بهار نیوز - ماجرای‌‌ هجوم مصدومان الکلی به بیمارستان

گروه جامعه: اگرچه از آن موج هولناک و مرگ‌ صدها انسان بر اثر مصرف مشروب تقلبی چند ماهی می‌گذرد اما پیاله‌های مرگ همچنان و با شدت کمتری بالا می‌رود.پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد که از یک طرف همچنان مصرف الکل در ایران رو به افزایش است و از سمت دیگر هم آنچه به اسم مشروب و الکل فروخته می‌شود، تنها رنگ‌و‌بویی از الکل دارد و بخش زیادی از آن ترکیب آب با قرص و اسانس است.بحران کیفیت آنچه در بازار غیرقانونی ایران فروخته می‌شود به‌ حدی پایین است که کارشناسان این حوزه و درمانگران اعتیاد الکل پیشنهاد می‌دهند که بهترین شیوه در ایران همچنان مصرف‌نکردن الکل است. مصرف‌کنندگانِ آنچه الکل نامیده می‌شود و معمولا ترکیبی از آب و انواع قرص یا متانول است، اگرچه با خطر نابینایی و مرگ روبه‌رو هستند، اگر جان سالم به ‌در ببرند، مجازات حد و همچنین محرومیت‌های دوساله از خدمات اجتماعی در ایران در انتظار آنهاست.این در حالی است که حقوق‌دانی معتقد است که با توجه به اینکه ممکن است بعضی مصرف‌کنندگان عملا نه معتاد به الکل بلکه معتاد به مواد مخدر و قرص شده ‌باشند، نیاز است که در قواعد حقوقی تغییراتی ایجاد شود.‌

‌‌ «به سلامتی مرگ»‌
«به سلامتی مرگ» نام کتاب تازه «محمدرضا قدیرزاده»، پژوهشگر و درمانگر حوزه اعتیاد به مواد مخدر و به الکل است که به‌تازگی منتشر شده و در آن تلاش شده اطلاعاتی درباره عوارض مصرف مشروبات الکلی به جامعه ارائه دهد. اهمیت این موضوع و ضرورت آگاهی‌بخشی به جامعه ایران در این زمینه زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم آمار مصرف‌کنندگان آنچه الکل خوانده می‌شود، نه‌تنها کم نیست بلکه با شیب بالایی هم افزایش پیدا می‌کند؛برای مثال و براساس آخرین نتایج تحقیقات در سال ۱۳۹۸، ۹/۳ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال کشور در یک سال گذشته مصرف الکل داشته‌اند؛ در این مطالعه مشخص شد که ۱۷ درصد از این جمعیت، دچار نقصان سواد نسبت به پیشگیری از مصرف مشروبات الکلی هستند. علاوه‌ بر این و در یک بررسی دیگر که در سال ۱۳۹۳ انجام شد، نتایج می‌گوید که از هر صد هزار نفر جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال، دو‌هزارو 797 نفر در طول سال مصرف الکل داشته‌اند که این رقم در سال ۱۳۹۱، حدود هزارو 731 نفر برآورد شده که خود بیان‌کننده افزایش و رشد بسیار بالای مصرف‌کنندگان الکل در ایران است.‌

‌‌ الکل یا کرونا؛ مرگ ۸۰۰ ایرانی در 2 ماه بر اثر مصرف الکل تقلبی‌
اگرچه پیش‌بینی می‌شد در دوران شیوع ویروس کرونا، تخت‌های بیمارستانی ایران پذیرای افراد مبتلا به این ویروس شوند، اما در چند هفته و در چند بیمارستان عملا تخت‌ها به قرق بیماران الکل مصرف‌کرده درآمد. براساس اطلاعات رسمی پزشکی قانونی از ابتدای اسفند سال ۱۳۹۸ یعنی زمان اعلام وجود کرونا در کشور تا ابتدای اردیبهشت سال ۱۳۹۹ در مجموع شش‌هزارو 736 نفر به‌ دلیل مسمومیت با متانول (در اثر مصرف مشروبات الکلی تقلبی) به بیمارستان‌ها مراجعه کردند که از این تعداد ۹۸۷ نفر دیالیز، ۳۸۴ نفر نابینا یا کم‌بینا شدند و متأسفانه ۸۰۰ نفر هم بر اثر عوارض مسمومیت با متانول در کشور فوت کردند. کمترین سن فوت‌شده ۱۵ سال و بیشترین ۷۸ سال بود.‌

