد یک نقطه عطقی می‌شویم و بعد از آن در سال ۹۷ و ۹۸ بیشتر فعالیت‌های ما در رابطه با وظایف قانونی تصویب شده است.»
| تعداد روزها | کیفیت هوا | ردیف |
| ۲۸ | پاک | ۱ |
| ۲۳۵ | قابل قبول | ۲ |
| ۸۱ | ناسالم برای گروه‌های حساس | ۳ |
| ۵ | ناسالم | ۴ |
| - | بسیار ناسالم | ۵ |
| - | خطرناک | ۶ |
مسعود تجریشی معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست در این رابطه می‌گوید: «البته تعداد روزهای پاک در سال گذشته افزایش پیدا کرده است. اما به طور کلی سال ۹۷ شرایط آب‌وهوایی استثنایی بود و نمی‌توانیم اوضاع را با ۹۷ مقایسه کنیم.»
ازن؛ آلاینده تازه شناخته شده پایتخت
تابستان ۹۸، برخلاف سال‌های گذشته یا حداقل برخلاف تصورتمان از سال‌های قبلی، هوای تهران با وجود آبی بودن با آلودگی‌هوایی خاص روبرو شد که مردم چشمه‌هایی از آن را در سال‌های قبلی دیده بودند. آلاینده ازن علت اصلی این آلودگی بود. در واقع آلودگی‌هوا ناشی از ازن زمانی اتفاق می‌افتد که آلاینده خاص ناشی از خودرو، نیروگاها، صنعت کارخانه‌های شیمیایی در هنگام تابش‌های خورشیدی واکنش‌هایی بدهند، بعد گاز ازن ایجاد بشود و ...
اما به گفته مسوولان در چند سال گذشته شیوه اندازه‌گیری ازن در هوای شهر تغییر کرده است و به این دلیل امکان دارد که با دقیق شدن اندازه‌گیری‌ها تعداد روزهای آلوده بیشتری مشاهده شوند. البته این تنها دلیل افزایش روزهای آلوده ناشی از ازن نیست. دلیل دومی هم وجود دارد، دلیلی که نشان می‌دهد ما انسان‌ها هم در وضعیت به وجود آمده نقش داشته‌ایم.تجریشی در این باره می‌گوید: مشکل در تابستان‌ها مربوط به میزان آلاینده ازن است، بسیاری از شهرهای اروپایی هم همین مشکل دارند. افزایش این گاز باعث می شود در تابستان آلودگی ایجاد شود. ازن گاز خطرناکی است و می‌تواند خسارت‌های زیادی وارد کند. سال ۹۸، چندین روز آلودگی هوا به علت ازن بوده است، به همین دلیل باید روی کاهش شیوع گازهای تولید کننده آن تمرکز کنیم.
آنچه برای حل بحران، انجام نشد
با پایان فصل تابستان و سرد شدن هوا، مانند ده‌ها سال گذشته همه انتظار آلوده‌تر شدن هوا را داشتند، در این میان سازمان محیط‌زیست امید زیادی داشت تا با اجرای برنامه‌های مختلفی به سراغ حل بحران برود، برنامه‌هایی که از بخشی از آنها دیگر هیچ خبری نشد.موتورسیکلت‌ها یکی از عوامل اصلی آلودگی‌هوای شهر تهران هستند که اتفاقا در آلودگی‌هوای شهرها در تابستان‌ها نقش فراوانی داشتند. به طور کلی هم اکنون ۲.۵ میلیون موتورسیکلت در شهر تهران قرار دارند که ۹۶.۷ درصد آن کاربراتوری و ۶۱.۸ درصد آنها فرسوده هستند. این یعنی نزدیک به ۲.۴ میلیون موتور کاربراتوری و ۱.۵ میلیون موتور سیکلت فرسوده در شهر تهران حضور دارند که در آلودگی‌هوا در زمستان و تابستان نقش فراوانی دارند.به همین دلیل سال ۹۷ دولت مصوباتی تصویب کرد تا میزان آلایندگی ناشی از موتورسیکلت‌ها کاهش پیدا کند، اما بعد با درخواست وزارت صنعت، معدن و تجارت اجرای این قانون یک سال تاخیر افتاد. طبق این قانون شماره‌گذاری موتورسیکلت بنزینی منوط به اسقاط یک دستگاه موتورسیکلت است. البته موتورسیکلت‌های برقی از شرط اسقاط معاف هستند.تجریشی در این باره می‌گوید: «متاسفانه هیئت دولت بحث قانون مربوط به اسقاط موتورسیکلت ها را یک سال ها را تمدید کرد، به نظر من اگر این قانون اجرا می‌شد، اوضاع می‌توانست بهتر باشد.»
