بهار نیوز - ۳۰ کوه زباله در مازندران قد کشیده است

گروه جامعه: حاشیه جاده‌های سرسبز شمال، در میانه جنگل‌ها و بیشه‌ها، سواحل رودخانه‌ها و دریای مازندران، مراتع کوهستانی و در هر کجا که پای آدمی بدان رسیده است؛ همنشین طبیعت زیبا، زباله‌ها هستند که در همه جا خودنمایی می‌کنند، زباله‌هایی که حاصل یک روز خوش گذراندن در دل طبیعت است.روزانه حدود ۳ هزار تن و در روزهای اوج مسافرت حدود ۷ هزار تن زباله در استان مازندران تولید و جمع‌آوری می‌شود؛ زباله‌هایی که موجب قد کشیدن نزدیک به سی کوه زباله در استان شده و سوادکوه شمالی و سوادکوه نمونه‌ای بر این مدعا است، چهار کوه زباله در دل جنگل‌ها، در کناره نهرها و در کوهستان‌ها.سایت‌های زباله‌ای که به گفته رئیس محیط‌زیست شهرستان‌های سوادکوه و سوادکوه شمالی، حداقل‌های زیست محیطی همچون احداث لاگن، زهکشی کل سایت و ایجاد چرخه شیرابه، عدم دفن به‌موقع و حصارکشی مناسب را نیز رعایت نمی‌کنند و نتیجه آن نشت شیرابه‌ها تا فاصله چند کیلومتری و آلودگی خاک و آب و تخریب پوشش گیاهی منطقه، آلودگی هوا ناشی از دفن غیراصولی و سرایت آلودگی به حیات وحش و حیوانات اهلی منطقه است.

فاجعه سایت‌های دفن زباله
ابراهیم فلاحی رئیس اداره حفاظت محیط زیست سوادکوه و سوادکوه شمالی با بیان اینکه نه تنها پوشش گیاهی که سفره‌های زیر زمینی نیز آغشته به شیرابه‌های حاصل از این سایت‌ها شده است، ادامه داد: در سایت زباله شیرگاه، شیرابه‌ها در فاصله سه کیلومتری از این سایت نشت کرده و چنان آلوده بوده که حتی میکروارگانیزم‌های داخل خاک هم نتوانستند در این مسافت آن را تصفیه کنند و در سایت زباله زیراب، شیرابه‌ها مستقیم به نهر دو طرف محل دفن زباله وارد می‌شوند.رئیس حفاظت محیط زیست سوادکوه و سوادکوه شمالی، با بیان اینکه در تمام کشور محل دفن زباله عرصه‌های طبیعی است، مسئله پسماند را یک مشکل ملی برشمرد و افزود: محیط زیست مازندران و به تبع آن سوادکوه شکننده‌تر است چراکه محل دفن زباله یا در کنار سواحل است و یا در داخل جنگل‌ها و از این رو، به نسبت دیگر استان‌ها که دارای چنین طبیعتی نیستند، مسئله پسماند بیشتر به چشم می‌آید.
وی با اعلام اینکه حداقل‌هایی که ما خواسته‌ایم توسط شهرداری‌ها انجام نشد، خاطرنشان کرد: از همین رو، پیگیری‌های قضائی و شکوائیه‌های متعدد داشتیم و حتی پس از تبرئه و منع تعقیب برخی شهرداران، مجدد طرح شکایت کردیم و به رأی صادره اعتراض کرده و پیگیر ماجرا هستیم و دو پرونده شهرداران همچنان مفتوح است.
این مسئول با بیان اینکه اکنون در کنار همه این عوامل زباله‌های کرونایی نیز اضافه شده است، افزود: شهرداری‌ها را ملزم به آهک پاشی روزانه کردیم و فعلاً از عملکردشان در این حوزه، راضی هستیم؛ هرچند مشخص نیست فردا عملکرد آنها چگونه باشد و حتی در یکی از این سایت‌ها، شاهد جمع‌آوری مجزای دستکش و ماسک بودیم که جلوگیری کرده‌ایم و اکنون در سایت زباله پل‌سفید و زیراب کسی در مقصد اجازه تفکیک زباله ندارد.