‌‌ ترکیب آب و قرص یا الکل؟‌
همین مراجعه بیش از شش‌هزار‌و ۷۰۰ نفر به بیمارستان به‌ دلیل مصرف الکل تقلبی آن هم در دو ماه اسفند ۹۸ و فروردین ۹۹ که تازه ویروس کرونا پا به ایران گذاشته بود، به‌خوبی شرایط بحرانی در این زمینه را نشان می‌دهد. «محمدرضا قدیرزاده»، پژوهشگر و درمانگر حوزه اعتیاد به مواد مخدر و الکل، دراین‌باره در توضیح می‌گوید:
«در بحث مشروبات الکلی، در کشور ما به‌ دلیل تولید، مصرف و توزیع غیرقانونی، یک معضل اساسی ایجاد شده ‌است. شما در یک کشور اروپایی یا حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌توانید الکل با درصد مورد نظر بخرید. مثلا آب ‌جو معمولا هفت درصد الکل دارد، شراب ۱۲ درصد و... و تکلیف مصرف‌کننده مشخص است؛اما در کشور ما به ‌دلیل اینکه معمولا مشروبات دست‌ساز هستند و در کارگاه زیرزمینی ساخته می‌شوند، حتی موارد با مارک خارجی و پلمب‌شده هم غیراستاندارد است.حتی مواردی را به پزشکی قانونی آوردند که نوشته بود ۴۰ درصد الکل، ولی در بررسی مشخص شد که حاوی متانول است؛ یعنی حتی کسانی که فکر می‌کنند برند می‌خرند، کلاه سرشان می‌رود». به ‌طور خلاصه آنچه باعث بیماری و مرگ در مصرف مشروب می‌شود، متانول یا الکل چوب است که در سال‌های گذشته هم قربانیان زیادی از ایرانیان گرفت.قدیرزاده دراین‌باره ادامه می‌دهد: «تولیدکنندگان معمولا اتانول خالص را از بازار خریداری می‌کنند (ما نزدیک به ۲۰ کارخانه تولید الکل داریم) البته غیرقانونی از بازار خرید می‌کنند، رقیق می‌کنند و یک‌سری اسانس قاطی می‌کنند و می‌فروشند. اتانول بالای ۹۰ درصد را می‌خرند، رقیق می‌کنند که به ۵۰ درصد برسد و در نهایت هم به اسم الکل می‌فروشند».‌

‌‌ هجوم مصدومان الکلی به بیمارستان در دوران کرونا‌
براساس توضیحات این پژوهشگر و درمانگر حوزه اعتیاد به مواد مخدر و الکل، در دوران کرونا شرایط در کشور هم بدتر شده ‌است: «اتفاقی که افتاده از اسفند و با شیوع کرونا در ایران مصرف اتانول بالا رفته که منطقی است؛ چون جنبه تمیزکنند‌گی و ضدعفونی دارد. متأسفانه توزیع‌کنندگان اتانول قاچاق آمدند به جای اتانول، متانول وارد بازار کردند. یعنی اتانول قابل‌خوراکی را با متانول که قدرت کشندگی و کورکنندگی دارد جابه‌جا کردند و این اتفاق باعث شد از اسفند تا فروردین ۹۹، ۸۰۲ نفر فقط بر اثر مصرف این مشروبات فوت شوند، نزدیک به ۹۰۰ نفر کم‌بینا یا نابینا شدند، نزدیک به ۸۰۰ نفر هم دیالیز شدند».براساس توضیحات قدیرزاده این ترکیب باعث شد «ما در دوران مبارزه با کرونا هجمه زیادی از بیماران مصرف‌کننده مشروب داشته باشیم، نزدیک به پنج‌ هزار نفر در این مدت بستری شدند». نکته مهم دیگر در سخنان این درمانگر اعتیاد، ترکیبات بسیار خطرناک به‌کاررفته در این مشروبات است: «در بررسی‌های انجام‌شده و در یک بررسی که دو سال پیش خود ما انجام دادیم، روی صد مشروب دست‌سازی که به پزشکی قانونی ارسال شده بود، نتیجه این بود که در ۱۵ مورد غیر از اتانول چیز دیگری هم وجود داشت؛انواع و اقسام داروها از‌جمله دیازپام، ترامادول، متادون و... یعنی تولیدکنندگان برای افزایش سرخوشی این موارد را اضافه کردند». قدیرزاده درباره نتیجه خطرناک مصرف چنین ترکیباتی هم می‌گوید: «خود اتانول در دوز بالا باعث ایجاد وقفه تنفسی منجر به فوت مصرف‌کننده می‌شود و اگر با یک ماده که حالت تضعیف‌کننده سیستم تنفس مثل ترامادول، دیازپازم و.. ترکیب شود، خاصیت کشندگی آن چند برابر می‌شود و این در مشروبات الکی دست‌ساز به‌شدت دیده می‌شود».‌

