بهار نیوز - بررسی رتبه ایرانیان در گزارش جهانی شادکامی

گروه جامعه: مفهوم رضایت از زندگی هرچند با مفاهیم دیگری مانند خوش‌بینی و شادکامی نزدیک است، اما تعریف خاص خود را دارد. رضایت از زندگی به معنی احساس فرد در مورد عملکرد و شرایط زندگی‌اش یا به عبارت دیگر ارزیابی سلامت و بهزیستی‌اش است.سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی را این‌گونه تعریف کرده است: درک و آگاهی افراد از موقعیت خود در زندگی در متن فرهنگ و نظام ارزش‌های محل زندگی‌شان و در ارتباط با اهداف، انتظارات، استانداردها و مسائل مربوط به خود فرد که با این عوامل مرتبط است: سلامت جسمانی، وضعیت روانی، میزان استقلال، روابط اجتماعی و باورها و ارزش‌ها.این درک و آگاهی به دو صورت عینی و ذهنی بروز می‌کند. جنبه عینی کیفیت زندگی همان شیوه رفتارهای قابل مشاهده فرد در جنبه‌های مختلف زندگی است؛ از این رو مردم با مشاهده نحوه زندگی یک فرد می‌توانند در مورد کیفیت زندگی او قضاوت کنند. ولی جنبه مهم‌تر کیفیت زندگی تصور ذهنی آن است. به این معنی که امکان دارد دیگران با مشاهده رفتار فرد، کیفیت زندگی او را مثبت ارزیابی کنند، اما خود فرد چندان تصور مثبتی از آن نداشته باشد. این جنبه ذهنی از کیفیت زندگی را «رضایت از زندگی» می‌نامند که دربردارنده جنبه‌های گوناگونی از زندگی و دارای ثبات نسبی است. به عبارت دیگر، فرد زمانی از زندگی‌اش راضی است که احساس درونی مثبت و نسبتاً پایایی به جنبه‌های مختلف زندگی خود داشته باشد.

سنت سنجش شادکامی ایرانیان
هدف کوشا و محسنی که در ‌سال ٢٠٠٠ میلادی، تحقیقی مقایسه‌ای بین مردم ایران و ایالات متحده (ایالت مینه‌سوتا) انجام دادند این بود که ببینند آیا ایرانیان مردمانی شاد هستند؟ این تحقیق در ‌سال ١٩٩٥میلادی، روی ٥٤٤ نفر در ایالات متحده و در ‌سال ١٩٩٧میلادی، روی ١٠٥٥ نفر در ایران (تهران) انجام شد. در این بررسی، میزان شادکامی مردم ایران با در نظر گرفتن جنس، سن، درآمد و درجه تحصیلات سنجش و ارزیابی شد که علاوه بر نشان دادن ارتباط رضایت و خرسندی افراد با دیگر ابعاد زندگی‌شان، عوامل موثر در شکل‌گیری، تشدید و تضعیف شادکامی و خوشحالی نیز به دقت بررسی شد و نتایج آن با نتایج به دست آمده از تحقیقاتی که در‌ سال ١٩٩٤میلادی روی آمریکایی‌ها انجام شد، مقایسه شد.داده‌ها نشان داد در مقیاسی وسیع، ایرانیان مردمانی شاد نیستند. علاوه بر آن، سطح شادمانی آنها نیز منعکس‌کننده جایگاه اجتماعی و وضع اقتصادی بیشتر جوامع در حال پیشرفت است و تغییرات جمعیتی تأثیر چندانی بر شادمانی فرد ندارد. به نظر می‌رسد عواملی که بر شادکامی تأثیرگذارند در هر دو جامعه یکسان‌اند و درجه اهمیت عوامل تفاوت زیادی در دو جامعه ندارد.در پژوهشی دیگر، بر اساس نظرسنجی‌ای که در ‌سال ١٣٨٠ در میان جوانان ایرانی انجام شد، ٤١‌درصد آنها گفتند که توان رویارویی با مشکلات زندگی را ندارند. ٣٨ درصد سرحال و با نشاط از خواب بیدار نمی‌شوند و همین تعداد از زندگی خود احساس رضایت نمی‌کنند. بر این اساس، ٤٩‌درصد از جوانان شب‌ها نیز به راحتی به خواب نمی‌روند و افکار پریشان و مشوش، خواب‌شان را به هم می‌زند و در کل، شور و شوق زندگی در آنان در حد بالایی نیست. این نتایج نشان می‌دهد ‌درصد زیادی از آنان برایشان مهم نیست که چه بر سرشان می‌آید و بیش از ٥٠‌درصد نیز عنوان کرده‌اند زندگی با آنها سرِ ناسازگاری دارد و نگران آینده خود هستند. همچنین آستانه عمل آنان بسیار پایین است و بیش از ٣٠‌درصد آنان چیزی برای لذت بردن در زندگی خود سراغ ندارند.

ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان
در زمینه بررسی ارزش‌ها و نگرش‌های مردم ایران، تحقیقات متنوعی در داخل کشور به صورت پایان‌نامه، مقاله و نظرسنجی‌های مختلف به چاپ رسیده است، اما جامع‌ترین پژوهشی که در سطح ملی در این حوزه انجام شده، طرحی است با عنوان پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان که موج اول آن در‌ سال ١٣٧٩ اجرا شد و با بررسی دوباره محورهای تعیین‌شده، اطلاعات مورد نیاز از کشور در ‌سال ١٣٨٢ جمع‌آوری شد.هدف کلی این طرح، آگاهی از نظریات و دیدگاه‌های افراد جامعه در زمینه‌های مربوط به ارزش‌ها و نگرش‌ها در سطح مراکز استان‌های کشور بوده است. جامعه آماری این مجموعه را اعضای خانوارهای معمولی ساکن در ٢٨ مرکز استان ایران تشکیل می‌دادند که در زمان اجرای طرح، سن آنان بین ١٥ تا ٦٤ بود.در این طرح، ارزش‌ها حول محورهای گوناگون مورد سنجش قرار گرفت، اما تحلیل یافته‌های مربوط به رضایت در موارد مذکور نشان‌دهنده آن بود که رضایت افراد را می‌توان در سه حوزه رضایت فردی، رضایت مالی و رضایت اقتصادی و سیاسی طبقه‌بندی کرد.میانگین رضایت به دست آمده در سه حوزه یاد شده، نشان‌دهنده آن است که رضایت در حوزه مالی (با میانگین ١٥/١) کمترین میزان و رضایت در زمینه فردی (با میانگین ٩) بیشترین میزان را برانگیخته است.

وضعیت شادکامی در دنیا
گزارش جهانی شادکامی (World Happiness Report) را به صورت سالیانه از ‌سال ٢٠١٢ شبکه گشایش توسعه پایدار (Sustainable Development Solutions Network) واقع در نیویورک منتشر و وضع شادکامی کشورها را براساس اطلاعات موجود ارایه می‌کند.مبنای مطالعه در سنجش وضع شادی کشورها، ۶ مولفه «سرانه تولید ناخالص داخلی»، «حمایت اجتماعی»، «امید به زندگی سالم در بدو تولد»، «آزادی انتخاب زندگی»، «فعالیت‌های خیرخواهانه» و «ادراک فساد» است.طبق این بررسی، برداشت عمومی از واقعیات و پدیده‌های اجتماعی مانند «حمایت‌های اجتماعی، آزادی انتخاب زندگی و فساد» تأثیر بیشتری روی سطح نشاط عمومی در مقایسه با شاخص‌هایی مثل «رشد اقتصادی» و حتی «امید به زندگی» دارد. اقتصاد شادکامی حوزه نسبتا جدیدی در اقتصاد است که در سال‌های اخیر اهمیت ویژه‌ای در معادلات سیاست‌گذاری بسیاری از کشورها پیدا کرده است.«گزارش جهانی شادی» که هر ‌سال پژوهشگران سازمان ملل منتشر می‌کنند، ۶ متغیر را مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر سطح نشاط عمومی در کشورهای مختلف می‌داند: «سرانه تولید ناخالص داخلی»، «حمایت اجتماعی»، «امید به زندگی سالم در بدو تولد»، «آزادی‌ انتخاب زندگی»، «فعالیت‌های خیرخواهانه» و «ادراک فساد». بر اساس نتایج این بررسی حمایت‌های اجتماعی، آزادی انتخاب زندگی، درک فساد، فعالیت‌های خیرخواهانه، تولید ناخالص داخلی و امید به زندگی در بدو تولد، به ترتیب دارای بیشترین تأثیر بر سطح نشاط عمومی در کشورهای مختلف بودند.

