برجام در حالت کما قرار دارد

گروه سیاسی: مارک فیتزپاتریک مقام سابق وزارت خارجه آمریکا در وبسایت اندیشکده تازه تاسیس «کوئینسی» نوشت: دولت ترامپ با توجه به حقارتی که بر اثر رأی نیاوردن قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت متحمل شد، وعده داده است که با یک ضربه محکم و ناگهانی بر ایران فشار بیاورد و تحریم‌های پیش از سال ۲۰۱۶ را برگرداند. گفتنی است، ایالات متحده در ۱۴ اوت در مورد افزایش تحریم تسلیحاتی ایران فقط یک رأی موافق به غیر از خود جمع کرد. جمهوری دومینیکن تنها کشوری بود که به قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت رأی موافق داد، شاید مقامات این کشور خواسته اند با این کار به آمریکا نشان دهند که میزبانی اهل آداب و احترام برای مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در تاریخ ۱۶ اوت در کارائیب هستند. چین و روسیه نیز رأی شان منفی بود، تقریباً بقیه‌ی اعضای شورای امنیت، از جمله متحدین غربی ایالات متحده به این قطعنامه رای ممتنع دادند.
 در ادامه این مطلب آمده است: این رخداد به ویژه به این خاطر شرم آور بود که آمریکا به وضوح وجهه‌ی خود را در محیط بین الملل خدشه دار کرد. در واقع آنچه در این نشست مجازی اتفاق افتاد، رد کردن گفتمان محکوم کننده و اقدامات قهرآمیز علیه تهران بود. همچنین نتیجه‌ی آرا نشان داد که تمدید تحریم‌های ۱۳ ساله علیه واردات سیستم‌های مهم نظامی مانند هواپیما و کشتی‌ها و صادرات هرگونه سلاح به ایران یا از ایران تا وقتی که تصمیم دیگری گرفته شود، شدنی نیست. با این حال، باید بگوییم که هر نوع تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران یک خط قرمز برای تهران بود. به طور کلی، علی رغم تحرکات آمریکا، پیش بینی لغو ممنوعیت تسلیحاتی علیه ایران، از جمله معدود پاداش‌هایی بود که ایران را در توافق هسته‌ای نگه داشت. به عبارت دیگر، تمدید تحریم تسلیحاتی ایران برای تحریک ایران به منظور ترک کامل توافق هسته‌ای کافی بود، که در صورت رای آوری قطعنامه آمریکا، برجام به صورت کامل به پایان راه خود می‌رسید.از سوی دیگر، باید توجه داشته باشیم که از بین بردن کامل توافق نامه هسته‌ای ایران که رسما با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام شناخته می‌شود، هدف اصلی دولت ترامپ بود. پایان بخشیدن به برجام یک وعده مکرر در کمپین انتخاباتی ترامپ طی سال ۲۰۱۶ بود و او می‌خواهد تحقق این قول را به سخنان سخنگوی خود در سال ۲۰۲۰ اضافه کند. به هر حال، برجام هنوز زنده است، گرچه به نظر می‌رسد در حالت کما قرار دارد. در حالی که ایران طی یک سال گذشته به طور پیوسته از محدودیت‌های مشخص شده برای غنی سازی در توافق فاصله گرفته است، اما همچنان به همکاری‌ها با آژانس بر سر برجام احترام می‌گذارد. همچنین، تهران آمادگی خود را برای بازگرداندن محدودیت‌های ناشی از توافق، در صورت پایبندی ایالات متحده به تعهداتش نشان داده است.
برای مدت کوتاهی به نظر می‌رسید که ایالات متحده حداقل حمایت منطقه‌ای از برنامه خود را تضمین کرده است. در ۹ آگوست، دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس، به نمایندگی از شش کشور عضو این شورا، بیانیه‌ای صادر کرد و خواستار تمدید تحریم تسلیحاتی ایران شد. با توجه به درگیری‌های درونی این شش کشور، به ویژه بین قطر و عربستان سعودی، جای تعجب داشت که شورا بتواند در مورد موضوعی توافق کند، به ویژه در مورد مسئله‌ای بحث برانگیز مانند تحریم تسلیحاتی ایران. البته جای تعجب هم داشت چراکه الحجرف بیانیه خود را بدون هماهنگی با شش وزیر خارجه‌ی کشور‌های عضو شورا صادر کرده بود.تنها ماندن آمریکا در مقابل تهران، در واقع تصویری از انزوای واشنگتن را نشان می‌دهد که اگر پومپئو آرزوی رئیس جمهور شدن در آمریکا را در سر بپروراند، آن را از ترامپ به ارث خواهد برد. مهم اینکه، ترامپ و اطرافیانش هنوز تصور می‌کنند که می‌توانند تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران را عملی کنند و حتی فراتر از آن بروند. در این ارتباط، ترامپ به اجرایی کردن مکانسیم ماشه و تمدید خودکار تحریم‌ها امید دارد.