‌‌ آمار یک‌ساله مرگ با ترامادول‌
استفاده از قرص‌هایی مانند ترامادول، متادون و دیازپام در آنچه به اسم الکل فروخته می‌شود آثار زیان‌بار این مواد را چند برابر می‌کنند و این در حالی است که سالانه صدها نفر در ایران فقط بر اثر استفاده از این قرص‌ها جان خود را از دست می‌دهند. براساس توضیحات قدیرزاده، در بررسی مشروبات دست‌ساز نیز مشخص شده كه تولیدكنندگان برای افزایش حالت سرخوشی الكل، انواع و اقسام داروها از‌جمله ترامادول را به آن اضافه می‌كنند كه ممكن است مصرف آن منجر به وقفه تنفسی و مرگ مصرف‌كننده شود.این استفاده خطرناک در حالی است که فقط در سال 1398 تعداد 569 نفر بر اثر مصرف ترامادول در كشورمان جان خود را از دست داده‌اند كه از این تعداد 458 نفر مرد و 111 نفر زن بوده‌اند. آمار رسمی می‌گوید که 269 نفر صرفا بر اثر مصرف ترامادول و تعداد 300 نفر نیز بر اثر مصرف ترامادول با یك یا چند ماده دیگر فوت کرده‌اند. به عبارت دیگر ممکن است تعدادی از جان‌باختگان مصرف ترامادول، کسانی باشند که با نیت مصرف الکل چنین ماده‌ای را مصرف کرده و جان خود را از دست‌ داده‌اند.‌

‌‌ لزوم جرم‌زدایی از مصرف الکل موجود در بازار ایران‌
به طور خلاصه در ایران افرادی با نیت مصرف الکل، عملا ترکیبی از الکل و انواع قرص مخدر را مصرف می‌کنند که همین مصرف خود می‌تواند اعتیاد به مواد مخدر را ایجاد کند؛ درحالی‌که فرد مصرف‌کننده گمان می‌کند اعتیاد به الکل دارد. نوع برخورد با فرد دارای اعتیاد به الکل در ایران متفاوت از نوع برخورد با فرد دارای اعتیاد به مواد مخدر است و در مورد اول برخورد معمولا سنگین‌تر است و فرد مصرف‌کننده از برخی خدمات اجتماعی محروم می‌شود.
درباره این موضوع اما عملا افرادی گمان می‌کنند که معتاد به الکل شده‌اند؛ درحالی‌که ممکن است میزان استفاده از قرص‌های روان‌گردان در آنچه مشروب نامیده می‌شود، به حدی بالا باشد که عملا فرد را به استفاده از این قرص‌ها معتاد کند. «سامان نیک‌نژاد»، حقوق‌دان و وکیل پایه‌یک دادگستری در این باره و در ضرورت بررسی این موضوع به «شرق» می‌گوید: «در حال حاضر عنصر قانونی جرم مصرف «مسکر» ماده ٢۶۴ قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢ است. قانون‌گذار در این ماده این‌طور مقرر کرده است که «مصرف مسکر از قبیل خوردن، تزریق و تدخین آن کم باشد یا زیاد، جامد باشد یا مایع، مست کند یا نکند، خالص باشد یا مخلوط به گونه‌ای که آن را از مسکربودن خارج نکند، موجب حد است».مطابق با انتهای این ماده همان‌طور که خود متن ماده به‌روشنی گویای آن است مصرف مسکر (که در عرف به آن مشروب گفته می‌شود) چه خالص باشد چه مخلوط، در مجازات تغییری ایجاد نمی‌کند مگر اینکه آن مخلوط به گونه‌ای باشد که مشروب را از حالت مسکربودن خارج کند. پس نتیجه می‌گیریم که «اثر سکر» در اینجا موضوعیت دارد. حال اگر مثلا در مشروبات الکلی، مقدار قرص و انواع مخدرهای دیگر نظیر قرص ترامادول آن‌قدر باشد که تأثیر مشروب را از «سکرآور» به «نشئه‌کننده» تبدیل کند آن‌وقت این شبهه به وجود می‌آید که آیا اینجا مصرف «مسکر» واقعا رخ داده یا «مخدر». یعنی درواقع ممکن است بعد از اضافه‌شدن «ترامادول»، مشروبات به «مخدر» تغییر ماهیت بدهد؟»‌.این حقوق‌دان فعال در زمینه قوانین مرتبط با مواد مخدر ادامه می‌دهد: «اهمیت بحث از آن جهت است که آنچه در قانون موجب حد است، مصرف «مسکرات» است و نه «مخدرات»؛ درحالی‌که مصرف «مخدرات»؛ مداخلات درمانی مواد ١۵ و ١۶ قانون مبارزه با مواد مخدر را به دنبال دارد.یعنی اینجا ما با پدیده‌ای روبه‌رو هستیم که به‌ طور قاطع نمی‌توان براساس ظاهر نسبت به اثر آن نظر داد. وقتی نسبت ترامادول و قرص‌های خواب‌آور در آن در قیاس با الکل آن‌قدر زیاد باشد که فرد را به جای اینکه تحت تأثیر الکل قرار بدهد، دچار حالت‌های دیگری کند که بیشتر از اثر الکل، اثر ترامادول باشد آیا می‌توان با خیال آسوده گفت که می‌توان حد بر این فرد جاری کرد؟این در حالی است که ما در بحث حدود حکمروایی قاعده‌ای داریم تحت عنوان «تدرء الحدود‌ بالشبهات» به این معنا که اگر در موضوعی شبهه وجود داشت مثلا شک داشتیم که آنچه فرد نوشیده مسکر است یا خیر!

