بهار نیوز - شاغلان تابستان 99 یک میلیون کمتر از 98

گروه اقتصادی: روز شنبه مرکز آمار ایران جزئیات بیشتری از جدیدترین گزارش بازار کار در تابستان 99 را منتشر کرد. این گزارش که سومین گزارش در شرایط کرونایی است، نکات جالب‌توجهی دارد. براساس گزارش اخیر، در تابستان سال جاری تعداد شاغلان کشور ٢٣ میلیون و ٥٤٢ هزار نفر بوده که نسبت به فصل تابستان 98 حدود یک‌میلیون و 210 هزار نفر کاهش نشان می‌دهد. البته همان‌طور که در ادامه می‌آید، طی تابستان سال جاری تعداد شاغلان کشور نسبت به بهار افزایش داشته که تا حدودی نشان از تعدیل آثار کرونا بر بازار کسب‌وکار در ایران است. مورد قابل‌بحث دیگر، کاهش نرخ بیکاری است؛ به‌طوری‌که طبق داده‌های مرکز آمار ایران در تابستان سال جاری نرخ بیکاری کشور به 9.5 درصد رسیده که این میزان کمترین نرخ بیکاری در 14 فصل اخیر (از بهار 96 به بعد) بوده است. این وضعیت یعنی کاهش نرخ بیکاری در ظاهر باید خوشایند باشد، اما در این گزارش با مقایسه وضعیت بیکاری در ایران با برخی کشورهای منتخب، توضیح داده‌ایم که کاهش نرخ بیکاری در کشورمان عمدتا به‌واسطه بازار غیرمتشکل و سطح بالای شاغلان غیررسمی و فاقد بیمه و سطح پایین حمایت‌های تامین اجتماعی رخ ‌داده است، چراکه در اقتصادهایی که بازار کار متشکل‌تری بوده و اغلب شاغلان دارای بیمه بوده، در شرایط رکودی همچون وضعیت کرونایی، افراد بیکار با دریافت بیمه بیکاری از بازار کار خارج نشده و همچنان جزء بیکاران در جست‌وجوی کار محسوب می‌شوند، اما در ایران که به روایت مرکز پژوهش‌های مجلس به‌طور متوسط 60درصد شاغلان کشور (59درصد مردان و 62درصد زنان) در بخش غیررسمی فعالیت می‌کنند؛ در این وضعیت فرد به‌واسطه نداشتن حمایت‌های اجتماعی و تداوم رکود، ضمن از دست دادن شغل، با دلسردی از بازار کار خارج می‌شود که این وضعیت عامل کاهش نرخ بیکاری در شرایط فعلی کشور بوده است. شرایط مذکور در آمارهای تابستان امسال نیز به‌خوبی دیده می‌شود؛ چراکه در تابستان سال جاری درحالی نرخ بیکاری در کشور به 9.5درصد رسیده که تعداد جمعیت فعال کشور نسبت به تابستان سال گذشته کاهش بیش از 6/1 میلیون نفری و تعداد جمعیت غیرفعال نیز افزایش 3/2 میلیون نفری داشته است.

کاهش 1.2 میلیونی تعداد شاغلان
براساس گزارش مرکز آمار ایران، در تابستان سال جاری تعداد شاغلان 15سال به بالای کشور ٢٣ میلیون و ٥٤٢ هزار نفر بوده که نسبت به تابستان سال 98 تقریبا یک میلیون و 210 هزار نفر کاهش داشته است. همچنین تعداد شاغلان فصل تابستان سال جاری از تعداد شاغلان تابستان 97 (تعداد 23.9 میلیون نفر) و تابستان 96 (23.8 میلیون نفر) نیز به ترتیب حدود 400 و 300 هزار نفر کمتر است.اما بررسی داده‌های آماری مرکز آمار ایران نشان می‌دهد تعداد شاغلان 23.5 میلیون نفری تابستان امسال نسبت به تعداد 22.9 میلیون نفر تعداد شاغلان کشور بهار سال جاری افزایش حدود 600 هزار نفری را نشان می‌دهد که این موضوع می‌تواند تا حدودی بیانگر کاهش نسبی آثار ویروس کرونا روی کسب‌وکارها در کشور باشد. درخصوص اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی نیز آمارها نشان می‌دهد در تابستان امسال از 23.5 میلیون نفر شاغل کشور، 18.5 درصد در بخش کشاورزی، 33.4 درصد در بخش صنعت و48.1 درصد نیز در بخش خدمات فعال بوده‌اند. لازم به ذکر است این میزان در تابستان سال گذشته به ترتیب 19 درصد، 32درصد و 49.1 درصد بوده است. این داده‌ها موید این امر است که در تابستان امسال و پس از شیوع کرونا از سهم بخش خدمات که از ویروس کرونا بیشترین آسیب را دیده (تعطیلی نسبی گردشگری و...) حدود یک درصد کاهش یافته و از سهم بخش کشاورزی نیز 0.5درصد کاسته است و 1.4 درصد به سهم بخش صنعت اضافه شده است. به نظر می‌رسد عدم تعدیل نیرو به شرط کاهش دستمزدها و برخی قواعد دولتی مبنی‌بر حفظ اشتغال از دلایل افزایش سهم بخش صنعت در اشتغال بوده است. اما نکته مهم‌تر دیگر، افزایش اشتغال ناشی از ضرورت‌های جدید است که به واسطه شیوع کرونا در کشور پدیدار شده است. تولید انواع وسایل و لوازم پزشکی، بهداشتی و درمانی در دوره کرونا همان ضرورت‌های مذکور است.

