زعفران؛ لوکس‌تر از دیروز
یکی از کشاورزان شهرستان قائن درباره وضعیت بازار داخلی زعفران می‌گوید: مصرف داخلی حداقل ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده ‌است. وقتی قیمت همه محصولات کشاورزی به سبب هزینه‌های تولید بالا می‌رود چرا قیمت زعفران بالا نرود؟ موضوع این است در زمانی‌که قدرت خرید مردم به پایین‌ترین حد خود رسیده و مصرف داخلی هم حداکثر ۵۰ درصد کمتر شده، تا چه اندازه نرخ زعفران باید بالا برود؟ میرزایی که علاوه بر تولید این محصول مهم کشاورزی، به توزیع و فروش آن نیز می‌پردازد، افزود: «ناگفته نماند بخش مهمی از کاهش فروش به شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مراسم برمی‌گردد. همه مردم شاهد کسادی شب عید بودند و میزان فروش زعفران هم در این مدت پایین آمد. همچنین اوج فروش بازار داخلی در محرم و صفر است که امسال با توجه به محدودیت‌های بهداشتی شاهد مراسم پرشوری نبودیم. شعبان و رمضان امسال هم به همین دلیل عملا خرید و فروشی صورت نگرفت.»میرزایی می‌گوید شیوع ویروس کرونا تنها یک روی سکه است: «دلیل دیگر کاهش مصرف در بازار داخلی وضعیت اقتصادی مردم و سقوط قدرت خرید آنها است. شرایط به گونه‌ای است که مردم در تامین و تهیه ضرورت‌های زندگی به مشکل خورده‌اند چه برسد به اینکه زعفران را در سبد مصرفی خود جای دهند. زعفران پیش از این شرایط هم جزو کالاهای لوکس بود اما در سه سال اخیر بخش عمده‌ای از مردم به این محصول اساسی و مفید دسترسی نداشتند.»به گفته این کشاورز متاسفانه به سبب گران شدن زعفران بسیاری به مصرف رنگ آن سوق پیدا کرده‌اند: «واردات و فروش رنگ زعفران ممنوع است چراکه در ساخت آن از مواد شیمیایی استفاده می‌کنند و این مواد برای سلامتی بدن مضر است. اما این محصولات به‌صورت قاچاق به کشور وارد می‌شوند و با توجه به اینکه قیمت زعفران گران است مردم از آن استفاده می‌کنند.»میرزایی درباره نرخ فروش سر زمین در سال جاری می‌گوید: امسال نرخ خرید سر زمین با توجه به نوع زعفران بین ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا ۱۸ میلیون تومان در نظر گرفته شده است که نسبت به پارسال ۵۰ درصد بیشتر شده است. برای تولیدکننده فروش محصول بسیار مهم است، اگر قیمت بالا باشد و خریداری نباشد فایده ندارد. تولیدکنندگان دنبال قیمتی هستند که هم برای آنها به صرفه باشد و هم برای مصرف‌کننده.در حالی که مصرف داخلی این محصول و قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرده، شنیده‌ها از بازار زعفران حاکی از فشار مجلس برای بالا نگه‌داشتن قیمت طلای سرخ است.میرزایی در این خصوص می‌گوید: قیمت را بیش از این نمی‌توان بالا برد چون مردم دیگر توان خرید ندارند، قیمت کنونی هم گران است اما هزینه‌های تولید بسیار بالا رفته است. مقدار قابل توجهی از محصول پارسال روی دست کشاورزان مانده است و پس از برداشت محصول امسال دپوی آنان بیشتر می‌شود اما برخی همچنان اصرار دارند که قیمت زعفران بالا برود. کشاورز قیمت کمتر را به سرانه مصرف بیشتر ترجیح می‌دهد. به گفته میرزایی نزدیک به ۲۰۰ تن زعفران در انبارهای تولیدکنندگان همچنان باقی‌مانده و فروش نرفته ‌است.

