سیاتیک چیست و چگونه درمان می شود؟

سیاتیک بیشتر در سنین ۵۰-۳۰ سالگی بوجود می آید و علت عمده آن پاره شدن دیسک بین مهره‌ای است. بدنبال وارد شدن فشار بیش از حد به ستون مهره، قسمت حلقوی محیطی دیسک (آنولوس فیبروزوس) پاره شده و قسمت مرکزی (نوکلئوس پولپوزوس) از بین شکاف پارگی به بیرون راه پیدا می کند. این قسمت بیرون زده را هرنی یا فتق می گویند. مهمترین مشکلی که در فتق دیسک بوجود میاید اینست که قسمت بیرون زده به  ریشه‌های عصبی که در حال بیرون آمدن از نخاع و مهره هستند فشار وارد میکند.همچنین تماس مواد شیمیایی تشکیل دهنده قسمت ژلاتینی دیسک با ریشه‌های عصبی موجب تحریک و التهاب آن‌ها میشود. این فشار و التهاب عصب موجب بروز علائم سیاتیک میگردد. در ستون مهره کمری این تغییرات بیشتر در دیسک بین مهره‌های ۳ و ۴ و دیسک بین مهره‌های ۴ و ۵ ایجاد میشود.هرنی یا فتق دیسک معمولاً بعد از فعالیت‌هایی مانند بلند کردن یا هل دادن جسم سنگین یا خم شدن یا چرخیدن ناگهانی بوجود میاید. بطور متوسط از هر ۵۰ نفر یک نفر در طول عمرش دچار هرنی دیسک میشود و از این تعداد در ۲۵-۱۰ درصد آن‌ها علائم بیماری ممکن است بیش از شش ماه ادامه یابد.

عوامل مستعد کننده هرنی یا فتق دیسک
مهمترین عوامل زمینه ساز هرنی یا فتق دیسک بین مهره‌ای عبارتند از
جنس: هرنی دیسک در مردان بیش از زنان دیده میشود.
بلند کردن ناصحیح اجسام: وقتی جسم سنگینی را بلند میکنید اگر به جلو خم شوید و جسم را بردارید خود را در معرض پارگی دیسک قرار میدهید. همچنین چرخیدن کمر در حین بلند کردن اجسام احتمال پارگی دیسک را زیاد میکند. در حین بلند کردن اجسام به جای خم شدن به جلو باید زانو‌های خود را خم کرده و بنشینید و جسم را تا حد امکان به تنه خود نزدیک کرده و سپس بلند شوید.وزن: افراد سنگین وزن بیشتر دچار هرنی دیسک میشوند.
رانندگی زیاد: به علت نشستن به مدت زیاد و لرزش مداوم اتومبیل احتمال هرنی دیسک را بیشتر میکند.زندگی بدون تحرک: موجب ضعیف شدن عضلات کمر و شکم شده و کمر ناپایدار میشود. نتیجه آن افزایش احتمال پارگی دیسک بین مهره‌ای است.کشیدن سیگار: سیگار موجب ضعیف شدن دیسک بین مهره‌ای و در نتیجه افزایش احتمال آسیب پذیری آن میشود.آیا بجز فتق دیسک بین مهره‌ای عوامل دیگری هم میتوانند موجب سیاتیک شوند؟بله. سیاتیک بر اثر فشار به ریشه‌های عصبی و اعصابی که به اندام تحتانی میروند ایجاد می شود. پس هر عاملی که بتواند به این اعصاب فشار وارد کند میتواند موجب بروز علائم سیاتیک شود. عوامل زیر هم گرچه شیوع کمتری از هرنی یا فتق دیسک بین مهره‌ای دارند، ولی میتوانند موجب بروز سیاتیک شوند.عوامل داخل نخاع: تومور‌های نخاع و مننژ، عفونت سلی، تنگی کانال نخاعی، هرنی دیسک بین مهره‌ای
در فورامن بین مهره‌ای: هر علتی که موجب تنگ شدن این سوراخ شود به ریشه عصبی که از آن خارج میشود فشار آورده و موجب بروز علائم سیاتیک میشود. این علل عبارتند از اسپوندیلولیستزی، تومور‌های عصبی یا ایجاد استئوفیت (استخوان اضافه) در فورامن عوامل داخل لگن: هر توده داخل لگنی مانند تومور یا آبسه یا هماتوم (تجمع خون) میتواند در مسیر اعصاب داخل لگن به آن‌ها فشار آورده و علائم سیاتیک را ایجاد کند.توده‌های باسن و ران: هر توده‌ای در این نواحی مانند تومور ها، آبسه، هماتوم یا چسبندگی‌های ناشی از اعمال جراحی قبلی میتواند به اعصابی که از این نواحی عبور میکنند فشار آورده و علائم سیاتیک را ایجاد کنند.گاهی اوقات التهاب اعصاب و نه فشار بر آن‌ها موجب بروز علائم سیاتیک میشود بطور مثال التهاب عصب بدنبال میلوگرافی یا عمل جراحی و یا بدنبال بیماری‌هایی مانند دیابت یا الکلیسم.