62 درصد بیکارشدگان کرونایی زنان هستند
در تابستان سال جاری از مجموع 62 میلیون و 267 هزار نفر جمعیت بالای 15 سال ایران، 31 میلیون و 128 هزار نفر از آنان مرد و 31 میلیون و 138 هزار نفر از آن نیز زن هستند. از مجموع 31 میلیون و 128 هزار نفر مرد بالای 15 سال کشور، 69.5 درصد جزء جمعیت فعال (شاغل و بیکار) و 30.5 درصد نیز جزء جمعیت غیرفعال هستند. همچنین از 21 میلیون و 623 هزار نیروی فعال مرد، 19 میلیون و 871 هزار نفر شاغل و یک میلیون و 751 هزار نفر نیز بیکار هستند. در بین زنان نیز از 31 میلیون و 138 هزار نفر زنان واقع در سن بالای15 سال، 4 میلیون و 395 هزار نفر یا معادل 14.1 درصد آنان جزء جمعیت فعال و نزدیک به 86 درصد جزء جمعیت غیرفعال قرار می‌گیرند. اما از 4 میلیون و 395 هزار نفر نیروی فعال زن، 3 میلیون و 669 هزار نفر شاغل و 725 هزار نفر نیز بیکار بوده‌اند.علاوه‌بر مردانه شدن موضوع اشتغال در ایران، بررسی وضعیت اشتغال گروه‌های مردان و زنان در دوره شیوع ویروس کرونا نیز نکات جالب توجهی دارد، به‌طوری که طبق داده‌های آماری مرکز آمار ایران، از حدود یک‌میلیون و 210 هزار نفری که در تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته شغل خود را از دست داده‌اند، نزدیک به 460 هزار نفر از آنان یا معادل 38 درصد از کل بیکار شده‌ها مرد و حدود 750 هزار نفر از آنان یا معادل 62 درصد از کل بیکار شده‌ها را نیز زنان تشکیل می‌دهند.

نرخ بیکاری کمترین نرخ در 14 فصل اخیر!
بررسی تعداد شاغلان و بیکاران فصلی کشور طی 14 فصل اخیر نشان می‌دهد تعداد شاغلان کشور از حدود 23.3 میلیون نفر در بهار 96 به 24.1 میلیون نفر در بهار سال 97، به 24.5 میلیون در بهار 98 و به 22.9 میلیون نفر در بهار 99 رسیده است. همچنین در تابستان سال جاری نیز تعداد شاغلان کشور حدود 23.5 میلیون نفر بوده است. بررسی‌های فصلی موید این موضوع است که با شیوع ویروس کرونا تعداد شاغلان کشور بین1.2 میلیون تا 1.5 میلیون نفر کاهش یافته است. اما در سویی دیگر، آمارها نشان می‌دهد تعداد بیکاران کشور نیز طی 14 فصل اخیر از حدود 3/3 میلیون نفر در بهار 96 در بهار سال 97 نیز بدون تغییر مانده، در بهار 98 به 2.9 میلیون نفر رسیده و در بهار سال جاری نیز به 2.5 میلیون نفر تقلیل یافته است. همچنین در تابستان سال جاری نیز تعداد بیکاران بدون تغییر نسبت به بهار، همان 2.5 میلیون نفر بوده است. طی این مدت نرخ بیکاری نیز از حدود 12.5 درصد در بهار 96 به 12.1 درصد در بهار 97، به 10.9درصد در بهار 98 و 9.8 درصد در بهار 99 رسیده است. همچنین در تابستان سال جاری نیز نرخ بیکاری با کاهش 0.3 درصدی به 9.5 درصد رسیده است. آمارهای مذکور نشان می‌دهد نرخ بیکاری در تابستان امسال کمترین نرخ بیکاری در کشور طی 14 فصل اخیر بوده است.

