تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۲۰ ساعت ۰۹:۴۷
کد مطلب : ۲۳۵۷۳۶
سالمندان ایرانی زندگی فعال ندارند
گروه علمی: نتایج مطالعه‌ای نشان داد که به طور کلی سالمندان ایرانی و به‌ویژه زنان سالمند، زندگی نسبتا غیرفعالی دارند. با توجه به سرعت بالای پیری جمعیت در ایران، فراهم کردن بستر سالمندی سالم و فعال ضروری است.به گزارش ایسنا، به دنبال بهبود استانداردهای زندگی، شرایط بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی، کاهش مرگ و میر، افزایش امید به زندگی و اعمال سیاست کنترل موالید؛ نسبت سالمندان به کل جمعیت جهان، افزایش پیدا کرده است. بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان ملل، بعد از کشورهای امارات و بحرین، ایران رتبه سوم جهان از نظر سرعت پیر شدن جمعیت را دارد.یکی از استراتژی‌هایی که کشورها برای جلوگیری از پیامدهای منفی سالمندی جمعیت به‌کار می‌برند؛ استراتژی «سالمندی فعال» است. سالمندی فعال؛ فرآیندی است که حداکثر فرصت «سلامت»، «مشارکت» و «امنیت» را برای سالمندان فراهم می‌کند.
ابعاد مختلف سالمندی فعال
اولین بعد این دیدگاه «سلامت» است و بر روی حفظ سبک زندگی سالم در همه مراحل زندگی، کاهش خطرهای محیطی و سلامت فیزیکی، روانی و رفاه اجتماعی تاکید می‌کند.دومین بعد؛ «مشارکت» است و فرصت‌های مربوط به فضای اجتماعی مثل اشتغال، سیاست، آموزش، هنر و مذهب را برای سالمندان بهینه‌سازی می‌کند و باعث سلامت روان و پویایی سالمندان و داشتن زندگی هدفمند برای آن‌ها می‌شود.همچنین در این دیدگاه به «امنیت» نیز اشاره شده است و به تضمین محافظت، شان و توجه به نیازها و حقوق جسمی، اجتماعی و مالی سالمندانی که نمی‌توانند از خودشان حمایت کنند؛ توجه دارد.از آن‌جا که در ایران مطالعات کمی بر روی سالمندی فعال انجام شده است؛ پژوهشگران گروه علوم مدیریت و اقتصاد سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران، به بررسی شاخص‌های سالمندی فعال در سالمندان شهر تهران پرداختند.مریم تاجر و بدریه کرمی؛ پژوهشگران به همراه دیگر همکارانشان، در این پژوهش همکاری داشتند.به دلیل متفاوت بودن وضعیت اقتصادی-اجتماعی مناطق مختلف شهر تهران، برای انجام این مطالعه سه منطقه ۱۷، ۱۴ و ۲ به عنوان نمونه‌هایی از مناطق فقیر، متوسط و غنی انتخاب شدند. همچنین از هر منطقه، یک محله به صورت تصادفی انتخاب شد.