 پسته
نرخ فروش پسته هم امسال دوبرابر شده است. مهدی سیف‌الدینی دبیر خانه کشاورز استان کرمان درباره نرخ فروش پسته امسال به «دنیای اقتصاد» می‌گوید قیمت مدنظر کشاورزان بسته به نوع پسته بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان است در حالی که پارسال ۱۰۰ هزار تومان بود. به گفته این فعال حوزه کشاورزی «مصرف پسته در بازار داخلی بیشتر از ۶۰ درصد کمتر شده است و این موضوع باعث شده دپوی پسته کشاورزان زیاد شود.» سیف‌الدینی می‌گوید محصول بازار داخلی بسیار مرغوب‌تر از محصول صادراتی است: «تقاضای بازار داخلی به سمت پسته‌های درشت و به اصطلاح خندان است اما پسته صادراتی محصول دست چندم است و این یکی از دلایلی است که قیمت پسته در بازار داخلی زیاد است.»به گفته او نرخ فروش پسته در بازارهای جهانی حدود ۱۰ دلار است که با احتساب دلار ۳۰ هزار تومانی ۳۰۰ هزار تومان می‌شود: «این در حالی است که مرغوبیت پسته بازار داخلی بهتر است، به بیانی دیگر پسته مرغوب داخلی ۵۰ هزار تومان کمتر از قیمت صادراتی آن است. با این حال به سبب کاهش قدرت خرید مردم مصرف پسته در بازار داخلی ۶۰درصد کاهش داشته است. ناگفته نماند شیوع کرونا تاثیر قابل توجهی روی فروش پسته گذاشت چراکه با تعطیلی مراسم‌ها روبه‌رو بودیم.» سیف‌الدینی پیش‌بینی می‌کند پسته امسال با نرخ کیلویی ۲۵۰ هزار تومان به دست مصرف‌کننده برسد.  سیف‌الدینی یکی از دلایل گرانی پسته را نبود زنجیره تولید در بازار داخلی می‌داند: «متاسفانه زنجیره تولید ناقص است و کشاورز یا تولیدکننده نمی‌تواند به راحتی با مصرف‌کننده در ارتباط باشد. دلال‌ها این حلقه مفقوده را پر می‌کنند و سود اصلی را هم همین دلال‌ها می‌برند. کشاورز باید تولید خود را با هزینه‌های بالا ادامه بدهد و سود محصولات کشاورزان تنها ۵ درصد است. درحالی که دلال و واسطه بدون هیچ هزینه‌ای با افزایش ۲۰ تا ۴۰ درصدی قیمت خرید کشاورز محصول را به مصرف‌کننده می‌فروشند. در این میان هم کشاورز ضرر کرده است و هم مصرف‌کننده.»

 مواد اولیه
نقطه اشتراک در گرانی این محصول صادراتی استراتژیک بالا رفتن قیمت مواد اولیه است. یکی از کشاورزان می‌گوید: «تنها چیزی که بیشتر نشده دستمزد کارگران است. از هزینه برق و اجاره بها تا قیمت خرید مواد اولیه همگی سه برابر شده است، نرخ محصول هم به همین مولفه‌ها بستگی دارد.» در محصولاتی مثل زعفران و پسته نرخ موادی همچون سم و کود باعث شده قیمت تمام شده آنها بالا برود. از پارسال که کود و سم از لیست دریافت‌کنندگان ارز دولتی خط خوردند منبع تامین ارز به سامانه‌های نیما و سما منتقل شد و همین امر دلیل افزایش قیمت چند برابری این مواد شد. به گفته کشاورزان سمی که با نرخ دولتی ۳۰ هزار تومان فروخته می‌شد به ۲۵۰هزار تومان رسیده و کود ۵۰ هزار تومانی نزدیک به ۵۰۰هزار تومان به فروش می‌رسد. دلیل اصلی گرانی‌ کالاهای استراتژیکی مثل فرش، زعفران و پسته بالا رفتن هزینه‌های تولید است، امری که کار کشاورز و تولیدکننده را برای ادامه فعالیت سخت کرده است چراکه در کفه دیگر ترازو، یعنی کفه تقاضا، سقوط ارزش ریال و قدرت خرید مردم باعث شده که خریدوفروشی در بازارها صورت نگیرد؛ امری که هم تولیدکننده را متضرر کرده است و هم به سبب افزایش قیمت مصرف‌کننده را.