دخانیات، تنها عرصه «رونق تولید» در کشور!

برخی کارشناسان اقتصاد سلامت معتقدند، تولید این میزان سیگار گرچه از منظر کوتاه مدت اقتصادی می‌تواند خوشحال‌کننده باشد، اما حاصل آن دودی بر ریه مردم کشور و افزایش هزینه‌های درمانی و به خطر انداختن سلامت نیروی انسانی است و علاوه بر پیامدهای بلند مدت اقتصادی، تبعات اجتماعی هم در پی دارد.بسیاری از مردم با وجود آگاهی در مورد مضرات سیگار و مرگ سالانه هشت میلیون نفر بر اثر پیامدهای مصرف سیگار در دنیا همچنان مشتری پر و پا قرص آن هستند و این محصول نیز در اقصی نقاط دنیا با توان کامل به تولید خود ادامه می‌دهد و با وجود محدودیت‌های فراوان برای تبلیغ، در هر گوشه و کنار و فیلم و سریالی می‌توان رد تبلیغات سازمان یافته آن را پیدا کرد و از جمله آنها سریال‌های پرمخاطب شبکه‌های خانگی است که هنرمندانش با ژست هایی جذاب جلوی دوربین سیگار می‌کشند.

دلیل افزایش تولید سیگار
اما چگونه است که صنایع دخانیات در این مدت علارغم بحران‌های اقتصادی و تحریم‌های روز افزون و کرونا رشد کرده‌اند و سایر صنایع و کسب و کارها اقبالی نداشته‌اند؟بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه دولت موظف بود تا کل واردات سیگار با برند اصلی را در پایان این برنامه به تولید داخل تبدیل کند تا با به صفر رساندن میزان واردات این محصولات و به کارگیری توان داخلی نیاز مصرفی کشور در داخل تامین شود.بر خلاف بسیاری از موضوعات مطرح در این برنامعه توسعه این موضوع در سال 97 محقق شد و حتی در سال 98، ۱۵۴ میلیون نخ سیگار صادر شد که نسبت به صادرات ۱۵۰ میلیون نخی این محصول در سال ۱۳۹۷ حدود ۲.۷ درصد رشد و میزان قاچاق سیگار خارجی نیز ۳۹.۲ درصد کاهش داشت.از منظر اقتصادی این خودکفایی در حوزه تولید گرچه می‌تواند باعث تفاخر باشد، اما تبعات جدی در پی دارد که به نظر می‌رسد، سیاستگذاران این حوزه چندان به آن توجهی ندارند.

میزان مصرف سیگار در ایران
بر اساس آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، حدود ۲۲ تا ۲۴ درصد مردم در جامعه ما سیگار می‌کشند و سالانه ۵۵ تا ۶۰ میلیارد نخ سیگار در کشور دود می‌شود و به هوا می‌رود و رقمی بالاتر از ۳۰ هزار میلیارد تومان در سال هم از جیب مردم هزینه می‌شود. این در حالی است که دولت دو برابر این مبلغ را خرج بیماری‌های ناشی از این دودها می‌کند.بر اساس آخرین آمارهای اعلام شده از سوی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران، حداقل ۶۰ هزار نفر در سال به دلیل مصرف سیگار در کشور از بین می‌روند. 20 درصد این رقم، سهم کسانی است که در معرض دود سیگار و قلیان قرار می‌گیرند، خصوصاً همسران افراد سیگاری و کودکان زیر ۱۴ سال.در هر گوشه و کنار و فیلم و سریالی می‌توان رد تبلیغات سازمان یافته سیگار را پیدا کرد و از جمله آنها سریال‌های پرمخاطب شبکه‌های خانگی است که هنرمندانش با ژست‌هایی جذاب جلوی دوربین سیگار می‌کشندگرچه آخرین آمار‌های وزارت بهداشت مربوط به سال ۹۵ است اما همان آمارهای قدیمی که گمان می‌رود بیشتر هم شده نیز حکایت از افزایش مصرف مواد دخانی در کشور دارد. به شکلی که 14.2 درصد گروه سنی بالای ۱۸ سال مصرف‌کنندگان انواع دخانیات بودند که 10.1 درصد از این گروه سنی سیگار را به صورت روزانه مصرف می‌کردند.

