اختلال عاطفی فصلی؛ از علائم تا درمان

گروه جامعه: اختلال عاطفی فصلی یک اختلال خلقی است که با علائمی که در زمانی مشابه از هر سال، به طور معمول طی روزهای تاریک‌تر و کوتاه‌تر پاییز و زمستان شکل می گیرند، مشخص می شود. از علائم این اختلال می توان به افسردگی، خستگی و انزوای اجتماعی اشاره کرد. در حالی که این شرایط به طور معمول طی چند ماه بهبود می یابد، اما می تواند اثری جدی بر احساسات و عملکرد فرد داشته باشد.تجربه نوسانات خلقی به واسطه تغییر فصل غیرمعمول نیست. شما ممکن است متوجه شوید که روزهای تیره و بارانی احساس غم و خستگی را در شما ایجاد می کند، در شرایطی که روزی آفتابی می تواند احساس شادی و انرژی را در شما تقویت کند. روزهای بلندتر و آفتابی‌تر تابستان اغلب با خلق و خوی بهتر پیوند خورده اند، در شرایطی که روزهای کوتاه‌تر و تاریک‌تر پاییز و زمستان اغلب با افزایش علائم اختلال عاطفی فصلی همراه هستند.قرار گرفتن ناکافی در معرض نور خورشید با سطوح پایین‌تر ملاتونین و سروتونین، هوس های غذایی برای مصرف کربوهیدرات ها، افزایش وزن و اختلال خواب مرتبط است.

علائم
علائم اختلال عاطفی فصلی به صورت دوره ای با بازگشت علائم در هر سال طی ماه های سرد سال رخ می دهند. این علائم به طور معمول علائم رایج افسردگی هستند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش خواب
- کاهش اشتها و هوس مصرف کربوهیدرات ها
- افزایش وزن
- تحریک پذیری
- مشکلات بین فردی به ویژه حساسیت به عدم پذیرش
- احساس سنگینی در دست ها یا پاها

دلایل
باور بر این است که اختلال عاطفی فصلی به دلیل اختلال در ریتم شبانه روزی بدن رخ می دهد. نور خورشید که از طریق چشم وارد بدن می شود بر این ریتم تاثیر می گذارد. زمانی که هوا تاریک است، غده کاجی بدن ماده ای به نام ملاتونین ترشح می کند که مسئول احساس خواب آلودگی پس از غروب خورشید است. نوری که هنگام سحر وارد چشم ها می شود، تولید ملاتونین را متوقف می کند.طی روزهای کوتاه‌تر زمستان، زمانی که افراد پیش از طلوع خورشید از خواب بیدار می شوند یا پس از غروب خورشید محل کار خود را ترک می کنند، این ریتم های طبیعی ممکن است مختل شده و علائم اختلال عاطفی فصلی شکل بگیرند.همچنین، شواهدی وجود دارند که اختلال عاطفی فصلی را با کاهش مقدار انتقال دهنده عصبی سروتونین پیوند داده اند. سروتونین مسئول احساس خوب در انسان است که با داروهای ضد افسردگی به نام مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) افزایش می یابد.این کاهش در تولید سروتونین ممکن است مسئول بسیاری از علائم اختلال عاطفی فصلی مانند افسردگی و هوس مصرف کربوهیدرات ها باشد.

تشخیص
هیچ تست آزمایشگاهی برای تشخیص اختلال عاطفی فصلی وجود ندارد. این شرایط بر اساس سابقه علائم فرد تشخیص داده می شود.حداقل پنج مورد از علائمی که در زیر فهرست شده اند باید در بیشتر اوقات طی یک دوره دو هفته ای وجود داشته باشند تا ابتلای فرد به اختلال عاطفی فصلی تایید شود. افزون بر این، حداقل یکی از علائم فرد باید یکی از دو مورد نخست در فهرست باشد. خلق و خویی افسرده که به واسطه یک شرایط پزشکی شکل گرفته یا با توهمی که فرد تجربه می کند مرتبط است به حساب نخواهد آمد. علائم اختلال عاطفی فصلی عبارتند از:
- احساس افسردگی
- بی علاقگی به چیزهایی که زمانی از آنها لذت می بردید
- تغییرات در اشتها یا وزن بی ارتباط با تغییرات عمدی در رژیم غذایی با هدف افزایش یا کاهش وزن
- خواب بیش از حد زیاد یا کم
- سراسیمگی یا کندی روانی-حرکتی
- خستگی یا از دست دادن انرژی
- احساس بی ارزشی یا گناه بیش از حد
- مشکلات مربوط به تمرکز، تفکر یا تصمیم گیری
- افکار مرگ یا خودکشی

هر علائمی که با یک شرایط پزشکی، استفاده از مواد مخدر، یا غم و اندوه مرتبط باشد در تشخیص افسردگی به حساب نمی آید. افزون بر این، احتمال ابتلا به یک اختلال روان‌پریشی مانند اختلال اسکیزوافکتیو به عنوان دلیلی برای بروز علائم باید بررسی شود.در صورت وجود موارد بالا، معیارهای زیر نیز باید برای تشخیص اختلال عاطفی فصلی در نظر گرفته شوند:
- الگوی فصلی آغاز و پایان در دوره های افسردگی عمده
- تجربه دو دوره افسردگی عمده دارای تمام معیارهای بالا در دو سال گذشته، بدون تجربه دوره های افسردگی عمده در دیگر زمان های سال
- الگوی مادام العمر داشتن دوره های افسردگی عمده مرتبط با فصل

درمان
رایج‌ترین روش های درمان مورد استفاده برای اختلال عاطفی فصلی شامل نوردرمانی، دارو و روان درمانی می شوند.

