تاثیر نوعی علف‌کش بر ماهی کپور

به گزارش ایسنا، «رانداپ» نام تجاری یک علف‌کش سیستمیک و غیر انتخابی، بر پایه گلایفوسیت است که پس از سبز شدن علف هرز استفاده می‌شود. شرکت مونتانسو دهه 1970 این محصول را روانه بازار کرد و از سال‌های بعد شرکت‌های دیگر نیز علف‌کش‌هایی با پایه گلایفوسیت را با نام‌های دیگری به فروش رساندند. سال 2018 شرکت «بایر» این محصول را از مونتانسو خریداری کرد.رانداپ به طور گسترده برای کنترل گیاهان هرز یک‌ساله و چندساله در باغات و زمین‌های زراعی و غیر زراعی استفاده می‌شود. استفاده بی‌توجه و زیاد از این علف‌کش، حمل نادرست و دفع پساب‌های آلوده سبب وارد شدن این علف‌کش به منابع آب و به آبراه‌های طبیعی شده است. این علف‌کش ممکن است اثرات زیان‌باری بر زندگی آبزیان داشته باشد و سبب آثار بیولوژیکی درازمدت شود.در خصوص ایمن بودن رانداپ اطلاعات ضد و نقیضی در دسترس است. این علف‌کش برای انسان بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود، ولی شواهد محدودی وجود دارد که می گویند ریسک ابتلا به سرطان در انسان ممکن است به خاطر استفاده مقادیر زیادی از گلایفوسیت، در مشاغل کشاورزی افزایش یابد.در سال 2015 آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) که بخشی از سازمان جهانی بهداشت است، اعلام کرد که گلایفوسیت «ممکن است» برای انسان سرطان‌زا باشد. در سال 2018 شخصی که مبتلا به سرطان لنفوم غیرهوچکین بود، از شرکت مونتانسو 289 میلیون دلار خسارت دریافت کرد. به این دلیل که هیئت‌منصفه دادگاهی در سانفرانسیسکو دریافت که مونتانسو نتوانسته به مصرف‌کنندگان در مورد خطرات ناشی از این علف‌کشی، هشدار دهد. البته این خسارت در جریان تجدید نظر به 78 میلیون دلار کاهش یافت.

ماهی کپور معمولی جزو ماهیان آب شیرین است که از نظر اقتصادی ارزش بالایی داشته و به طور گسترده در ایران پرورش داده می‌شود. در استان‌های شمالی ایران، استخرهای پرورش ماهی کپور در داخل یا نزدیک مناطق کشاورزی واقع شده‌اند و اغلب توسط آبی تغذیه می‌شوند که ممکن است از مزارع کشاورزی عبور کرده باشد. بنابراین؛ محیطی که در آن ماهی کپور معمولی پرورش می‌شود، می‌تواند به طور مداوم با مواد شیمیایی خارجی ناشی از فعالیت‌های کشاورزی آلوده شود. آلودگی آب به وسیله آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها ممکن است مانع از بهره‌وری مناسب شود. در واقع؛ کاهش کیفیت آب در ارتباط با مدیریت ضعیف و شرایط تنش‌زا علت اصلی مرگ‌ومیر و کاهش بهره‌وری در بسیاری از مزارع پرورش ماهی کپور است.ترکیبات شیمیایی از قبیل آفت‌کش‌ها و استفاده گسترده از آن‌ها در زمین‌های کشاورزی و آلودگی سیستم‌های آبی ممکن است موجب آسیب به انواع موجودات اکوسیستم از جمله ماهی‌ها شوند. به همین خاطر پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان و دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه در مطالعه‌ای به بررسی اثرات علف‌کش رانداپ بر روی ماهی کپور نر پرداختند.الهام مدنی و اکرم تهرانی‌فرد و همکارانشان در این مطالعه، وزن، شاخص گنادوسوماتیک (نسبت وزن بیضه به وزن بدن) ، تغییرات هیستوپاتولوژی آبشش و بیضه ماهی کپور معمولی را مورد بررسی قرار دادند. 32 عدد ماهی کپور معمولی مولد، به صورت تصادفی در 4 گروه هر کدام با 8 ماهی قرار گرفتند. یک گروه بدون مواجهه با علف‌کش بود و 3 گروه در دوره‌های 5 روزه و 10 روزه در معرض آفت‌کش رانداپ در غلظت‌های (5، 10 و 15 میلی‌گرم در لیتر) گرفتند. غلظت‌های استفاده‌شده از سم رانداپ به ترتیب 25، 50 و 75 درصد از LC50 گزارش شده توسط سم رانداپ برای ماهی کپور بود ( 20 میلی‌گرم در میلی‌لیتر).  LC50دوز کشنده‌ای است که با استفاده از آن حدود نیمی از حیوانات آزمایشگاهی می‌میرند.

پژوهشگران این تحقیق می‌گویند: «بر اساس یافته‌ها مواجهه توسط دوز 20 میلی‌گرم بر لیتر رانداپ سبب کاهش معنی‌دار وزن در روز دهم و شاخص گنادوسوماتیک در روزهای پنج و دهم شد. در ماهی‌های مواجه‌شده با رانداپ (20 میلی‌گرم بر لیتر) نکروز و به هم ریختگی ساختار تیغه‌های آبششی، چسبیدن تیغه‌های آبششی به یکدیگر، جدا شدن غشای پایه و پاره شدن اپی‌تلیوم آبششی و بیرون ریختن سلول‌های خونی مشاهده شد. در بیضه ماهی های مواجه شده با دوز بالای گلایفوسیت افزایش تعداد اسپرماتوگونی به دلیل کاهش اسپرماتوژنز، تخریب اسپرماتوسیت‌ها، کاهش اسپرماتوزوا، کاهش قطر لوله‌های اسپرمی، از بین رفتن مجاری بینابینی و تخریب سلول‌های سرتولی مشاهده شد. غلظت‌های تحت‌کشنده رانداپ اثرات سمی بر ساختار آبشش و عملکرد تولید مثلی ماهی کپور نر مولد دارد».پژوهشگران با توجه به نتایج به دست‌آمده توصیه می‌کنند: «راه‌کارهایی جهت کاهش استفاده از این علف‌کش در مزارع کشاورزی به عمل آید و میزان مصرف آن کنترل و حساب شده باشد».
نتایج این پژوهش بهار سال 99 در آخرین شماره فصل‌نامه علمی پژوهشی «زیست‌شناسی جانوری تجربی» وابسته به دانشگاه پیام‌نور، منتشر شده است.