مالیات حلقه مفقود
در حالی که به اعتقاد کارشناسان مؤثرترین ابزار برای کاهش مصرف دخانیات، مالیات است، اما به گفته برخی از مسئولان حوزه سلامت، صنایع دخانی به بهانه افزایش قاچاق محصولات دخانی مانع از اعمال مالیات بر خرده فروشی سیگار می‌شوند و همین موضوع سبب شده است که این محصول مضر در قیاس با دیگر اقلام در کشور ارزان‌‌تر باشد. به طوری که شاهدیم که گاهی قیمت یک پاکت سیگار با یک پاکت شیر برابری می‌کند یا حتی ارزان‌‌تر است. به اعتقاد همین افراد این ارزانی کار را برای کاهش ترغیب مردم به خرید سیگار سخت کرده است.
در همین باره بهزاد ولی‌زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت می‌گوید: «اگر مالیات را افزایش دهیم، دیگر یک جوان نمی‌تواند با پول تو جیبی خود سیگار تهیه کند. اکنون قیمت متوسط جهانی یک بسته سیگار حدود 4.5 دلار است اما متوسط آن در کشور ما 8 هزار تومان است. حال مشاهده کنید چه فاجعه‌ای ما در بحث کنترل دخانیات در کشور داریم».در حالی که متوسط میزان مالیات مؤثر بر کاهش مصرف توسط سازمان جهانی بهداشت 75 درصد قیمت خرده‌فروشی اعلام شده است، اما در ایران این رقم حدود 15 درصد قیمت خرده‌فروشی است. اما سوال اصلی اینجاست که علت کم بودن میزان مالیات چیست و چه دستگاهی مسئول این موضوع هستند؟در همین باره رئیس دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت معتفد است: «ایراد در رأس دولت و مجلس است. ‌وزارت بهداشت پیشنهاد خود را می‌دهد؛ اینکه مالیات باید به این میزان باشد، ‌موضوع مهمی است اما عوامل صنایع دخانی در جلسات سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری دخالت می‌کنند و در این جلسات اعلام می‌کنند اگر مالیات را افزایش دهید، قاچاق محصولات دخانی زیاد می‌شود. این موضوع بعد از عبور از دولت به مجلس می‌رود و در مجلس نیز این افراد نمایندگان را توجیه می‌کنند که اگر افزایش مالیات بدهید، قاچاق زیاد می‌شود و به این ترتیب جلوی افزایش مالیات گرفته می‌شود».

مخالفت با سیاست‌های سیگارستیزی
فراگیری مصرف دخانیات، مشکلی جهانی است و توسعه بی‌سابقه تولیدات مواد دخانی و فروش فراوان آن در سراسر دنیا، به ویژه نواحی کم درآمد، زیان‌های فراوان جسمی و روحی را برای مردم به همراه دارد. بیماری‌های مختلف و بعضا صعب‌العلاج، مرگ و میر زودرس کودکان و مادران باردار، بروز مشکلات و بیماری‌های مغزی در نوزادان مادران مصرف‌کننده سیگار و زیان‌های اقتصادی، از جمله پیامدهای منفی و آسیب‌زای مصرف مواد دخانی است.
اولین مبارزه با سیگار در دنیا، در سال ۱۹۶۸ از آمریکا شروع شد. در سال 1987 کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی با تعیین یک روز با عنوان «روز جهانی بدون دخانیات»؛ توجه همگان را به مضرات و خطرات استفاده از دخانیات جلب کرده و به بررسی راهکارهای جلوگیری از مرگ و میر ناشی از آن پرداختند.اکنون قیمت متوسط جهانی یک بسته سیگار حدود 4.5 دلار است اما متوسط آن در کشور ما 8 هزار تومان است. حال مشاهده کنید ما چه فاجعه‌ای در بحث کنترل دخانیات در کشور داریم.در بسیاری از کشورهایی که این مبارزه به صورت جدی دنبال شد میزان مصرف از 55 درصد به ۲۲ درصد رسید. اما در کشورهایی که اهرم‌های نظارتی جدی نیست، میزان مصرف دخانیات، افزایش پیدا کرده است.محمد رضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران نیز معتقد است دست‌هایی در کار است که مانع از اجرای سیاست‌های کاهش مصرف می‌شود. او می‌گوید: «ایران در بسیاری از موارد تحریم است و تنها صنعتی که تحریم نیست، دخانیات است. به دلیل تحریم‌های اعمال‌شده، در 6 سال اخیر بیش‌ از ۵۰ درصد صنایع کشور یا تعطیل شده است، یا با یک‌سوم توان در حال فعالیت هستند. این اعداد و ارقام در حالی‌ است که تعداد کارخانجات سیگار از ۷ به حدود 27 کارخانه رسیده ‌است».