اما واقعیت این است که اکثریت قریب به اتفاق اعضای شورای امنیت که مخالف تمدید ممنوعیت تسلیحاتی ایران بودند، مخالف اسنپ بک نیز هستند. گفتنی است، اسنپ بک به مکانیسمی در مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ایالات متحده که تکمیل کننده برجام در ژوئیه سال ۲۰۱۵ بود، اشاره دارد. در این ارتباط تصریح شده است که در صورت عدم اجرای قابل توجه تعهدات برجام، هر یک از طرف‌های توافق به تنهایی می‌تواند خواستار بازگشت تحریم‌ها علیه تهران شود. نظر جهانی غالب این است که وقتی آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ خارج شد، این حق را از دست داد. واشنگتن این مسئله‌ی حقوقی بحث برانگیز را مطرح می‌کند که در قطعنامه شورای امنیت ذکر نشده است که اگر یکی از اعضا از برجام خارج شود، نمی‌تواند اسنپ بک را به جریان بیندازد. این موضوعی بود که هیچ کس در زمان انعقاد توافق هسته‌ای به آن فکر نکرد.پیش بینی می‌شود که آمریکا از طریق کلی کرفت، سفیر خود در سازمان ملل اقداماتی را به منظور اعمال تحریم‌ها علیه ایران به کار گیرد. ولی احتمالاً واشنگتن در این راستا ناکام خواهد ماند. زیرا دلایل حقوقی کافی برای این کار ندارد و از حمایت کشور‌های دیگر در شورای امنیت نیز برخوردار نیست. به طور کلی، شرایط پیچیده‌ای در شورای امنیت به وجود آمده است. به طوریکه، ریچارد گوان، مدیر گروه بین المللی بحران در سازمان ملل، این وضعیت را این طور توصیف می‌کند: شورای امنیت در سرزمین عجایب.
طرح امریکا به این شکل است که کلی کرفت، سفیر این کشور در سازمان ملل به شورا اطلاع می‌دهد ایران تعهدات خود را به شکل جدی نقض کرده است و اکنون با اعلام امریکا و بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ یک بازه زمانی ۳۰ روزه آغاز می‌شود که در پایان آن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بازگردانده می‌شوند. مگر اینکه شورای امنیت قطعنامه جدیدی را برای استمرار لغو تحریم‌ها تصویب کند که در آن صورت نیز آمریکا چنین قطعنامه‌ای را وتو خواهد کرد.در پاسخ به اقدامات واشنگتن، احتمالاً دیگر اعضای شورای امنیت تلاش می‌کنند تا با استفاده از تاکتیک‌های رویه‌ای مختلف جلوی اقدام آمریکا را بگیرند. نخستین تاکتیک این است که رئیس دوره‌ای شورای امنیت در ماه آگوست یعنی سفیر اندونزی، رایزنی‌هایی را انجام دهد تا مشخص شود آیا واشنگتن صلاحیت این اقدام را دارد یا خیر. وی سپس نظر جمع را اعلام می‌کند و می‌گوید که تلاش آمریکا اعتباری ندارد. مهم اینکه، سفیر اندونزی از احترام زیادی نزد اعضای شورای امنیت برخوردار است و قضاوتش مورد اعتماد همگان خواهد بود.
با این حال، انتظار می‌رود آمریکا روی نظر خود پافشاری کند. در این صورت، اعضا تلاش می‌کنند جلوی تصویب دستور جلسه‌ای را که در آن امریکا قصد دارد عدم پایبندی ایران به تعهداتش را گزارش دهد، بگیرند. با توجه به مخالفت گسترده اعضای شورای امنیت با طرح آمریکا، بعید است واشنگتن بتواند ۹ رای لازم برای تصویب دستور جلسه را کسب کند. در این صورت چنین جلسه‌ای تشکیل نشده و مهلت ۳۰ روزه نیز آغاز نمی‌شود. گفتنی است، هر بار که واشنگتن تلاش کند مساله را در دستور کار شورای امنیت قرار دهد، این فرآیند باید تکرار شود.
به نظر می‌رسد، ادعای آمریکا در مورد اسنپ بک هیچ تأثیر عملی بر ایران نخواهد گذاشت. البته تا وقتی که اعضای دیگر برجام به این مکانسیم متوسل نشوند. از سوی دیگر، علی رغم تحریم‌های فراسرزمینی ایالات متحده علیه ایران، تهران می‌تواند تجارت بین المللی اش را سامان دهد. به این ترتیب، در تاریخ ۱۸ اکتبر تحریم تسلیحاتی ایران برداشته می‌شود و تهران می‌تواند به خرید تسلیحات از کشور‌های دیگر بپردازد.