تبعاتی که فرسایش خاک برجای می‌گذارد

گروه جامعه: اهمیت حفظ منابع آبی در جهان و ایران بر کسی پوشیده نیست و در سال‌های اخیر باتوجه به کاهش بارش‌ها، از بین رفتن یخچال‌های طبیعی، تغییر اقلیم و افزایش مصارف آب در بخش‌های مختلف اهمیت حفظ منابع دوچندان شده است.اما آن‌چنان که باید به مسئله حفظ خاک در کشور توجه ویژه‌ای صورت نگرفته است، این در حالیست که آب بدون خاک هیچ تاثیری در افزایش تولید و رونق ندارد، فرسایش خاک می تواند یک روند آرام و بدون اثر مشخص باشد یا یک روند سریع داشته باشد که آسیب جدی به خاک بزند، در سال‌های اخیر طبق گفته کارشناسان روند فرسایش خاک در کشور و به ویژه چهارمحال و بختیاری روند صعودی به خود گرفته است.به گزارش ایسنا، استفاده بیش از اندازه از کودهای شیمیایی و سموم و شیوه‌های نادرست دفن زباله سبب می‌شود که خاک‌های کشور آلوده شود و این موضوع ارتباط مستقیمی با امنیت غذایی دارد.این مسئله ممکن است در کاهش پتانسیل تولیدات کشاورزی، آسیب شبکه‌های زهکشی و کاهش کیفیت آب‌های سطحی نمود خود را نشان دهد.

 نرخ فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری در برخی مناطق ۲۵ تن در هکتار است
علی‌محمد محمدی معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری در خصوص روند فرسایش خاک در جهان، اظهار کرد: روند فرسایش خاک در دنیا بین ۳ تا ۵ تن در هکتار  و این رقم در کشور ۱۵ تن در هکتار است.وی در ادامه با بیان اینکه نرخ فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری در برخی مناطق حدود ۲۵ تن در هکتار است، عنوان کرد: یکی از دلایل عمده بالا بودن نرخ فرسایش خاک در این استان توپوگرافی و شیب بلند بوده، همچنین از بین رفتن پوشش گیاهی نیز تاثیرگذار است.محمدی افزود: یکی از راهکارهای اصلی برای جلوگیری از فرسایش خاک ایجاد پوشش گیاهی و اجرای عملیات‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری است، اقدماتی نظیر جنگل‌کاری، مرتع‌داری، ذخیره نزولات آسمانی، احداث بندهای خاکی، سنگی ملاتی، شیب‌بندی ارتفاعات و ... در حفظ خاک بسیار موثر است.معاون آبخیزداری منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه در استان با مشکل تنش آب و خاک مواجه هستیم، گفت: شاید بتوان کمبود بارش‌ها را از راه‌هایی مانند شیرین کردن و انتقال آب جبران کرد، اما تشکیل یک سانتی‌متر خاک بنا بر جنس سنگ بین ۲۰۰ تا یک‌هزار سال به طول می‌انجامد.وی تاکید کرد: خشکسالی‌های اخیر، تغییر اقلیم، کاهش پوشش گیاهی در مراتع و جنگل‌ها به علت چرای بی‌رویه دام، شخم و شیار و قطع درختان موجب فرسایش خاک می‌شود.

نقشه خاک در چهارمحال و بختیاری وجود ندارد
مهدی نادری استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در خصوص مسئله فرسایش خاک در چهارمحال و با بیان اینکه مسئله فرسایش خاک یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در کشور است، اظهار کرد: چهارمحال و بختیاری سرچشمه رودخانه‌های از جمله کارون، زاینده‌رود و دز است و بخش مرکزی و جنوب غربی کشور را سیراب می‌کند و به نوعی این رودها منبع تغذیه خلیج‌فارس نیز محسوب می‌شوند.وی ادامه داد: در یک تعریف کلی فرسایش خاک به جابجایی ذرات خاک از یک منطقه و رسوب در پایین‌دست اطلاق می‌شود و معمولا اگر این عمل به صورت طبیعی رخ دهد، مشکلی را ایجاد نمی‌کند، اما اگر این کار بیش از حد استاندارد باشد می‌تواند تبعاتی را به همراه داشته باشد.نادری با بیان اینکه فرسایش خاک هم در مبدا  و هم در مقصدی که رسوب می‌کند تاثیراتی را به همراه دارد، گفت: در زمانی که فرسایش خاک رخ می‌دهد معمولا مواد غنی خاک از دست می‌رود و تهیه عناصر غذایی برای خاک از جمله کود برای کشاورزان هزینه بالایی دارد، در خاک‌های مرغوب مقادیر زیادی فسفات، پتاسیم، آهن و ... وجود دارد که با فرسایش خاک این مواد غنی در اراضی کشاورزی و مرتعی از بین خواهد رفت.استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد بختیاری ادامه داد: در فرسایش خاک، کربن موجود در خاک بر اثر تابش نور خورشید وارد هوا شده و موجب ایجاد گازهای گلخانه‌های می‌شود، از بین رفتن خاک همچنین موجب تخریب زیستگاه موجودات کوچک و بزرگ نیز خواهد شد.وی با بیان اینکه تصفیه آب‌های آلوده از معادن و کارخانجات از طریق خاک امکانپذیر است، بیان کرد: اهمیت حفاظت از خاک بیش‌تر از گذشته احساس می‌شود، امروز سازمان خواربار جهانی خاک را یک عامل تاثیرگذار در امنیت غذایی معرفی می‌کند  و با توجه به تولید غذای سالم از خاک مسائلی مانند فقر، گرسنگی و بیکاری با وجود خاک مرغوب ریشه‌کن می‌شود.