او افزود: « مشکل این است که ارتباطی بین خودروساز و دولت وجود دارد، مشکل این است که منافع خودروساز و وزارت صمت به هم گره خورده است و به همین وزارت صمت نمی تواند و نمی خواهد برخورد جدی با خودروساز داشته باشد. برای حل این مشکل خودروساز نباید دولتی باشد، اگر خودروساز از بخش خصوصی باشد، وزارت صمت با چشم دیگری به آنها نگاه می کند. پس تا زمانی که سیستم خودروسازی خصوصی نشود این مسائل را داریم و وزارت صنعت به جای محیط‌زیست به سمت خودروساز می‌رود.»از سوی دیگر توسعه سیستم حمل‌ونقل عمومی را هم باید در فهرست برنامه‌های اجرا نشده سال گذشته قرار بدهیم.سازمان حفاظت از محیط‌زیست سال پیش برنامه‌های مختلفی برای کاهش آلایندگی سیستم حمل‌ونقل عمومی داشت که مدعی می‌شد برخی از آنها توسط شهرداری اجرا نمی‌شود.تجریشی در این رابطه می‌گوید: «اگر قانون به طور دقیق اجرا شود با بسیاری از این مشکلات روبرو نمی‌شویم، مثلا در قانون آمده ۶۰درصد ترددها باید توسط سیستم حمل‌ونقل عمومی صورت بگیرد، برای این کار باید سیستم حمل‌ونقل را توسعه بدهیم. توسعه حمل‌ونقل عمومی می توانست در بهود اوضاع اثر داشته باشد، بحث حمل و نقل عمومی بود، سال گدشته به تعداد انگشتان دست اتوبوس وارد ناوگان شدند، قرار بود فیلتر دوده نصب کنند اما این اتفاق رخ نداد و بخش های متولی شهرداری اقدامات خود را انجام ندادند، در منابع مالی هم محدودیی نداشتند. این از مواردی است که سال آینده خیلی جدی تر به آن پرداخت می‌شود.»یکی دیگر از قوانین اجرا نشده در سال گذشته مربوط به تردد خودروهای سنگین است، موضوعی که پیامدهای آن در روزهای کرونایی پایان سال به راحتی دیده شد. روزهایی که تردد به شدت کاهش پیدا کرده بود اما همچنان هوا آلوده بود.به گفته معاون سازمان محیط زیست، دو موضوع در کنار هم در ایجاد این بحران نقش داشتند؛ تردد کامیون‌ها در حالت غیرقانونی و به صفر رسیدن سرعت باد.
آنچه برای حل بحران، انجام شد
اما به نظر می‌رسد برنامه‌های متفاوتی هم در ۱۲ ماه گذشته برای بهبود کیفیت هوا اجرایی شدند. اجرای طرح معاینه‌فنی یکی از آنها بود که شهروندان زیادی را با خود درگیر کرد. سال‌های قبل اجرای این طرح با مشکلات فراوانی روبرو شده بود.تجریشی در این رابطه می‌گوید: «همیشه مساله داشتیم که چگونه مردم را مجبور به انجام معاینه فنی کنیم. اما سال‌های ۹۸ و ۹۷ این طرح‌ها اتفاق افتاد و در آن بالای ۱.۴ میلیون خودرو وارد چرخه معاینه فنی شد. در هر سال به طور میانگین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار به چرخه اضافه شدند.»بنزین بی‌کیفیت، یکی دیگر از موضوعاتی بود که همیشه به عنوان مقصر آلودگی هوای کلان‌شهرهای ایران شناخته می‌شد، اما حالا مسئولان می‌گویند دیگر در این زمینه مشکلاتی وجود ندارد.معاون سازمان محیط‌زیست در این باره توضیح می‌دهد: امسال اتفاق خوبی درباره کیفیت سوخت رخ داد، در یک زمان‌هایی سر گوگرد مساله زیادی داشتیم اما این مشکل دیگر حل شده است. بین وزارت نفت و سازمان راه داری ها توافق داشتیم تا در ۴۰۰ پمپ بنزین در سال ۹۸ سوخت استاندارد وجود داشته باشد. با این کار فشار خودروساز را هم کاهش دادیم.»یکی دیگر از اقدامات خاص انجام شده، تشکیل کنسرسیوم مقابله با آلودگی‌هوا توسط دانشگاه‌های برتر ایران بود، در این کنسرسیوم دانشگاه ها مامور شده‌اند تا طرح فهرست انتشار آلاینده های هوا شامل منابع انسان ساز و ارزیابی سناریوهای اصلی کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها شامل ۷ کلان شهر تهران، کرج، اصفهان، تبریز، اراک، اهواز و شیراز را تهیه کنند. گزارش این فهرست در سال آینده منتشر می‌شود.
قانون هوای پاک و تغییر در سیاست‌گذاری نسبت به محیط زیست
در واقع به نظر می‌رسد سیاست‌مداران در سال ۹۸ راهی را ادامه دادند که با تصویب قانون هوای پاک ایجاد شد. قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی و به تأیید شورای نگهبان رسید که این قانون در همان سال به تمام دستگاه‌های ذی‌ربط ابلاغ شد.در این قانون ۳۴ ماده برای بهبود کیفیت هوای شهرهای کشور وجود دارد و دستگاه‌های مختلفی از وزارت راه تا کشاورزی مکلف به اجرای ماده‌های مختلف آن هستند.تجریشی در این باره می‌گوید: «برداشت من این است که از سال ۹۶ برای سیاست گذاری یک تغییری ایجاد شده است. تا قبل از این سال دست‌آوردهای بسیاری خوبی به لحاظ تکنولیژکیرخ دادند. اما با تصویب قانون هوای پاک وارد یک نقطه عطقی می‌شویم و بعد از آن در سال ۹۷ و ۹۸ بیشتر فعالیت‌های ما در رابطه با وظایف قانونی تصویب شده است.»
