«چشم باز می‌کنیم و غروب شده است. پرده را کنار می‌زنیم. برگ‌ها ریخته‌اند. تصویر زیبا نیست. پرده را می‌کشیم. حتی نمی‌توانیم به نزدیک‌ترین کافه به خانه برویم و عصرهای بلند و پرسوز پاییز را به شب برسانیم. سینما، تئاتر، باشگاه ورزشی و ... همگی بوی کرونا می‌دهند و به‌ناچار باید در خانه ماند. این پاییز می‌تواند غم‌انگیزترین پاییز باشد اگر ندانیم چطور از پس آن برآییم؛ به‌ویژه اگر پاییز و زمستان برای ما فصل دلپذیری نباشد.
با دکتر فرهاد فریدحسینی، روانپزشک و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد، گپی زده‌ایم تا اولا تفاوت افسردگی و غمگینی را دریابیم و بعد هم با راهکارهایش برای عبور به سلامت و دور از غم در این پاییز آشنا شویم.
لباس به تن‌مان خوب نیست. هر چه می‌پوشیم، کلافه‌ایم. از عصر تا حالا حداقل سه بلوز عوض کرده‌ایم. یک ساعت موها را بسته‌ایم، یک ساعت آن را رها کرده‌ایم و ساعت بعد موهای بافته‌ ما، دو وزنه سنگین در دو سوی سر است! اینها یعنی افسرده‌ایم؟ دکتر فرید حسینی توضیح می‌دهد: «افسردگی فصلی، اصطلاح شایعی بین مردم است اما حقیقت این است که اولا میزان شیوع افسردگی فصلی به‌ حدی نیست که مردم فکر می‌کنند. ثانیا در علم روانپزشکی، افسردگی فصلی زمانی اتفاق می‌افتد که طی سه تا چهار سال متوالی یا غیر متوالی، فرد با شروع فصل پاییز، دچار نشانه‌های بیماری افسردگی می‌شود که کاملا می‌تواند بی‌دلیل و بدون عامل استرس‌زای واضح شروع شود. در این حالت شخص، افسرده است.»
پس احساسی که به آن دچار می‌شویم، چه حسی است اگر افسردگی نیست؟ این روانپزشک در پاسخ می‌گوید: «احساس غمگینی با افسردگی متفاوت است. غمگینی می‌تواند به‌ خاطر تغییر طول روز، استرس‌های محیطی و شخصی یا در اوضاع حال حاضر ، ناشی از شرایط ایجادشده به دلیل بیماری کرونا باشد.»
شادی‌ها، شادی‌آور نیستند
یکی - دو ساعت است حوصله نداریم. اگر دوستی تلفن و احوالپرسی کند، در جواب شاید بگوییم: «افسرده‌ام. خسته شده‌ام. حوصله هیچ کاری را ندارم.» از کلمه افسردگی به‌راحتی استفاده می‌کنیم. آیا درست می‌گوییم؟
دکتر فرهاد فریدحسینی درباره تفاوت افسردگی و غمگینی می‌گوید: «افراد افسرده، احساس غم عمیقی را تجربه می‌کنند. این غم گاهی به‌ قدری فراگیر و غیر قابل کنترل است که هیچ اقدام شادی‌آوری جوابگوی از بین بردن عمق غم آنها نیست. در حالی که در غمگینی، اقدامات کوچک شادی‌آور مانند صحبت و درددل کردن، انجام چند کار شادی‌آور که به آنها علاقه داریم، می‌تواند احساس غم را از بین ببرد. در واقع وقتی شخص غمگین است، می‌تواند با اقداماتی دوباره از فعالیت‌های شادی‌آور لذت ببرد. اما فرد افسرده دیگر از چیزی لذت نمی‌برد.»