علائم سیاتیک چیست؟
 درد سیاتیکی ممکن است بصورت احساس گرفتگی عضلات در ساق یا بصورت احساس درد در پشت یا سطح خارجی ساق باشد. درد ممکن است موقع نشستن، سرفه کردن یا عطسه کردن بیشتر شود.ممکن است احساس سوزن سوزن شدن یا گزگز یا خواب رفتگی در ساق داشته باشید؛ و یا حتی ممکن است احساس سنگینی ساق و احساس ضعف عضلانی در ساق داشته باشد. ممکن است علائم ذکر شده در ساق بدون کمردرد باشد. اگر بیمار مدت زیادی طول بکشد میتواند موجب لاغر شدن بعضی از عضلات اندام تحتانی شود.

سیاتیک چگونه تشخیص داده می شود؟
بعد از اینکه پزشک با بیمار در مورد مشکلاتش صحبت کرده و اطلاعات لازم را کسب میکند وی را دقیقاً معاینه کرده و در صورت مشکوک شدن به هرنی دیسک بین مهره‌ای بررسی‌های پاراکلینیکی را برای بررسی بیشتر انجام میدهد.رادیوگرافی ساده میتواند تغییرات کلی را در ستون مهره نشان دهد، ولی برای بررسی وضعیت دیسک و ریشه‌های عصبی باید از روش‌های تصویر برداری دیگری استفاده کرد. استفاده از میلوگرافی بصورت تزریق دارو در اطراف نخاع و سپس عکس برداری از آن یکی از روش‌های تشخیصی است.امروزه این روش تا حد زیادی جای خود را به ام آر آی داده است. گاهی اوقات پزشک معالج با استفاده از الکترومیوگرافی یا تست نوار عصب و عضله وضعیت ریشه‌های عصبی نخاع را بررسی میکند.

سیاتیک (بدنبال پارگی دیسک بین مهره ای) به چه صورت درمان می شود؟
هرنی یا فتق دیسک بین مهره‌ای در اکثر اوقات به آهستگی در عرض ۸-۶ هفته بهبود میابد و بعد از گذشت ۴-۳ ماه اکثر بیماران بدون علامت می شوند یعنی علائم بیماری کاملاً از بین می رود. ۹۰-۸۰ درصد بیماران مبتلا به هرنی دیسک کمر با استراحت خوب می شوند. بندرت پیش میاید که به محض شروع علائم دیسک کمر بیمار نیاز به عمل جراحی پیدا کند (در مواردی که بیمار همراه با علائم درد سیاتیکی ناشی از دیسک کمر دچار بی اختیاری ادراری یا مدفوع شود نیاز به عمل جراحی فوری دارد).در هر درد سیاتیکی ناشی از دیسک کمر اولین درمان پیشنهادی و موثرترین آن‌ها درمان غیر جراحی است. اگر درمان غیر جراحی نتواند در مدت مقرر مشکلات بیمار را کاهش دهد ممکن است نیاز به عمل جراحی پیدا شود، ولی همانطور که گفته شد اکثر درد‌های سیاتیکی ناشی از دیسک کمر به درمان‌های غیر جراحی جواب میدهند. این درمان‌ها نسبت به درمان‌های جراحی کم خطرتر، ارزانتر و با عوارض احتمالی کمتری هستند.

درمان غیر جراحی هرنی دیسک کمر چیست؟
اساس درمان غیر جراحی دیسک کمر استراحت است. درمان غیر جراحی دیسک کمر شامل اقدامات زیر است.
استراحت
بیمار باید چند روز در منزل استراحت کند. البته استراحت بیش از دو روز ممکن است به علت ایجاد مشکلات روحی و به علت کاهش قدرت انقباضی عضلات کمر، درد را بیشتر کند. همچنین با استراحت طولانی مدت، خطر لخته شدن خون در ساق پا افزایش میابد پس فرد دچار کمردرد باید هرچه زودتر فعالیت معمول روزانه را شروع کند. برای ۲-۱ روز در وضعیتی که راحت هستید استراحت کنید. به پشت بخوابید و یک بالشت زیر زانو‌های خود بگذارید تا کمی خم شوند یا به پهلو بخوابید و یک بالشت بین پاهایتان بگذارید. برای مدت طولانی در یک وضعیت نخوابید. هر ۳-۲ ساعت حدود ۲۰-۱۰ دقیقه قدم بزنید و دوباره دراز بکشید.هر ۳-۲ ساعت یکبار کمرتان را به مدت ۲۰-۱۵ دقیقه گرم کنید. با کیسه آب گرم یا حوله برقی. دوش آب گرم هم مفید است. برای بعضی افراد سرد کردن بهتر از گرم کردن موجب کاهش درد میشود.میتوانید به همین تعداد و مقدار ذکر شده محل درد را سرد کنید و امتحان کنید که آیا سرد کردن موضع برای شما مفید است یا خیر. معمولا وقتی بعد از یک فعالیت بدنی شدید کمردرد ایجاد میشود در چند روز اول سرد کردن محل درد مفید است و بعد از گذشت چند روز ممکن است گرما مفیدتر باشد.