نادری سنگ بستر، اقلیم، موجودات زنده، زمان و مواد عالی را از عوامل موثر در تشکیل خاک عنوان کرد و گفت: برای تشکیل ۲.۵ سانت خاک حداقل ۳۰۰ سال زمان در شرایط مطلوب نیاز است، اما در حال حاضر به علت گرم شدن کره زمین، تغییر اقلیم، تغییر در نوع بارش، چرای بی‌رویه، بهره‌برداری غیراصولی از خاک و ... برای تشکیل ۲.۵ سانت خاک حداقل با ۱۰۰۰ سال زمان نیاز داریم.استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد با بیان اینکه طبق تحقیات علمی انجام شده در دانشگاه شهرکرد به طور میانگین نرخ فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری حدود ۹ تن در هکتار است، خاطرنشان کرد: اما این آمار قطعیت ندارد و در برخی مناطق نرخ فرسایش خاک بسیار بالاتر از این میزان است.وی تاکید کرد: برای جلوگیری از فرسایش خاک نیازمند یک برنامه‌ریزی مداوم و پیوسته، بودجه و تماس نزدیک با بهره‌برداران منابع‌طبیعی داریم، متاسفانه متولی حفظ خاک مشخص نیست و هزینه‌هایی که سالانه برای حفاظت از خاک با انجام اقداماتی از جمله آبخیزداری، مرتع‌داری و جنگل‌کاری انجام می‌شود، به علت رها شدن بعد از چند سال نتیجه‌بخش نیست.نادری با بیان اینکه مبارزه در  بحث فرسایش خاک باید دائمی باشد، یادآور شد: میزان فرسایش خاک در آمریکا در سال ۱۹۸۲ حدود ۹ تن در هکتار و بسیار بحرانی بود، اما با انجام یکسری اقدامات این عدد به ۶ تن در هکتار کاهش پیدا کرد، زیرا تمامی عوامل موثر در فرسایش خاک در کنار هم در نظر گرفته شد.

استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد اضافه کرد: توان فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری نهایتا یک تن در هکتار است، اما در استان ۱۰ برابر تولید خاک، خاک از بین می‌رود، زمانی که خاک از بین برود، موجب می‌شود نتوانیم سیل را کنترل کنیم و نفوذ آب در آب‌های زیرزمینی صورت نمی‌گیرد.وی با اشاره به اینکه خوشبختانه قانون حفاظت از خاک در سال ۱۳۹۸ در مجلس  شورای اسلامی به تصوب رسیده است، توضیح داد: در ابتدا باید این قانون به تناسب هر منطقه بومی‌سازی شود و دستگاه‌های متولی باید مساعدت لازم را در اجرای برنامه‌های این قانون داشته باشند.نادری با بیان اینکه طرح‌های تفصیلی و برنامه‌ها برای حفاظت از خاک باید بر اساس نقشه خاک چهارمحال و بختیاری تهیه شود، گفت: در استان نقشه خاک تهیه نشده است، اگر برنامه‌ریزی‌ها بر اساس این نقشه انجام شود قطعا حفاظت از خاک به درستی انجام می‌شود، به طور مثال باید خاک‌ مناسب برای کشاورزی، ساختمان‌سازی، ایجاد طرح‌های گردشگری، عمرانی و .. در این نقشه تعیین شود، اگر این نقشه وجود نداشته باشد مسئولان نمی‌توانند در توسعه شهرها و روستا تصمیم درست بگیرند.استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد با تاکید بر اینکه کشاورزی و بهره‌برداری از منابع‌طبیعی باید پایدار باشد، خاطرنشان کرد: مسئولیت حفاظت از خاک باید به کشاورزان، عشایر و بهره‌برداران کشاورزی سپرده شود، هر اقدامی بدون همکاری بهره‌برداران و مسئولان دولتی در حفاظت از خاک محکوم به شکست است.