زعفران به نام ایران، به کام اسپانیا

 

 محسن زنگنه نماینده مردم تربت حیدریه، زاه و مه ولات در مجلس شورای اسلامی  می گوید: زعفران محصول استراتژیک و کالایی اساسی برای منطقه،  خراسان رضوی و کشور است که باید ظرفیت‌های منطقه برای کشت زعفران مورد بررسی قرار بگیرد.او می افزاید: در خراسان رضوی ۱۲۰ هزار هکتار زمین زیر کشت زعفران است در حالی که ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران تولید می‌شود و ۹۰ درصد تولید کشور در  خراسان رضوی و همچنین ۹۰ درصد صادرات کشور از گمرکات این استان صورت می‌گیرد.نماینده مردم تربت حیدریه، زاه و مه ولات در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه زعفران امروز محصولی استراتژیک در صنایع دارویی، ادویه، لوازم آرایشی و بهداشتی در دنیا مورد اقبال واقع شده است، ادامه می دهد: با توجه به بارندگی‌های مناسب پارسال و روی آوردن کشاورزان به کشت زمین‌های کوچک در خراسان رضوی بالغ بر ۱۲۰ هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران بود که ۳۰۰تن زعفران از آن تولید شد.زنگنه با اشاره به اینکه زعفران به عنوان کالای بین المللی قیمت یکسان در دنیا دارد، بیان می کند: متاسفانه در کشور در جهت صیانت از قیمت زعفران برنامه‌ای وجود ندارد، ۸۵ درصد زعفران کشور صادرات و ۱۵ درصد آن در داخل کشور مصرف می‌شود و عوامل متعددی دست به دست هم دادند که قیمت زعفران فروخته شده برای کشاورز سودآوری نداشته باشد.او تصریح می کند: عدم حمایت از تولید، فضای سودجویی (قیمت از تولید تا مصرف در بازار‌های جهانی متفاوت است)، نبود نظارت بر صادرات و قاچاق آن به صورت فله  و نبود یک سازمان قوی در حوزه زعفران کاران و کشاورزان و سازمان‌های مردم نهاد برای برنامه ریزی درست در حوزه زعفران از جمله سیاست های  اشتباه در قبال محصول گرانقدر و استراتژیک زعفران است.
 

 

کوچ زعفران از مناطق جنوبی استان به مناطق مرکزی و شمال خراسان موضوعی است که نقیبی مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی به آن اشاره می کند و می گوید: در سال ۹۷، ۳۰۰ تن زعفران در خراسان رضوی تولید شد که در سال ۹۸ این میزان با افزایش ۲۲ تنی به ۳۲۲ تن رسیده است.او می افزاید: مناطق جنوب خراسان به دلیل کمبود منابع آبی و سطح زیرکشت زیاد زعفران در حال سفر از آن مناطق و در حال کوچ به مناطق مرکزی و شمال خراسان است، همچنین با توجه به افزایش سطح زیرکشت و نبود تطابق منابع آبی کشاورزان باید از کیفیت سنتی به سمت کشت صنعتی حرکت کرد.مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه می دهد: اگر کشاورزان جنوب می‌خواهند که زعفران داشته باشند باید کشت و برداشت به صورت سنتی را کنار بگذارند به سوی مکانیزه شدن مراحل کاشت داشت و برداشت حرکت کنند، همچنین با توجه با نگاه ویژه وزارت جهاد کشاورزی به باغبانی در مناطق مختلف به دلیل وجود منابع مناسب، می‌تواند گیاهان دیگر جایگزین کشت ‌زعفران شود، البته این نیز باید با برنامه‌ریزی باشد که شاهد حرکت‌های بی رویه نباشیم.نقیبی بیان می کند: با توجه به میزان نیاز داخل و خارج باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا با کشت آن در تامین منابع مالی کشاورزان کمک شود و بدون مشکل آن را خریداری کنند، حرکت جهادی برای تولید و ساخت دستگاه‌های کشت، داشت و برداشت گل و پرکنی زعفران نیاز انکار ناپذیر این محصول است.

 