انعکاس واقعیت‌های اجتماعی در لبخند عمومی
با معرفی مفاهیمی مانند «رفاه ذهنی» و «شادکامی» در دهه‌های اخیر شاهد چرخش نگاه سیاست‌گذاران از مسائل عینی رفاه به سمت مسأله ذهنی رفاه بوده‌ایم. تا چند دهه قبل اقتصاددانان رفاه و شادمانی را حاصل افزایش سطح درآمد و مصرف افراد می‌دانستند. از سوی دیگر، جامعه‌شناسان شادکامی را ناشی از حمایت‌های اجتماعی می‌دانستند. همچنین فلاسفه معتقد بودند جامعه شادمان، جامعه‌ای است که در چارچوب عقیدتی و اخلاقی پذیرفته‌شده، حرکت می‌کند. وجود تعاریف متفاوت برای شادکامی به خوبی نشان می‌دهد که شادی را باید به‌صورت برآیندی از چند متغیر در نظر گرفت.بر اساس اطلاعات استخراج‌شده از نظرسنجی‌های بین‌المللی «حمایت‌های اجتماعی» بیشترین تأثیر را در ایجاد حس شادمانی عمومی پایدار دارد. از سوی دیگر، بر مبنای این بررسی، «امید به زندگی سالم در بدو تولد» دارای کمترین میزان اثر بر سطح شادمانی عمومی است. یکی از مهم‌ترین نکات قابل توجه در این بررسی تأثیر بیشتر متغیر درک فساد در مقایسه با سرانه تولید ناخالص داخلی بود.بنابراین می‌توان گفت برداشت عمومی از واقعیات و پدیده‌های اجتماعی مانند فساد، نسبت به وضع اقتصادی و بهبود در متغیرهای اقتصادی تأثیر بیشتری روی سطح نشاط عمومی دارد.