پژوهشگران با استفاده از اطلاعات سرشماری مرکز آمار، افراد بالای ۵۵ سال را در این مناطق شناسایی کرده و با مراجعه به منزل، از طریق پرسش‌نامه با آن‌ها مصاحبه انجام دادند.در نهایت از میان ۶۳۰ سالمند شناسایی‌شده، ۵۹۰ نفر در این مطالعه مشارکت کردند. بیشتر مشارکت‌کنندگان در این مطالعه مردان، متاهلین و افراد در گروه سنی ۵۵ تا ۵۹ ساله بودند و حدود نیمی از آن‌ها با همسر و فرزندان خود زندگی می‌کردند. تحصیلات ۳۴ درصد از سالمندان در حد سواد خواندن و نوشتن بود و تنها ۸ درصد آن‌ها تحصیلات عالیه داشتند. بیشتر مردان بازنشسته و بیشتر زنان خانه‌دار بودند. حدود ۶۰ درصد آن‌ها وضعیت مالی خود را متوسط ارزیابی می‌کردند و حدود ۸۵ درصد از آن‌ها دارای بیمه پایه سلامت بودند.بر اساس یافته‌های این مطالعه در خصوص وضعیت سلامت و سبک زندگی سالمندان؛ ۷۲ درصد از مشارکت‌کنندگان در این پژوهش به طور مرتب دارو مصرف می‌کردند و حدود ۷۴ درصد از آن‌ها هرگز سیگار، قلیان و یا سایر مواد دخانی را مصرف نمی‌کردند. حدود نیمی از آن‌ها از شیر، لبنیات و گوشت، و حدود ۶۲ درصد از آن‌ها از میوه و سبزیجات به میزان لازم در برنامه غذایی روزانه استفاده می‌کردند. حدود ۶۲ درصد از سالمندانی که در این مطالعه مشارکت داشتند نمک مصرف نمی‌کنند و یا در حد خیلی کم استفاده می‌کنند.بررسی‌ها نشان داد که تنها ۳۳ درصد از سالمندان به صورت مرتب فعالیت ورزشی یا پیاده‌روی انجام می‌دادند و سه درصد فعالیت تفریحی داشتند. نزدیک به ۲۰ درصد از آن‌ها در سال گذشته حادثه منجر به بستری داشتند و شیوع ابتلا به بیماری‌های مفاصل و استخوان در آن‌ها؛ ۲۸ درصد، دیابت؛ ۳۲ درصد؛ فشار خون و چربی خون ؛ ۲۲ درصد بود.
فعال‌تر بودن سالمندان مرد به دلیل دغدغه اشتغال
محاسبه شاخص‌ها سالمندی فعال در این مطالعه نشان داد که نمره این شاخص در شهر تهران؛ ۲۶.۸ از ۱۰۰ است و این نمره برای مردان به میزان ۱۳.۳ بیشتر از زنان بود. در بررسی‌های سال ۲۰۱۸ در ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا؛ میزان این شاخص ۳۵.۶ محاسبه شد و نمره مردان فقط ۳.۴ نمره بیشتر از زنان بود.در تمام گروه‌های سنی سالمند؛ نرخ اشتغال مردان به طور قابل توجه بیشتر از زنان بود. مقایسه مردان سالمند ایرانی و اروپایی نشان می‌دهد که در حیطه اشتغال مردان ایرانی نسبت به مردان اروپایی ٦٠ سال به بالا، در همین سن به طور قابل توجهی اشتغال بیشتری دارند که به‌نظر می‌آید در ایران نواقص تأمین اجتماعی و شرایط نامطلوب اقتصادی باعث می‌شود تا بسیاری از افراد بازنشسته نیز به دنبال کار باشند.در بین حیطه‌های مختلف شاخص سالمندی فعال یعنی؛ «اشتغال»، «مشارکت در جامعه»، «زندگی ایمن، سالم و مستقل» و «ظرفیت و محیط توانمدساز برای سالمندی فعال»؛ حیطه «اشتغال» بالاترین نمره و حیطه «زندگی ایمن، سالم و مستقل» کمترین نمره را به دست آورد.در حیطه مشارکت در جامعه؛ شاخص «مراقبت از فرزندان و نوه‌ها» بیشتر میزان را داشت و شاخص «مشارکت سیاسی» کمترین میزان را به خود اختصاص داد.در حیطه «زندگی ایمن، سالم و مستقل»؛ شاخص احساس امنیت محله بالاترین نمره و شاخص یادگیری مداوم پایین‌ترین نمره را به دست آوردند.در حیطه «ظرفیت و محیط توانمندساز برای سالمندی فعال» نیز، شاخص ارتباطات اجتماعی بالاترین نمره و شاخص امید به زندگی سالم در سن ۵۵ سالگی کمترین نمره را به‌دست آوردند.یافته‌های این مطالعه نشان داد که بین جنسیت، سن، تاهل، اندازه خانواده و درآمد سالمندان با میزان نمره شاخص سالمندی فعال ارتباط وجود دارد. به طوری‌که زنان، افراد مسن‌تر، غیر متاهل، سالمندان دارای خانواده پر جمعیت و در نهایت فقیرترها به طور معنی‌داری زندگی غیر فعال‌تری داشتند.پژوهشگران مطالعه می‌گویند: اگر چه این مطالعه اطلاعات ارزشمندی را در زمینه شاخص سالمندی فعال نشان می‌دهد، اما نمی‌توان نتایج آن را به کل کشور تعمیم داد. ضروری است که مطالعه مشابهی در کل کشور برای امکان انجام سیاست‌گذاری‌های کلان انجام شود. نتایج این مطالعه حاکی از این است که «نه تنها زندگی غیرفعال گریبان‌گیر سالمندان کنونی ایران است، بلکه، این زمینه هنوز برای سالم و فعال پیر شدن سالمندان آینده نیز مهیا نیست».یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «اندازه‌گیری شاخص سالمندی فعال و تعیین‌کننده‌های فردی آن در شهر تهران» در مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ منتشر شده است .
