تقلب در مقابله با آلودگی هوا

گروه جامعه: آلودگی هوا به‌زودی گریبان ۴۵میـلیـون جمـعیت شهرنشین کشور را می‌گیرد و میلیون‌ها وسیله نقلیه نقش اصلی در آلوده‌تر کردن هوا را ایفا می‌کنند.نهادهای ناظر با تعبیه قطعه «کاتالیست» برای خودروها تلاش دارند خروجی اگزوز وسایل نقلیه را برای آلودگی کمتر کنترل کنند، اما به‌تازگی ۶تولیدکننده کاتالیست تقلبی در کشور شناسایی شده‌اند. این کلاهبرداری خطرناک طی بازرسی‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشف شد و مراتب برای تکمیل پرونده راهی دستگاه قضایی و سازمان بازرسی کل کشور شد.بهزاد اشجعی، دبیر کمیته فنی صدور گواهینامه‌های زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست  خبر از وجود کاتالیست‌های تقلبی در بازار داد و گفت: نخستین‌بار چند سال پیش در خطوط معاینه فنی تهران به کاتالیست‌هایی برخورد کردیم که فاقد الزامات آلایندگی بودند. پس از آن از تولیدکنندگان کاتالیست بازرسی‌ صورت گرفت و در نمونه‌ها متوجه شدیم کاتالیست‌های تقلبی در حال افزایش در بازار هستند.

وظیفه کاتالیست
در موتور خودروهای بنزینی دستگاهی به‌نام کاتالیست وجود دارد که مسئولیت اصلی مقابله با آلودگی هوا را برعهده دارد. شرکت‌های خودروساز تا جایی که می‌توانند در چرخه احتراق تلاش می‌کنند با مدیریت فشار و دما خروجی سالم‌تری ایجاد کنند، اما برخی گازها از فرایند سوخت در موتور به هر ترتیب باقی می‌مانند که باید وسیله‌ای برای کنترل آن وجود داشته باشد. بدین‌ترتیب آلاینده‌های خروجی موتور در کاتالیست به دام می‌افتند و جذب می‌شوند.مکانیسم دستگاه اینطور است که در مسیر اگزوز منفذی برای خروجی تعبیه می‌کنند و اطراف آن را با یک پوشش سرامیکی می‌پوشانند که مقدار اندکی فلزات گرانبها نظیر رادیوم پلاتین و پالادیوم دارد. این فلزات نقش واسطه را ایفا می‌کنند و طی واکنش شیمیایی، مواد سمی را جذب می‌کنند و گازهای بی‌خطر برای خروج را وارد اگزوز می‌کنند.

جزئیات پرونده
تاکنون ۶تولیدکننده داخلی شناسایی شده‌اند که کاتالیست‌های تقلبی تولید و روانه بازار کرده‌اند و ممکن است تعداد این متخلفان افزایش یابد. کاتالیست‌های تقلبی در ظاهر هیچ تفاوتی با قطعه اصلی ندارند، اما داخل آنها از هرگونه بخش سرامیکی و مواد کاتالیزور خالی است.بدین‌ترتیب قطعه مهم کاتالیست به قطعه‌ای نمایشی تبدیل می‌شود. تولیدکنندگان قطعه تقلبی در شهرهای مشهد، قم و تهران شناسایی شده‌اند که این قطعه را ۵۰۰ تا ۶۰۰هزار تومان و به یک‌سوم قیمت قطعه اصلی می‌فروشند. پیگیری‌های همشهری مشخص کرد که قیمت یک کاتالیست اصلی، ۱.۵میلیون تومان است، اما سودجویان با قیمت‌گذاری قطعه‌های تقلبی، زمینه روی آوردن مردم به این قطعات را بیشتر کرده‌اند.آنگونه که اشجعی، دبیر کمیته فنی صدور گواهینامه‌های زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست به همشهری خبر داده است، این قطعه توسط برخی تولیدکنندگان داخلی تولید و عمدتا وارد بازار قطعات یدکی می‌شود؛ زیرا اگر به چرخه تولیدکنندگان خودرو برود، به‌راحتی قابل پایش، شناسایی و پیگرد قضایی است.از آنجا که قیمت پایینی هم دارد، مردم برای خرید این کاتالیست‌ها رغبت فراوانی پیدا می‌کنند، اما هنگام تست در مراکز معاینه فنی متوجه این کلاهبرداری می‌شوند. در چنین شرایطی    بیشترافراد یکی از این ۲ راه را انتخاب می‌کنند؛ اول اینکه بروند و با چند برابر هزینه بیشتر کاتالیست درست بخرند که کمتر این اتفاق می‌افتد و دوم آنکه برای گرفتن معاینه فنی، کاتالیست اجاره‌ای تهیه کنند.