او با بیان اینکه مشکلات حوزه صادرات دلایلی مختلفی دارد، تصریح می کند: شیوع ویروس کرونا، تحریم‌های همه جانبه،  بازاریابی نامناسب،  مشارکت نداشتن  وزارت امور خارجه، وزارت صمت و اتاق بازرگانی در جهت زیرساخت‌های بازاریابی و شناساندن زعفران ایران، تعرفه بالای چین و هند در برابر زعفران ایران می‌توان نام برد.مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی تاکید می کند: ۹۰ هزار هکتار از زمین های خراسان رضوی زیر کشت زعفران است که برای هر هکتار ۲۰۰ روز کاری کارگر نیاز است متوسط سیصد کیلو گل برداشت می‌شود و در صورت فراهم بودن شرایط مکانیزه صنعتی و نیمه صنعتی بودن مراحل داشت، برداشت و کاشت می‌توان تمام سطح زیر کشت قابل برداشت، را برداشت و با معیار مناسب و کیفیت بالا روانه بازار کرد.نقیبی اظهار می‌کند: طبق اعلام کارشناسان ۳۴ درصد زعفران ایران در مرحله برداشت از زمین به دلیل نبود کشت و برداشت مناسب به صورت صنعتی از بین می‌رود لذا امید است که وزارت صمت از مبتکرین و مخترعین در این زمینه حمایت کند تا گامی مهم برای برداشت و پر کردن مناسب زعفران جهت صادرات بالا انجام شود.او می افزاید: می‌توان با راه اندازی کارخانه‌های فرآوری و جلوگیری از خام فروشی زعفران برای کشور ارزآوری به همراه داشت و این زمانی اتفاق می‌افتد که دولت و مجلس در کنار مبتکرین و مخترعین برای این محصول استراتژیک کشور اقدام موثری انجام دهند.

 

علی رستمی فرماندار تربت حیدریه با اشاره به اینکه این شهرستان در ۳سال گذشته افزایش سطح کشت نداشته و برنامه‌ای هم برای افزایش ندارد و فقط به مقداری پیاز زعفران برداشت می‌شود ، می‌گوید: در ایجاد مزارع جدید هدف رفتن به سوی ایجاد مزارع فنی در زمینه‌های کشت داشت و برداشت می‌باشد تا افزایش عملکرد در واحد سطح را داشته باشیم در زمینه اطلاع روش‌های اصلاح پرکردن و خشک کردن زعفران هر ساله اقداماتی صورت می‌گیرد تا کیفیت زعفران افزایش یابد. او می‌افزاید: برای کشت‌های جایگزین زعفران در شهرستان در مناطق معتدل مانند بخش مرکزی، ایجاد باغ‌های پسته، انار و در مناطق گرم با کاشت گیاهان دارویی، احداث گلخانه ایجاد می‌شود.فرماندار تربت حیدریه ادامه می‌دهد: کیفیت زعفران تربت حیدریه و زاوه بدلیل اقلیم مناسب، کیفیت آب و خاک، شیوه‌های تغذیه گیاهی، روش‌های جمع آوری و پرکنی و خشک کردن بدلیل تجربه بالای زعفران کاران و با انجام آزمایشات صورت گرفته در طرح حمایتی و مستندات خرید‌های صادرکنندگان دارای بهترین کیفیت است.رستمی بیان می کند: همه ساله تسهیلات ارزان قیمت برای واحد‌های گلخانه‌ای، پرورش دام و طیور و مکانیزاسیون کشاورزی، باغ‌های پوشش دار، مزارع گیاهان دارویی، منابع تبدیلی و تکمیل واحد‌های کوچک و مشاغل خانگی حوزه کشاورزی اختصاص یافته است.او تصریح می کند: طبق دستورالعمل‌های موجود جابجایی پیاز زعفران بدون مجوز قاچاق محسوب می شود و نیروی انتظامی تمام محموله‌ها را بررسی می‌کند، جهاد کشاورزی برای حمل و نقل زعفران تمام محموله‌ها را از نظر سلامت محصول بررسی و با تایید و به مناطقی که می‌خواهد کشت صورت گیرد و اصالت کشاورزی در مقصد مجوز صادر می‌کند.

مسعود جمشیدیان مدیر مرکز رشد زعفران تربت حیدریه نیز در ادامه این گزارش می‌گوید: پازل توسعه کشور در کشور‌های همسایه از جمله افغانستان می‌تواند در آینده برای ما مشکل‌ساز شود. او می افزاید: این موضوع چندین سال است که زحمت را ما می کشیم، ولی برنده اصلی در اسپانیا است و این دغدغه پژوهشگران اندیشمندان حوزه زعفران است به عبارتی زحمت برای کشاورز و تاجر ما و سود برای تاجر اسپانیایی که میتوان با عزم ملی این جایگاه را از اسپانیا به عنوان برند این محصول گرفت.مدیر مرکز رشد زعفران تربت حیدریه  با بیان اینکه تغیرات اقلیم، زعفران را از خواستگاه چندین دهه اخیر دور می کند ادامه می دهد: می‌توان با تدبیر مناسب از جمله آموزش‌های لازم و ترویج کشت‌های مدرن آن را در مناطق مختلف نگه داشت.جمشیدیان بیان می کند: مهمترین محصول صادراتی ایران، زعفران است و این که دغدغه اصلی سیاستمداران ، زعفران شده خوب است و با افزایش راندمان در واحد سطح می‌توان با نزدیک کردن زعفران به قیمت واقعی آن کشاورز را راضی نگه داشت و می‌توان با آموزش‌های مناسب و ترویجی تولید را بالا برد.او تصریح می‌کند: مکانیزه شدن عضو جدا نشدنی از صنعت کشاورزی است و نبود آن در مراحل داشت، کاشت و برداشت زعفران به کیفیت آن ضربه می‌زند درحالیکه که در روش سنتی عمدتاً می‌توان از ارگانیک استفاده کرد که می‌توان قانع کردن خرده مالکان آنان را در چهارچوب مشخص محصول خاص که مخاطب زیاد دارد کشت کرد.مدیر مرکز رشد زعفران تربت حیدریه تاکید می کند: شاخص توسعه زعفران فناوری و فرآوری است و در سال‌های گذشته در حوزه زعفران انواع دستاورد‌ها رونمایی شده که تاکنون اکثراً  هیچ کارایی خاصی را نداشته است.
 