در اینجا «حد» جاری نمی‌شود؛ به اصطلاح فقها، شبهات موجب دفع حد می‌شود. وانگهی؛ درخصوص اینکه اگر بگوییم اشخاصی مشروب خورده‌اند به نیت اینکه مشروب بخورند ولی آنچه مصرف کرده‌اند فی‌الواقع مسکر نبوده است، ولی بگوییم خوب! به هر حال شیشه مشروب دست‌شان بوده مثل این است که شخصی تصمیم بگیرد با ریختن سم در لیوان آب شخصی، او را به قتل برساند ولی بعدا معلوم شود که آن پودر، سم نبوده و مثلا گچ بوده. آیا در اینجا می‌شود گفت جرمی رخ داده است؟».او برای ادامه بحث از عبارت جرم محال استفاده می‌کند و در توضیح می‌گوید: «در حقیقت به این موارد «جرم محال» می‌گویند. شخص می‌خواهد «مسکر» مصرف کند ولی به دلیل «مسکر»نبودن ماده مصرفی در واقع مصرف مسکرات امری محال بوده است.با این اوصاف و کثرت وجود چنین مشروباتی در بازار مثلا عده‌ای در یک محل دستگیر شوند و در آنجا بطری حاوی مشروبات کشف شود با توجه به تغییراتی که تولیدکنندگان در این مشروبات به وجود آورده‌اند، دیگر نمی‌توان به ظاهر اکتفا کرد و این مشروبات باید بررسی شود که آیا از نقطه‌نظر «کارشناسی» در دسته مخدرها قرار می‌گیرند یا «مسکرات».چون مجازات هریک بسیار متفاوت است. با درنظرگرفتن اصل قانونی‌بودن جرائم و مجازات‌ها که نظام قضائی ما آن‌چنان به آن حساس است که درخصوص کشفیات مواد مخدر علاوه‌بر توزین دقیق، خلوص ماده مکشوفه نیز اندازه‌گیری می‌شود و با توجه به اینکه درخصوص مواد مخدر، به دلیل اینکه فهرست مواد مخدر کاملا در قانون مشخص شده است این بحث حل شده ولی «مسکرات» در قانون احصا نشده است به نظر می‌رسد که این موضوع در مرحله رسیدگی قضائی نیازمند بررسی کارشناسی است که آیا آنچه شخص مصرف کرده واقعا «مسکر» است؟».نیک‌نژاد با این توضیح که در اینجا خیلی این بحث اهمیت پیدا می‌کند که اصولا «مسکر» چیست و فرقش با «مخدر» چیست و اگر این دو مخلوط و ممزوج شدند ترکیب جدیدی که حاصل این دو است، مخدر است یا مسکر، ادامه می‌دهد: «در اهمیت این بحث همین نکته بس که محکومیت به شلاق حدی دو سال محرومیت از حقوق اجتماعی به دنبال دارد و مراتب محکومیت در پیشینه کیفری هم ثبت می‌شود.درحالی‌که باید پرسید این فردی که مشروب تقلبی حاوی انواع قرص و داروی مخدر را بدون درنظرگرفتن احتمال نابینایی و مرگ و سایر عوارض ناشناخته مصرف می‌کند، واقعا نیازمند درنگ و درمان است و به نظر می‌رسد ابتدا باید دید ترکیب آنچه تحت عنوان مشروب دارد مصرف می‌کند واقعا چیست و چگونه او را چنین وابسته کرده است؟ با توجه به اخباری که از ترکیبات مشروب‌های موجود در بازار هست و ترکیبات بیشتر مخدر آنها، در دادرسی کیفری تشخیص مسکربودن دیگر امری تخصصی است و با ارجاع موضوع به کارشناس و بررسی ماده مصرفی توسط کارشناس و تشخیص فنی «مسکر»بودن یا «مخدر»بودن آن مشخص می‌شود».