برنامه‌ریزی دقیق کلاهبرداران
کلاهبرداران کاتالیست‌های تقلبی حتی به چرخه بعد از فروش هم فکر کرده‌اند. آنگونه که اشجعی خبر داده است، اگر در خودروهای یورو۴ به بعد کاتالیست خودرو خراب شود، چراغ چک پشت فرمان خودرو روشن می‌شود که برخی تعمیرکنندگان خودرو با دست یافتن به نسخه‌های پیشرفته دیاگ خودرو، می‌توانند این چراغ را برای همیشه خاموش کنند تا هیچ مشکلی متوجه خریدار کاتالیست تقلبی نشود.به همین راحتی دست‌کم یک‌سال چنین خودرویی می‌تواند در شهر تردد کند و هوا را به‌راحتی و چند برابر یک خودروی استاندارد آلوده کند. چرخه دیگری که در بازرسی‌های اخیر کشف شد، افرادی هستند که کاتالیست خودروی خود را یک میلیون تومان می‌فروشند و کاتالیست تقلبی خریداری می‌کنند. آنها احساس می‌کنند ۵۰۰هزار تومان در این معامله سود برده‌اند؛ درحالی‌که قطعه جدید یک تکه فلز خالی و بی‌اثر است که خودرو را بارها آلاینده‌تر از گذشته می‌کند.

همیشه پای یک سایت در میان است
یکی از بهترین سامانه‌های فروش کاتالیست‌های تقلبی سایت‌های فروش اینترنتی معروفی است که هیچ نظارتی در آن بر تقلبی یا اصل بودن قطعه نمی‌شود. آنگونه که سازمان حفاظت محیط‌زیست به همشهری اعلام کرده است، هم مردم عادی آگهی کاتالیست‌های تقلبی را در سایت‌های دست دوم‌فروشی می‌گذارند و هم برخی دست‌دوم فروش‌ها، بدین‌ترتیب به همین راحتی دامنه یک کلاهبرداری محیط‌زیستی وسعت می‌گیرد.
قیمت فلزات گرانبهای موجود در کاتالیست‌های واقعی نیز طی سال‌های اخیر به‌صورت نجومی افزایش یافته است؛ تا جایی که هم‌اکنون یک گرم پالادیوم ۶۰میلیون تومان قیمت دارد یا یک گرم پلاتین پایه ۵۰میلیون تومان شده است. البته میزان بسیار اندکی از این فلزات در کاتالیست‌ها به‌کار گرفته می‌شود و نباید فراموش کرد که هراندازه قیمت یک کاتالیست افزایش یابد، قرار است هزینه سلامت افراد جامعه نیز بیشتر شود و نهادهای نظارتی باید با هدف اولویت‌بخشی به حفظ سلامت شهروندان به موضوع مقابله با کاتالیست‌های تقلبی در مقابله با آلودگی هوا توجه جدی کنند.

کاتالیست‌ها با آلودگی هوا چه می‌کنند؟
کاتالیست در بهترین حالت خود، تا ۹۰درصد گازهای سمی خودرو را بی‌اثر می‌کند. در این دستگاه، هیدروکربن‌های نسوخته که از موتور خارج می‌شوند به آب و دی‌اکسید کربن تبدیل می‌شوند. علاوه بر این، اکسیدهای نیتروژن و گوگرد را به گاز نیتروژن تبدیل می‌کنند. ورود هیدروکربن‌های نسوخته به بدن، باعث بروز انواع بیماری‌های مختلف ازجمله انواع سرطان‌ها می‌شود.اکسیدهای نیتروژن و گوگرد نیز افزایش آسیب‌پذیری بدن در برابر عفونت‌ها را به‌دنبال دارد و بیشترین اثر را بر سیستم تنفسی می‌گذارد که در روزهای اپیدمی کرونا، بلایی به‌مراتب بزرگ‌تر در پی خواهد داشت. قطعه کاتالیست بر کاهش آلودگی هوا نیز مؤثر است. گرچه در نسخه جهانی، طول عمر مفید کاتالیست ۶۰هزار کیلومتر است، اما مبدل‌های کاتالیست که هم‌اکنون روی خودروهای تولیدی در ایران نصب می‌شوند تا میزان آلایندگی آنها را کاهش دهند، طبق اعلام تولیدکنندگان خودرو، پس از ۸۰هزار کیلومتر پر شده و عملا کارایی خود را از دست می‌دهند و میزان آلایندگی خودرو تا ۵برابر نیز افزایش می‌یابد. متوسط عمر یک کاتالیست حدود ۴سال است.