چگونگی سنجش شادکامی
به نقل از ایسپا، در گزارش مذکور، شادکامی معادل «ارزیابی ذهنی فرد از وضع زندگی خود» تعریف شده است و برای سنجش شادکامی از سوال ارزیابی زندگی «موسسه نظرسنجی گالوپ» استفاده می‌شود. موسسه گالوپ نیز از مقیاس کانتریل (١٩٦٥) در ارزیابی فرد از زندگی خود بهره می‌گیرد. موسسه گالوپ از شهروندان در سطح جهانی سوال می‌کند که «فرض کنید یک نردبان دارای ١٠ پله است. پله صفر به معنای بدترین وضع و حالت زندگی و پله ١٠ به معنای بهترین وضع و شرایط زندگی است. در حال حاضر شما احساس می‌کنید در کدام پله از نردبان ایستاده‌اید؟» بر اساس پاسخ‌هایی که شهروندان به این پرسش می‌دهند و در بازه صفر تا ١٠ وضع عمومی زندگی خود را ارزیابی می‌کنند، کشورها از حیث «رضایت از زندگی» رتبه‌بندی می‌شوند. گزارش جهانی شادکامی تنها به نتایج حاصل از پاسخ‌های افراد به پرسش موسسه گالوپ در ارزیابی شادکامی افراد اکتفا نکرده و آن را به مثابه متغیر وابسته در نظر گرفته است که متغیرهای دیگری بر آن تأثیرگذارند و نمره شادکامی را از مجموع متغیرهای اشاره شده ارایه می‌کند. متغیرهای مستقل و تاثیرگذار بر میزان رضایت فرد از زندگی خود عبارتند از: عواطف مثبت (Positive Affect): عواطف مثبت شامل پنج گویه است که هر ساله موسسه نظرسنجی گالوپ در کشورهای جهان آن را ارزیابی می‌کند: (آیا احساس می‌کنید دیروز به خوبی استراحت کردید؟ آیا تمام دیروز با شما به احترام رفتار شد؟ آیا تمام دیروز به میزان زیادی لبخند زدید یا خندیدید؟ آیا دیروز چیز جالبی یاد گرفتید یا انجام دادید؟ آیا دیروز احساسات مثبت زیادی مانند لذت‌بردن از زندگی تجربه کردید؟)عواطف منفی (Negative Affect): عواطف منفی شامل پنج گویه است که هر ساله موسسه نظرسنجی گالوپ در کشورهای جهان آن را ارزیابی می‌کند: (آیا دیروز درد جسمانی تجربه کردید؟ آیا دیروز احساس منفی نگرانی را تجربه کردید؟ آیا دیروز احساس منفی زیادی مثل غم تجربه کردید؟ آیا دیروز استرس (فشار روانی) زیادی تجربه کردید؟ آیا در طول دیروز عصبانی یا خشمگین بودید؟)تولید ناخالص داخلی (GDP per capita): اطلاعات و آمار مربوط به این شاخص در گزارش شادکامی از آمارهای منتشر شده بانک جهانی استخراج و استانداردسازی می‌شود.حمایت اجتماعی (Social Support): اطلاعات مربوط به «حمایت اجتماعی» حاصل یافته‌های نظرسنجی موسسه گالوپ است. سوال مرتبط با متغیر حمایت اجتماعی که موسسه گالوپ از شهروندان می‌پرسد این است: «اگر در وضع دشوار و سختی باشید، دوستان و بستگانی دارید که هر زمان به آنها نیاز داشتید، به شما کمک کنند یا خیر؟» امید به زندگی سالم در بدو تولد (Healthy Life Expectancy at Birth): اطلاعات و آمار مربوط به این شاخص را سازمان جهانی سلامت تولید می‌کند.آزادی انتخاب (Freedom to Make Life Choices): اطلاعات و آمار مربوط به «آزادی انتخاب» در گزارش جهانی شادکامی، حاصل یافته‌های نظرسنجی موسسه گالوپ است. سوال مرتبط با متغیر مذکور که موسسه گالوپ از شهروندان کشورها می‌پرسد این است: «آیا شما از آزادی انتخاب در زندگی خود رضایت دارید یا ناراضی هستید؟»بخشش یا کمک کردن (Generosity): اطلاعات و آمار مربوط به «کمک‌کردن» حاصل یافته‌های نظرسنجی موسسه گالوپ است. سوال مرتبط با متغیر مذکور که موسسه گالوپ از شهروندان کشورها می‌پرسد این است: «آیا در یک ماه گذشته به خیریه‌ها و نیازمندان کمک مالی کرده‌اید؟» ادراک فساد (Perceptions of Corruption): اطلاعات مربوط به «ادراک فساد» در گزارش جهانی شادکامی، حاصل یافته‌های نظرسنجی موسسه گالوپ است. سوال مرتبط با متغیر مذکور که موسسه گالوپ از شهروندان کشورها می‌پرسد این است: «آیا در کل حکومت فساد گسترده وجود دارد؟ آیا در بخش تجارت و کسب و کار فساد گسترده وجود دارد؟»

رتبه جهانی ایران در گزارش جهانی شادکامی
رتبه ایران در گزارش جهانی شادکامی بین سال‌های ٢٠١٣ تا ٢٠٢٠ موجود است. شایان ذکر است در ‌سال ٢٠١٤ گزارش مذکور منتشر نشده است. نمره شادکامی و رتبه جهانی ایران بین سال‌های اشاره شده در جدول پایین آمده است. نمره شادکامی ایران در این فاصله زمانی نشان می‌دهد وضع شادکامی مردم ایران چندان تغییری نداشته است و مردم ایران شادکامی و رضایت از زندگی خود را نزدیک متوسط ارزیابی کرده‌اند.

رتبه منطقه‌ای ایران در گزارش جهانی شادکامی (٢٠٢٠ میلادی)
در جدول پایین بر اساس اطلاعات موجود در آخرین گزارش جهانی شادکامی (٢٠٢٠ میلادی) کشورهای منطقه از حیث میزان شادکامی رتبه‌بندی شدند. امارات با نمره ٦,٧٩١ از ١٠ و مصر با نمره ٤.١٥١ بیشترین و کمترین میزان شادکامی را دارا هستند. ایران با نمره ٤.٦٧٢ در رتبه نهم جای می‌گیرد.