غلامرضا میری رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران کشور نیز می گوید: کشت زعفران به ۲۳ استان کشور رسیده است، علت این کار، مزیت‌های کشت زعفران در برابر دیگر کشت‌ها از جمله قیمت خرید آن است، استان‌های خراسان رضوی و جنوبی با توجه به تداوم خشکسالی و کم‌آبی زعفران از چرخه کشت کشاورزان منطقه خارج می‌شود به طوری که خراسان جنوبی در سال ۲۵ تُن زعفران تولید می‌کند.او می افزاید: به دلیل کشت بالای زعفران در استان‌های دیگر و نبود استاندارد‌های مناسب جهت جلوگیری از قاچاق آن در کشت زعفران شاهد افزایش سطح زیر کشت آن در کشور هستیم، سالانه ۳۰۰ الی ۳۲۰ تن زعفران در کشور تولید می‌شود و این درحالی است که با توجه به حوادثی که در اسفند ماه با شیوع ویروس کرونا رخ داد کاهش شدیدی را در صادرات داشتیم به طوری که  چیزی حدود ۶۰ تُن صادرات داشتیم.رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران کشور ادامه می دهد: زعفران در صنایع نیز کاربردی ویژه دارد که می‌توان به صنایع آرایشی بهداشتی، دارویی، شکلات‌سازی، شیرینی سازی و اکثر مواد غذایی اشاره کرد.میری با بیان اینکه نبود کارخانه فرآوری در کشور باعث کاهش صادرات و خروج ارز کشور خواهد شد، بیان می کند: متاسفانه به دلیل صنعتی و نیمه صنعتی نبودن مراحل کاشت و برداشت زعفران هزینه‌های زیادی برای کشاورز تحمیل می‌شود به طوری که برای جداسازی کلاله هر کیلو ۲ میلیون تومان هزینه برای کشاورز دارد.او با بیان اینکه در فصل کاشت و برداشت زعفران برای عده‌ای شغل موقت ایجاد می‌شود، تصریح می کند: به دلیل روش‌های نامناسب کشت و برداشت و جداسازی زعفران شاهد کاهش عیارسنجی آن و کیفیت پایین آن برای صادرات می‌شویم؛ که می توان با صنعتی و نیمه صنعتی این مراحل گام مهمی برای افزایش کیفیت در صادرات این محصول مرغوب برداشت. رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران کشور در پایان با بیان اینکه کشور‌های افغانستان، چین، هند، آمریکا و ترکمنستان به سمت کشت زعفران روی آورده اند تاکید می‌کند: اگر سیاست‌های کلی برای هدایت و تولید این محصول در کشور گرفته نشود، در آینده نه چندان دور باید شاهد از دست دادن رتبه اول دنیا در حوزه زعفران به دیگر رقبا باشیم.مهدی طلعتی مدیر امور آب منطقه‌ای تربت حیدریه می‌گوید: در حال حاضر تعداد حدوداً ۸۰۰ حلقه چاه کشاورزی در حوزه زاوه و تربت حیدریه وجود دارد که حدود ۹۲ درصد منابع آبی منطقه در بخش کشاورزی مابقی در بخش شرب و صنعت استفاده می‌شود.او ادامه می‌دهد: افت سالانه سطح آب زیرزمینی در دشت تربت حیدریه و زاوه حدود ۵۵ سانتی متر است که این ٱفت در سال‌های گذشته حدود ۷۰ سانتی متر بوده است و با توجه به اعمال خاموشی چاه‌ها و نصب کنتور‌های هوشمند در حال حاضر کاهش پیدا کرده است، ولی کماکان افت سالانه سطح آب‌های زیرزمینی وجود دارد.طلعتی می‌گوید: یکی از راه‌های تعادل بخشی در سفره‌های آب زیرزمینی کاهش سطح زیر کشت و اعمال خاموشی بیشتر چاه توسط کشاورزان است تا بتوان از منابع آب زیرزمینی به عنوان منابع پایدار بهره برداری کرد.