سایت زباله زیراب همچون غده‌ای چرکین در دل جنگل‌های زیبای بهمنان قرار دارد و فلاحی با اشاره به عدم حصارکشی و احداث لاگن و زهکشی در این سایت، گفت: تاکنون اخطاریه‌ها و شکوائیه‌های ما ابتر مانده است و با توجه به اینکه این سایت در یک محیط بسته قرار دارد، احتمال انفجار و حریق جنگل بواسطه انتشار گاز متان در آن وجود دارد.تفکیک در مقصد بلای دیگری است که بر جان مناطق اطراف سایت‌های زباله سایه افکنده است؛ چرا که عدم دفن به‌موقع به‌خاطر تفکیک در مقصد موجب پراکندگی زباله و انتشار بوی بد در خارج از فضای سایت‌ها می‌شود، امری که در سایت پل‌سفید رخ داده است و فلاحی در این رابطه گفت: در حال حاضر عوامل تفکیک را از این سایت خارج کرده‌ایم اما میزان زباله‌های پراکنده شده اطراف این سایت پس از جمع‌آوری به اندازه زباله دفن‌شده در سایت زباله آلاشت است.وی وضعیت سایت زباله شیرگاه را بسیار نامناسب دانست و گفت: به‌دلیل نبود فضای کافی امکان دفن وجود نداشته و تنها دپو زباله داریم و در فصول گردشگری این معضل بیشتر می‌شود و به‌خاطر وضعیت حاد این سایت، مقرر شد تا اداره کل محیط زیست با استقرار زباله سوز مقیاس کوچک در این سایت همکاری کند اما متأسفانه هنوز اقدامی از سوی شهرداری شیرگاه اتفاق نیافتاده و حتی طرح شکایت داشتیم تا شهردار را ملزم به انجام اقدامات اولیه کنیم.فلاحی با اذعان بر اینکه تعریف ایده‌آل برای مقابله با پسماند جمع‌آوری این سایت‌های زباله است؛ رعایت حداقل‌ها را به معنای رفع کامل معضل آلودگی آب، خاک، هوا و طبیعت ندانست و دلیل این امر را انتخاب نادرست سایت‌های زباله در گذشته عنوان کرد و گفت: این سایت‌ها عموماً در مناطق شیب‌دار، جنگلی و زیستگاه‌های مهم حیات وحش و گونه‌های گیاهی است و فضایی برای مانور مدیریتی وجود ندارد و پیش از شروع کار، کف منطقه برای جلوگیری از نفوذ شیرابه‌ها فیکس نشد اما اکنون با رعایت حداقل‌ها می‌توان از حجم خسارت تا حدودی کاست.‌

با نگاهی اجمالی به سه شهر پل‌سفید، زیراب و شیرگاه می‌توان دید که شهرداری زیراب در تفکیک بسیار ضعیف عمل کرده است و شهرداری شیرگاه این آموزش را تنها در یک منطقه اجرایی کرده و با دریافت بازخورد نامناسب ادامه نداده؛ هر چند رئیس اداره محیط زیست این شهرستان مدعی است که خدمات تشویقی برای انجام کار مناسب نبوده و در این میان تنها شهرداری پل سفید در مقطعی خوب عمل کرده و پاسخ مناسب از مردم دریافت کرده اما اکنون رها شده است. امری که مردم به انجام آن عادت کرده بودند و هنوز هم برخی از شهروندان زباله‌های خود را در خانه تفکیک می‌کنند اما دوباره همه آنها در باکس زباله مخلوط می‌شوند و همین امر موجب ایجاد دلسردی و بازگشت به روال پیشین شده است.معصومه اشتیاقی، پژوهشگر اجتماعی، با بیان اینکه ضعف در مدیریت پسماند، موجب شکل گیری سایت‌های زباله در نقاط بکر و تهدید سلامت شهروندان، آلودگی آب و خاک، تخریب همه جانبه محیط زیست و از بین رفتن منظر و زیبایی بصری استان شده است، گفت: در پاسخ به چرایی بزرگ شدن یک امر قابل حل (همچون مسئله پسماند) به یک مساله بزرگ لاینحل باید سیاست‌ها و برنامه‌های استانی و ملی را در یک بازه تاریخی بررسی کرد و با مروری بر برنامه‌ها و اقدامات مدیریتی، متوجه می‌شویم که عمده سیاست‌ها از بالا و در سطح نهادهای دولتی طراحی و به اجرا گذاشته شده‌اند.

نادیده گرفتن نقش مردم در حل مسئله پسماند
این دکتر جامعه‌شناس با بیان اینکه در طی این سال‌ها هزینه‌های هنگفتی برای تأمین زباله سوز در شهرهای استان تخصیص داده شد، مهم‌ترین دستاورد پنهان این امر را منحرف شدن ذهن مدیران استانی در اتخاذ سیاست‌های کاهش تولید زباله طی یک برنامه مدون چند ساله دانست و گفت: در این انحراف باید به سلطه تاریخی نگاه فنی به حل مسائل اشاره کرد؛ امری که یکی از چالش‌های بزرگ ملی بوده و هست و در تفکر مدیریت کشور وجود داشته و دارد و موجب شده تا همواره ردپایی از دو بازوی مهم یعنی مردم و نهادهای مدنی در حل مساله دیده نشود. این در حالی است که هیچ امر توسعه‌ای بدون پشتوانه این دو ضلع قابل حل نیست، آن هم موضوعی مانند پسماند که با رفتار روزمره شهروندان گره خورده است.عضو کمیته سمن‌های استان مازندران با بیان اینکه بخش زیادی از زباله استان زباله تر و قابل استفاده به شکل کمپوست خاک است که در شرایط فعلی در ترکیب با زباله خشک در منازل ایجاد مشکل و بحران کرده است، خاطرنشان کرد: این در حالی است که با تفکیک زباله می‌توان بخش زیادی از مشکل شیرابه‌ها را حل کرد تا بازیافت مواد را در چرخه تولید به همراه داشته باشد.
اشتیاقی با اشاره به لزوم انجام برنامه ریزی محلی و شهری با همکاری شهروندان، نهادهای مدنی و شورای شهر و روستا و دهیاران و شهرداران، گفت: با جدیت و اداره عمومی می‌توان در یک برنامه ریزی مدون چند ساله همانند تجربه بسیاری از کشورهای جهان تولید زباله را به حداقل رساند و تفکیک زباله از مبدأ را تا حدی زیادی در سبک زندگی شهروندان نهادینه کرد و در این راه، آموزش و اطلاع رسانی و آگاهی بخشی درباره مدیریت پسماند با کمک فعالان و نهادهای مدنی استان و رسانه استانی گام‌های مهم در جلب مشارکت هستند.وی با بیان اینکه آموزش، ارتباط و اطلاع‌رسانی درباره راه‌های کم کردن تولید زباله و مدیریت پسماند می‌تواند در روند مشارکت مؤثر باشد، گفت: برای همراهی بیشتر باید درباره پیامدهای مثبت مدیریت پسماند بر زندگی عمومی شهروندان مازندرانی و رونق اجتماعی و اقتصادی و پایداری محیط زیست و منابع گفتگو کرد تا شهروندان آگاه باشند که همراهی آنها چقدر اثرگذار و مثبت خواهد بود.