نوردرمانی
نوردرمانی با استفاده از یک دستگاه ساطع کننده نور روشن و سفید در حال حاضر به عنوان بهترین نوع درمان برای اختلال عاطفی فصلی در نظر گرفته می شود. در پاییز سال 1998 گروهی متشکل از 13 متخصص کانادایی مجموعه ای از دستورالعمل ها برای درمان اختلال عاطفی فصلی را ارائه کردند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دوز آغازین برای نوردرمانی با استفاده از یک جعبه نور فلورسنت با قدرت 10,000 لوکس برای 30 دقیقه در روز است. در صورت استفاده از جعبه های نور با قدرت 2,500 لوکس نور، فرد باید روزانه دو ساعت در معرض آنها قرار بگیرد.
- نوردرمانی باید در ابتدای صبح پس از بیدار شدن از خواب انجام شود تا پاسخ درمانی به حداکثر برسد.
- واکنش به نوردرمانی اغلب طی یک هفته رخ می دهد، اما برخی بیماران ممکن است نیازمند گذشت چهار هفته برای نمایش پاسخ باشند.- عوارض جانبی رایج نوردرمانی شامل سردرد، خستگی چشم، حالت تهوع، و آشفتگی می شوند، اما این عوارض جانبی به طور کلی خفیف و زودگذر بوده یا با کاهش دوز نور از بین می روند.دوز مناسب نور اهمیت بسیاری دارد زیرا در نتیجه هر اشتباه ممکن است هیچ بهبودی حاصل نشده، بهبودی جزئی بوده یا حتی علائم تشدید شوند.نتایج یک پژوهش که در نشریه the Journal of Nervous and Mental Disease منتشر شد، نشان داد که حتی یک جلسه یک ساعته نوردرمانی می تواند به بهبود علائم افسردگی در افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی کمک کند. به طور خاص، درمان هنگام صبح می تواند به اصلاح هرگونه مسائل چرخه خواب-بیداری که به بروز علائم منجر می شود، کمک کند.

داروها
در ژوئن سال 2006، ولبوترین XL (بوپروپیون هیدروکلراید) به عنوان نخستین داروی تایید شده از نظر علمی برای اختلال عاطفی فصلی در آمریکا معرفی شد. اثربخشی ولبوترین XL برای پیشگیری از دوره های اختلال عاطفی فصلی در سه آزمایش با حضور بزرگسالانی با سابقه ابتلا به اختلال افسردگی عمده در پاییز و زمستان تایید شد. در این سه مطالعه درصد بیمارانی که در پایان درمان به افسردگی مبتلا نبودند برای آنهایی که ولبوترین XL دریافت کرده بودند نسبت به گروه دریافت کننده دارونما به طور قابل توجهی بیشتر بود.ولبوترین XL از نظر شیمیایی با سایر داروهای ضد افسردگی رایج مانند مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین ارتباطی ندارد. در حقیقت، هیچ مدرک قطعی از آزمایش های تصادفی برای پشتیبانی از استفاده از مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین در درمان اختلال عاطفی فصلی وجود ندارد.

روان درمانی
رفتاردرمانی شناختی نیز می تواند گزینه موثری برای بهبود اختلال عاطفی فصلی باشد، به ویژه اگر در کنار نوردرمانی و دارو استفاده شود. رفتاردرمانی شناختی شامل شناسایی الگوهای تفکر منفی که به بروز علائم منجر می شوند و سپس جایگزینی آنها با افکار مثبت می شود.

مقابله
عادات سالم و انتخاب های سبک زندگی نیز می توانند به کاهش علائم اختلال عاطفی فصلی کمک کنند. از جمله اقداماتی که می توانید در این زمینه انجام دهید می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ورزش منظم
- خواب کافی
- دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم حاوی میوه ها، سبزیجات و پروتئین فراوان

ویتامین D
پژوهش ها نشان داده اند که افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی اغلب دارای سطوح کم ویتامین D در بدن خود هستند. از این رو، افراد مبتلا به این شرایط اغلب به افزایش دریافت این ویتامین از طریق رژیم غذایی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید، یا مصرف مکمل ها تشویق می شوند. با این وجود، نتایج پژوهش ها درباره اثربخشی این ماده مغذی یکدست نیستند. برخی مطالعات نشان داده اند که ویتامین D ممکن است به اندازه نوردرمانی موثر باشد، در شرایطی که برخی دیگر هیچ اثر مثبتی از ویتامین D بر علائم اختلال عاطفی فصلی را نشان نداده اند.
پیش از مصرف هر دارو، مکمل یا درمان گیاهی برای درمان اختلال عاطفی فصلی ابتدا با پزشک خود مشورت کنید.