1.6 میلیون بیکارِ دلسرد از بازار کار خارج شدند
نمودار های پایانی، ترسیم‌کننده وضعیت تعداد کل جمعیت 10 سال به بالا، جمعیت غیرفعال و جمعیت فعال (مجموع شاغلان و بیکاران) هستند. همان‌طور که آمارهای مذکور نشان می‌دهند، در تابستان امسال تعداد جمعیت 15 سال به بالای کشور نسبت به تابستان سال گذشته افزایش 685 هزار نفری داشته است. این افزایش در ظاهر می‌تواند منجر به افزایش جمعیت فعال شود، با این حال داده‌های آماری مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در تابستان سال جاری از جمعیت 62 میلیون و 267 هزار نفری 15 سال به بالا، حدود 36 میلیون و 248 هزار نفر غیرفعال (نه شاغل و نه دنبال کار) و 26 میلیون و 18 هزار نفر نیز جزء جمعیت فعال (شاغل و بیکار) بوده‌اند. این وضعیت درحالی است که در تابستان سال گذشته از 61 میلیون و 582 هزار جمعیت بالای 15 سال، حدود 33 میلیون و 936 نفر غیرفعال و 27 میلیون و 645 هزار نفر جزء جمعیت فعال بوده‌اند. به عبارتی دیگر در تابستان سال جاری با وجود افزایش 685 هزار نفری جمعیت بالای 15 سال کشور، جمعیت فعال کاهش یک میلیون و 626 هزار نفر داشته و در سویی دیگر به جمعیت غیرفعال کشور 2 میلیون و 311 هزار نفر افزوده شده است. اما مرور این آمارهای کسل‌کننده چه فایده‌ای دارد، باید بگوییم آمارهای مذکور نشان می‌دهد یکی از دلایل کاهش نرخ بیکاری، خروج برخی بیکاران از بازار کار و پیوستن به خیل ناامیدان یا افراد دلسرد از یافتن کار بوده است.به عبارتی دیگر این وضعیت را می‌توان با اثر «جویندگان دلسرد» بر بازار کار تحلیل کرد. اثر کارگران دلسرد توضیح می‌دهد که در دوران رکود بسیاری از افراد بیکار یافتن شغل را تقریبا غیرممکن می‌یابند و بنابراین منصرف می‌شوند. این کارگران به جای تحمل هزینه‌های مرتبط با فعالیت‌های جست‌وجوی شغلی بی‌ثمر، تصمیم می‌گیرند که از بازار رکودی و نیروی کار خارج شوند. نتیجه اثر جویندگان دلسرد این است که نرخ مشارکت نیروی کار روند دوره‌ای هم‌جهت با چرخه تجاری دارد و در زمان رکود کاهش یافته و در زمان رونق افزایش می‌یابد. به عبارت دیگر این اثر باعث کاهش نرخ مشارکت در زمان رکود می‌شود.