مثبتی وجود ندارد؟
زندگی سیاه است؛ این‌ قدر که با گریه هم دل آدم باز نمی‌شود و هیچ نقطه روشنی وجود ندارد. این نشانه افسردگی است؟ این استاد دانشگاه در پاسخ می‌گوید: «فکر افراد افسرده، فقط منفی است و روی مشکلات و نقطه‌ضعف‌ها متمرکز است. فرقی ندارد این شخص به خودش فکر می‌کند یا به مسائل اجتماعی یا به اطرافیان؛ فیلتر منفی او همه‌ جا فعال است.»
او ادامه می‌دهد: «اما در غمگینی، این حد از منفی بودن دیده نمی‌شود و با کمی تلاش، می‌توان دیدگاه فرد را تغییر داد. در واقع فرد می‌تواند با کمی کمک و مشورت، راه‌حل‌ها و راهکارها را پیدا کند و به نقاط روشنی دست یابد.»
دکتر فرید حسینی در خصوص وضعیت خواب و اشتها در این ایام توضیح می‌دهد: «در افسردگی، تعادل خواب و اشتها به هم می‌خورد. فرد دچار خستگی دائمی است. اما در غمگینی، اگر این تغییرات هم اتفاق بیفتد، موقتی و گذراست و با تغییر شرایط، بیمار به حالت عادی بازمی‌گردد. اما در افسردگی این حالت‌ها می‌تواند طولانی مدت باشد.»
او اضافه می‌کند: «پایداری علائم در فرد افسرده، از اصلی‌ترین نشانه‌هاست. اگر نشانه‌هایی که به آنها اشاره شد، حداقل مدت دو هفته وجود داشته، دلالت بر افسردگی دارد و چنانچه هر پاییز تکرار شوند، نشانه افسردگی فصلی است. اما غمگینی فصلی، حالتی شایع‌تر و البته گذراست.»
پاییز امسال را به سلامت بگذرانیم
مدیریت هیجان را یاد بگیریم: شاید یکی از ویژگی‌های مثبت شیوع کرونا این باشد که رسانه‌ها به مساله سلامت روان توجه کردند. در واقع حفظ سلامت روان در مواقع گرفتاری و تنظیم و مدیریت هیجان و احساسات منفی، «مهارتی» آموختنی است. پس آن را بیاموزیم.
حفظ ارتباطات اجتماعی: انزوا، احساسات منفی را تشدید می‌کند. فاصله‌گذاری اجتماعی از اجبارهای دوره کروناست که می‌تواند باعث انزوای افراد شود. برای برون‌رفت از این حالت، ارتباطات اجتماعی را با فناوری حفظ کنید.
صحبت کنید: حرف زدن با اعضای خانواده یا دوستان می‌تواند غم و احساسات منفی را از ما دور کند. افراد درون‌گرا در این شرایط احساس غم بیشتری می‌کنند. حمایت عاطفی - هیجانی با ارتباط با دیگران میسر است.
تفریحات جایگزین: بازی از تفریح‌های خوب جایگزین است. بازی می‌تواند در افراد خلق مثبت ایجاد کند. خلق مثبت، خلاقیت را به همراه دارد و این دو، تاثیر مستقیم روی هم دارند. بازی‌های گروهی خانوادگی که بچه‌ها نیز در آن حضور داشته باشند، از دیگر راهکارهای تفریح سالم و جایگزین است. به این ترتیب از نیازهای عاطفی - هیجانی کودکان نیز غفلت نشده است.
طبیعت‌گردی: پاییز و زمستان‌های کشور ما به‌ جز در برخی مناطق خیلی سرد نیست. شنیدن صدای طبیعت، رنگ و طراوت آن، می‌تواند هیجان‌های منفی را از بین ببرد.
فعال باشید: برای خودتان «هدف» تعیین کنید. به کارهایی که تا به‌ حال علاقه به انجام آنها داشتید، اما فرصت آن را نداشتید، بپردازید. بدن را به لحاظ جسمی و ذهنی فعال کنید.
فعالیت فیزیکی: ورزش، از شناخته‌شده‌ترین مؤلفه‌ها برای حفظ سلامت جسم و روان است که به شکل ویژه در این شرایط خاص، تاثیر بسیار مثبتی روی سلامت روان و جسم دارد.»