 دارو
پزشک معالج از دارو‌های ضد التهاب مانند بروفن یا سلکسیب و از دارو‌های شل کننده عضلانی برای کاهش درد استفاده میکند. گاهی اوقات لازم میشود پزشک معالج علائم بیماری را با تزریق کورتیکوستروئید در کمر شما کاهش دهد. این کار معمولاً در صورتی انجام میشود که بعد از گذشت شش هفته از انجام اقدامات ذکر شده قبلی مشکلات بیمار همچنان باقی باشد. تزریق معمولاً در نیمی از موارد موفق است.

 فیزیوتراپی
 متخصص فیزیوتراپ با اقداماتی نظیر گرم کردن، تحریک الکتریکی، استفاده از میدان‌های الکتریکی، کشش و دیگر تمهیدات، میتواند درد بیمار را کاهش دهد.

نرمش
بعد از کاهش علائم بیماری زیر نظر فیزیوتراپ شما نرمش‌های کششی و تقویتی را یاد خواهید گرفت و انجام خواهید دارد که تاثیر بسیار مهمی در درمان قطعی شما دارند. بدون انجام این نرمش‌ها درمان شما ناقص بوده و عارضه ممکن است بزودی عود کند. این نرمش‌ها باید هرچه زودتر بعد از فروکش کردن درد حاد شروع شوند.

درمان جراحی دیسک کمر
اگر بعد از سه ماه درمان منظم، شما همچنان درد در ساق داشتید ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشید. به یاد داشته باشید که جراحی دیسک کمر موجب درمان قطعی نمیشود و هدف از انجام آن فقط از بین بردن درد تیر کشنده اندام تحتانی است.این عمل جراحی تاثیری در روند مشکلاتی که در دیسک بین مهره‌ای یا مهره‌های کمری بوجود آمده ندارد و تاثیری هم در روند آینده دیسک و مهره‌ها ندارد. عمل جراحی دیسک کمر تاثیر عمده‌ای بر روی درد کمر ندارد و بیشتر با هدف درمان درد تیر کشنده اندام تحتانی انجام میشود.اگر بیمار بعد از جراحی مراقبت‌های لازم را انجام ندهد مشکلات وی میتواند مجددا عود کند. معمول‌ترین نوع جراحی که برای هرنی دیسک انجام میشود میکرودیسککتومی Microdiskectomy است. در حین جراحی قسمت ژلاتینی دیسک که جابجا شده و به روی عصب فشار میاورد خارج میشود.گاهی به علت هرنی دیسک کارکرد اعصابی دچار اختلال میشود که نتیجه آن از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع و احساس بیحسی در ناحیه اطراف مقعد و دستگاه تناسلی است. در این حال بیمار باید سریعاً تحت عمل جراحی قرار بگیرد. عمل جراحی دیسک، بیشتر برای کاهش درد اندام تحتانی انجام میشود و تاثیر زیادی بر درد کمر ندارد.

 بعد از جراحی دیسک کمر
حدود ۹۵ درصد بیمارانی که به علت هرنی دیسک تحت عمل جراحی قرار میگیرند بعد از جراحی دردشان بطور محسوسی کم میشود. بیماران معمولاً میتوانند بعد از ۲-۱ هفته به کار و فعالیت بدنی برگردند.بعد از جراحی باید تا حداقل یک ماه از رانندگی، نشستن به مدت طولانی، بلند کردن اجسام و خم شدن به جلو اجتناب کنید. انجام نرمش‌های مخصوص برای تقویت عضلات کمر و شکم بعد از جراحی ضروری است وگرنه عارضه ممکن است عود کند. در پنج درصد موارد بعد از جراحی ممکن است علائم پارگی دیسک و هرنی مجدداً عود کند.

عوارض جراحی دیسک کمر
درمان هرنی دیسک به هر روشی که انجام شود احتمال عود آن در آینده حدود پنج درصد است. عمل جراحی دیسک ممکن است با عوارضی همراه باشد که مهمترین آن‌ها عبارتند از
عفونت
آسیب به اعصاب کمری
نشت مایع نخاعی
خونریزی در محل عمل
فشار خون جمع شده به اعصاب