چرا نباید از کاهش نرخ بیکاری خوشحال شویم؟
مرور داده‌های آماری پیشین در ظاهر حکایت از اتفاق خوشایندی دارد؛ چراکه نرخ بیکاری طی چهار فصل اخیر و به‌ویژه پس از شیوع کرونا به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است، اما وقتی کاهش نرخ بیکاری را در کنار آمار تعداد شاغلان قرار می‌دهیم که نه‌تنها طی چند فصل اخیر و به‌ویژه در دوره کرونایی افزایش نیافته، بلکه کاهش 1.5 میلیون نفری در بهار امسال نسبت به بهار 98 و کاهش 1.2 میلیون نفری در تابستان امسال نسبت به تابستان 98 داشته، در آن صورت برای پیدا کردن دلایل کاهش نرخ بیکاری باید به دنبال شواهد دیگری باشیم. در کنار آمارهای اشتغال، مرور آمارهای جمعیت فعال و غیرفعال نیز شاهد دیگری برای ناخوشایند بودن کاهش نرخ بیکاری در کشور است؛ به‌طوری‌که طی تابستان امسال 1.6 میلیون نفر از جمعیت فعال کاسته شده و 2.3 میلیون نفر به جمعیت غیرفعال افزوده شده است.برای فهم بیشتر ناخوشایند بودن کاهش نرخ بیکاری در کشور کافی است یک مقایسه آماری بین نرخ بیکاری در قبل و بعد از شیوع ویروس کرونا در ایران یا کشورهای دیگر داشته باشیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد با شیوع کرونا درحالی نرخ بیکاری در ایران از 10.5 درصد در تابستان سال گذشته به 9.5 درصد در تابستان سال جاری رسیده که این میزان در آمریکا پس از شیوع کرونا 3.5 درصد از قبل از کرونا به 13.3 درصد در نیمه اول سال 2020 رسیده است. طی مدت مذکور در کانادا نیز این میزان از 5/5 به 13 درصد، در استرالیا از 5.3 به 6.4 درصد، در فرانسه از 8 به 8.7 درصد، در آلمان از 3.4 به 3.8 درصد و در کره‌جنوبی نیز از 3/3 درصد به 3.8 درصد رسیده است.در این توضیح واکنش‌های بعضا متفاوت نرخ بیکاری به نوسانات اقتصادی در ایران، پژوهش‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد یکی از دلایل این موضوع، وضعیت ترکیب شغلی شاغلان کشور است؛ به‌گونه‌ای که از کل شاغلان ایران 54.6 درصد مزد و حقوق‌بگیر، 3.7 درصد کارفرما، 36.8 درصد کارکن مستقل، 4.9 درصد کارکن فامیلی بدون مزد هستند. این درحالی است که در کشوری همچون آمریکا از کل شاغلان کشور، نزدیک به 94 درصد مزد و حقوق‌بگیر، 6 درصد کارکن مستقل و کمتر از یک درصد نیز کارکن فامیلی بدون مزد هستند. در آلمان نیز 90.4 درصد از شاغلان جزء افراد مزد و حقوق‌بگیر، در فرانسه نزدیک به 88 درصد، در کانادا نزدیک به 85 درصد، در استرالیا 83.4 درصد و در کره‌جنوبی نیز بیش از 75 درصد شاغلان جزء افراد مزد و حقوق‌بگیر هستند.

در توضیح این تفاوت باید گفت در اقتصادهایی که دارای بازار کار متشکل‌تری هستند سهم کارکنان مزد و حقوق‌بگیر از مجموع شاغلان در این اقتصاد بسیار بالاست در مقایسه با اقتصادی که سهم کارکنان مزبور به نسبت، کمتر است. در شرایط مشابه رکودی، در اقتصادی که بازار کار متشکل‌تری دارد، افراد حتی در صورت از دست دادن شغل خود غالبا از بازار کار خارج نشده و به حالت بیکار در جست‌وجوی کار تبدیل خواهند شد (معمولا به دلیل وجود سیستم‌های تامین اجتماعی و بیمه‌های بیکاری). بنابراین تعداد بیکاران در این اقتصادها به دلیل تبدیل بخشی از جمعیت شاغل به بیکار افزایش می‌یابد و همچنین جمعیت غیرفعال و نرخ مشارکت اقتصادی نیز به دلیل عدم خروج از بازار کار بدون تغییر می‌ماند.اما در اقتصادهایی که همانند کشورمان بازار کار متشکل‌تری نداشته و درصد شاغلان مزد و حقوق‌بگیر و دارای بیمه تامین اجتماعی کمتر است، افراد بیکارشده در حالت رکود، از جمعیت شاغل و بیکار به جمعیت غیرفعال تبدیل می‌شوند؛ چراکه ماندن در وضعیت در جست‌وجوی کار، منافعی برای افراد مزبور نداشته و شاید مشمول هزینه‌هایی هم بشود. بنابراین در چنین شرایطی حتی ممکن است نرخ بیکاری با کاهش هم مواجه شود (برخلاف رکود موجود). همچنین شاخص‌های «نرخ مشارکت» و «نسبت اشتغال» هر دو با کاهش مواجه می‌شوند و به تعداد جمعیت غیرفعال افزوده می‌شود. این وضعیتی است که دلیل کاهش نرخ بیکاری در کشورمان در شرایط کرونایی را توضیح می‌دهد. همچنین لازم به ذکر است شرایط مذکور در بازار کار کشور همسایه ما یعنی ترکیه نیز کاملا مصداق دارد، چراکه در دوره کرونایی، نرخ بیکاری در این کشور همانند ایران کاهش یافته و جالب‌تر اینکه وضعیت ترکیب شغلی شاغلان ترکیه تا حدودی شباهت‌هایی به شرایط کشورمان دارد، چراکه در این کشور نیز شاغلان مزد و حقوق‌بگیر 68.5 درصد از کل شاغلان را شامل می‌شوند، 4.5 درصد را کارفرمایان، 16.8 درصد را کارکن مستقل و 3/10 درصد از شاغلان را نیز کارکن فامیلی بدون مزد تشکیل می‌دهند.