اشتیاقی لازمه موفقیت در هر امر توسعه‌ای را پذیرش رویکرد مدیریت پایدار دانست و گفت: پایداری باید در همه ابعاد و با هم در یک راستا دیده شود و برای مدیریت پسماند ما نیازمند مدیریت یکپارچه و سیستمی هستیم که در آن باید بیش از همه، شاخص‌های اجتماعی دخالت داده شوند اما در حال حاضر وزنه فنی و سازه‌ای بر محوریت مدیریت یک سویه می چربد که این امر در تناقض آشکار با اصول مدیریت پایدار است.حسینعلی ابراهیمی مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران نیز با بیان اینکه اولویت مدیریت اجرایی پسماند استان، رفع مشکلات پسماند نبوده است، گفت: اگر رفع مشکلات پسماند جزو اولویت بود پس چرا وضعیت پسماند استان این چنین شده است و حتی یک مکان پسماند استان فنی نیست.ابراهیمی با اظهار اینکه همه ما در زمینه پسماند کوتاهی کردیم، درباره نیروگاه زباله سوز نوشهر گفت: اجازه دهیم سرمایه گذاری صورت گرفته به بار نشیند و نتیجه آن را ببینیم.
وی با عنوان اینکه مشکل اصلی استان پسماند به شمار می‌رود، گفت: چیزی مهمتر از سلامت و بهداشت در استان نداریم و در زمینه مدیریت پسماند عفونی، خانگی و شهری موفق نبوده‌ایم.مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران با عنوان اینکه سال قبل هزار میلیارد تومان برای حوزه پسماند تصویب شده است، گفت: ما به عنوان ناظر مدیریت پسماند نمی‌دانیم این اعتبار وصول شده یا خیر و در کجا هزینه شده است.ابراهیمی با بیان اینکه قرار است یک زباله سوز در مقیاس پایلوت عملیاتی در یکی از شهرهای استان احداث شود، گفت: سرمایه گذاری این پروژه خصوصی و داخلی است و توسط مهندسان بومی احداث می‌شود و با راه اندازی آن بسیاری از مشکلات رفع خواهد شد.

برآیند بررسی‌ها نشان می‌دهد نظارت بر سایت‌های دفن زباله برای لحاظ الزامات محیط زیستی و صف وعده‌های احداث زباله‌سوزها هیچکدام تا کنون اثربخش نبوده و مسئله پسماند همچنان به قوت خود باقی است و شیرابه‌ها در دل جنگل‌ها روان شده و سفره‌های زیرزمینی آغشته به آنها شده‌اند و زباله‌ها بلای جان گیاهان و جانوران و در نهایت خود انسان شده و این امر لزوم بازنگری در سیاست‌گذاری‌های از بالا به پایین و نگاه فنی بدون لحاظ امر انسانی و اجتماعی را نشان می‌دهد.در کنار کاهش تولید زباله، همه بر این امر اذعان دارند که تفکیک زباله از مبدا تا حد زیادی مسائل پسماند را حل خواهد کرد و این مسئله تنها با مقصرانگاری مردم در عدم تفکیک زباله سودبخش نیست چرا که عموماً شاهد عدم و یا کمبود آموزش لازم و آگاهی‌بخشی، نبود مشوق‌های مشارکتی و بسترسازی مناسب پس از آموزش و ایجاد امکان مشارکت هستیم؛ آموزش برای نهادینه شدن نیازمند مداومت است و انجام اعمال دفعی، آموزش بدون بسترسازی در این امور موجب افزایش بی‌اعتمادی و افزایش بار هزینه و تلاش مضاعف برای اقناع دوباره افراد است.