 

معصومی عضو شورای روستا حاجی آباد تربت حیدریه می‌گوید: روستای حاجی آباد زاوه مشت نمونه‌ای از خروار است، روستایی که در آن زمان ۳۰۰ خانوار جمعیت داشت، ولی اکنون با وجود زعفران این تعداد به ۴۵۰ خانوار و ۱۳۰۰ نفر جمعیت رسیده است به طوری که زعفران کشت غالب زمین‌های کشاورزی دیم و آبی منطقه زاوه است و دیگر از چغندر قند و زمین‌های جو و گندم خبری نیست.او می افزاید: قبل از ورود زعفران تعدادی از اهالی روستا‌های زاوه به شهر‌ها و استان‌های دیگر مهاجرت کرده بودند، در آنجا به شغل‌های مختلف مشغول شده بودند.
عضو شورای روستای حاجی آباد ادامه می‌دهد: توسعه و رونق تولید در روستا‌ها نیازمند توجه ویژه مسئولین به مشاغل خانگی کارگاه‌های کوچک زودبازده در کنار کار کشاورزی و دامداری است، این مهم می‌طلبد مسئولین با ارائه تسهیلات برای راه اندازی این گونه کار‌ها از جمله قالی بافی، خیاطی و دامپروری علاوه بر رونق روستا‌ها شاهد کاهش مهاجرت و بیکاری جوانان اهالی روستا‌های شهرستان باشیم.معصومی بیان می‌کند: یکی دیگر از علل مهاجرت روستاییان نبود سرمایه اولیه جوانان روستا است به طوری که می‌توان با ارائه تسهیلات بانکی  توسعه روستا‌ها را رقم زد.همچنین امید عیدی کشاورز روستای حاجی آباد می‌گوید: کشت بی رویه زعفران باعث شده است سطح آب‌های زیر زمینی منطقه به شدت کاهش پیدا کند، به طوری که برای حفر یک چاه کشاورزی حدود ۱۵۰ متر تا ۲۰۰ متر باید حفاری انجام شود تا شاید آبی به دست آید.او می افزاید: برای آبیاری زعفران بعد از گذشت حدود ۴۰ سال از ورود زعفران و وجود مشکلات عدیده‌ای از قبیل کمبود آب‌های زیرزمینی، کمبود زمین‌های کشاورزی و قیمت پایین آن و افزایش قیمت‌های سود کارگر، اجاره زمین و آب کشاورزان را به فکر فرو برده است آیا با این شرایط می‌توان هنوز هم زعفران کاشت؟عیدی بیان می کند: یکی از دیگر مشکلات حوزه زعفران قاچاق پیاز و صادرات آن به استان‌هایی است که پتانسیل کشت آن را ندارند و برای این کار باید ادارات جهاد کشاورزی استان‌ها و مسئولین استانی بیندیشند که استان‌هایی فاقد اقلیم مناسب برای کشت زعفران هستند از کشت آن جلوگیری کنند تا شاهد کشت بی رویه در هر نقطه کشور نباشیم.
 

کاهش آب‌های زیرزمینی، کشت زعفران با قیمت پایین ، هزینه‌های تولید زعفران، قاچاق، تغییر اقلیم، قصه زعفران کاری در خراسان رضوی را به پایانش نزدیک می کند.به گفته کارشناسان مربوطه این منطقه دیگر جایی برای کشت زعفران نیست و باید به فکر راه‌های جایگزین بود وگرنه در آینده‌ای نه چندان دور شاهد مهاجرت دوباره اهالی روستا‌های شهرستان زاوه و تربت حیدریه به حاشیه شهر‌ها و استان‌های دیگر خواهیم بود، این کشت بی رویه باعث تناقص در عرضه و تقاضا در بازار شده است به طوری که فروش زعفران کفاف هزینه‌های تولید خود را نیز نمی‌دهد چه برسد به پس‌انداز و سود آوری برای کشاورزان.مشکل بعدی زعفران در تربت حیدریه و زاوه نبود نظارت بر بازار عرضه پیاز آن است جایی که در آن دلالان شرایط و قیمت‌ها را تعیین می‌کنند، تصمیم گیری عده خاص برای قیمت پیاز زعفران، کشاورزان را با مشکلات عدیده‌ای روبرو کرده به طوری که کشاورزی که خواهان فروش با قیمت بالا است به دنبال مشتری خود است و کشاورزی که خواهان کشت در منطقه باید در پی قیمت مناسب شب و روز راه برود تا به قیمت مناسب خود برسد و دلیل این امر وجود دلالان است که برای قاچاق زعفران به دیگر استان‌ها نیرو‌های خاص خود را در بازار پیاز گمارده اند.