اولین بعد این دیدگاه «سلامت» است و بر روی حفظ سبک زندگی سالم در همه مراحل زندگی، کاهش خطرهای محیطی و سلامت فیزیکی، روانی و رفاه اجتماعی تاکید می‌کند.دومین بعد؛ «مشارکت» است و فرصت‌های مربوط به فضای اجتماعی مثل اشتغال، سیاست، آموزش، هنر و مذهب را برای سالمندان بهینه‌سازی می‌کند و باعث سلامت روان و پویایی سالمندان و داشتن زندگی هدفمند برای آن‌ها می‌شود.همچنین در این دیدگاه به «امنیت» نیز اشاره شده است و به تضمین محافظت، شان و توجه به نیازها و حقوق جسمی، اجتماعی و مالی سالمندانی که نمی‌توانند از خودشان حمایت کنند؛ توجه دارد.از آن‌جا که در ایران مطالعات کمی بر روی سالمندی فعال انجام شده است؛ پژوهشگران گروه علوم مدیریت و اقتصاد سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران، به بررسی شاخص‌های سالمندی فعال در سالمندان شهر تهران پرداختند.مریم تاجر و بدریه کرمی؛ پژوهشگران به همراه دیگر همکارانشان، در این پژوهش همکاری داشتند.به دلیل متفاوت بودن وضعیت اقتصادی-اجتماعی مناطق مختلف شهر تهران، برای انجام این مطالعه سه منطقه ۱۷، ۱۴ و ۲ به عنوان نمونه‌هایی از مناطق فقیر، متوسط و غنی انتخاب شدند. همچنین از هر منطقه، یک محله به صورت تصادفی انتخاب شد.
پژوهشگران با استفاده از اطلاعات سرشماری مرکز آمار، افراد بالای ۵۵ سال را در این مناطق شناسایی کرده و با مراجعه به منزل، از طریق پرسش‌نامه با آن‌ها مصاحبه انجام دادند.در نهایت از میان ۶۳۰ سالمند شناسایی‌شده، ۵۹۰ نفر در این مطالعه مشارکت کردند. بیشتر مشارکت‌کنندگان در این مطالعه مردان، متاهلین و افراد در گروه سنی ۵۵ تا ۵۹ ساله بودند و حدود نیمی از آن‌ها با همسر و فرزندان خود زندگی می‌کردند. تحصیلات ۳۴ درصد از سالمندان در حد سواد خواندن و نوشتن بود و تنها ۸ درصد آن‌ها تحصیلات عالیه داشتند. بیشتر مردان بازنشسته و بیشتر زنان خانه‌دار بودند. حدود ۶۰ درصد آن‌ها وضعیت مالی خود را متوسط ارزیابی می‌کردند و حدود ۸۵ درصد از آن‌ها دارای بیمه پایه سلامت بودند.بر اساس یافته‌های این مطالعه در خصوص وضعیت سلامت و سبک زندگی سالمندان؛ ۷۲ درصد از مشارکت‌کنندگان در این پژوهش به طور مرتب دارو مصرف می‌کردند و حدود ۷۴ درصد از آن‌ها هرگز سیگار، قلیان و یا سایر مواد دخانی را مصرف نمی‌کردند. حدود نیمی از آن‌ها از شیر، لبنیات و گوشت، و حدود ۶۲ درصد از آن‌ها از میوه و سبزیجات به میزان لازم در برنامه غذایی روزانه استفاده می‌کردند. حدود ۶۲ درصد از سالمندانی که در این مطالعه مشارکت داشتند نمک مصرف نمی‌کنند و یا در حد خیلی کم استفاده می‌کنند.بررسی‌ها نشان داد که تنها ۳۳ درصد از سالمندان به صورت مرتب فعالیت ورزشی یا پیاده‌روی انجام می‌دادند و سه درصد فعالیت تفریحی داشتند. نزدیک به ۲۰ درصد از آن‌ها در سال گذشته حادثه منجر به بستری داشتند و شیوع ابتلا به بیماری‌های مفاصل و استخوان در آن‌ها؛ ۲۸ درصد، دیابت؛ ۳۲ درصد؛ فشار خون و چربی خون ؛ ۲۲ درصد بود.
فعال‌تر بودن سالمندان مرد به دلیل دغدغه اشتغال
محاسبه شاخص‌ها سالمندی فعال در این مطالعه نشان داد که نمره این شاخص در شهر تهران؛ ۲۶.۸ از ۱۰۰ است و این نمره برای مردان به میزان ۱۳.۳ بیشتر از زنان بود. در بررسی‌های سال ۲۰۱۸ در ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا؛ میزان این شاخص ۳۵.۶ محاسبه شد و نمره مردان فقط ۳.۴ نمره بیشتر از زنان بود.در تمام گروه‌های سنی سالمند؛ نرخ اشتغال مردان به طور قابل توجه بیشتر از زنان بود. مقایسه مردان سالمند ایرانی و اروپایی نشان می‌دهد که در حیطه اشتغال مردان ایرانی نسبت به مردان اروپایی ٦٠ سال به بالا، در همین سن به طور قابل توجهی اشتغال بیشتری دارند که به‌نظر می‌آید در ایران نواقص تأمین اجتماعی و شرایط نامطلوب اقتصادی باعث می‌شود تا بسیاری از افراد بازنشسته نیز به دنبال کار باشند.در بین حیطه‌های مختلف شاخص سالمندی فعال یعنی؛ «اشتغال»، «مشارکت در جامعه»، «زندگی ایمن، سالم و مستقل» و «ظرفیت و محیط توانمدساز برای سالمندی فعال»؛ حیطه «اشتغال» بالاترین نمره و حیطه «زندگی ایمن، سالم و مستقل» کمترین نمره را به دست آورد.در حیطه مشارکت در جامعه؛ شاخص «مراقبت از فرزندان و نوه‌ها» بیشتر میزان را داشت و شاخص «مشارکت سیاسی» کمترین میزان را به خود اختصاص داد.در حیطه «زندگی ایمن، سالم و مستقل»؛ شاخص احساس امنیت محله بالاترین نمره و شاخص یادگیری مداوم پایین‌ترین نمره را به دست آوردند.در حیطه «ظرفیت و محیط توانمندساز برای سالمندی فعال» نیز، شاخص ارتباطات اجتماعی بالاترین نمره و شاخص امید به زندگی سالم در سن ۵۵ سالگی کمترین نمره را به‌دست آوردند.یافته‌های این مطالعه نشان داد که بین جنسیت، سن، تاهل، اندازه خانواده و درآمد سالمندان با میزان نمره شاخص سالمندی فعال ارتباط وجود دارد. به طوری‌که زنان، افراد مسن‌تر، غیر متاهل، سالمندان دارای خانواده پر جمعیت و در نهایت فقیرترها به طور معنی‌داری زندگی غیر فعال‌تری داشتند.پژوهشگران مطالعه می‌گویند: اگر چه این مطالعه اطلاعات ارزشمندی را در زمینه شاخص سالمندی فعال نشان می‌دهد، اما نمی‌توان نتایج آن را به کل کشور تعمیم داد. ضروری است که مطالعه مشابهی در کل کشور برای امکان انجام سیاست‌گذاری‌های کلان انجام شود. نتایج این مطالعه حاکی از این است که «نه تنها زندگی غیرفعال گریبان‌گیر سالمندان کنونی ایران است، بلکه، این زمینه هنوز برای سالم و فعال پیر شدن سالمندان آینده نیز مهیا نیست».یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «اندازه‌گیری شاخص سالمندی فعال و تعیین‌کننده‌های فردی آن در شهر تهران» در مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ منتشر شده است .
