بحران ادامه‌دار یک داروی حیاتی

گروه جامعه: بیماران دیابتی به دردسر افتاده‌اند. آنها از یک داروخانه به داروخانه دیگر در جست‌وجوی انسولین قلمی هستند و هر بار دست خالی برمی‌گردند؛ این وضعیت چند ماهه بیماران مبتلا به دیابت است که برای کنترل بیماری‌شان ناچار به تزریق انسولین‌ هستند.این بار اولی نیست که کشور با کمبود انسولین قلمی یا انسولین‌های آنالوگ و خارجی مواجه می‌شود؛ حتی به‌گفته رئیس هیأت‌مدیره انجمن دیابت ایران، یک سالی می‌شود که این مشکل ایجاد شده، اما حالا تعداد بیشتری از بیماران از نبود انسولین قلمی شکایت دارند و اعتراض‌شان را به انجمن دیابت ایران برده‌اند؛ به‌طوری‌که مدیرعامل این انجمن به همشهری می‌گوید، روزانه صدها نفر از این بیماران با آنها تماس می‌گیرند و نگران وضعیت بیماری خود و فرزندانشان‌ هستند.سال گذشته که فشار این کمبودها شروع شد، ۳۰۰سازمان مردم‌نهاد نامه‌ای به رئیس سازمان ملل نوشتند و به تأثیر تحریم‌ها بر تامین داروی بیماران دیابتی اشاره کردند. اما پاسخی نگرفتند. بعد از آن تابستان امسال هم تعدادی از پزشکان دست به قلم شدند و برای رئیس‌جمهوری نامه‌ای نوشتند و نسبت به عواقب نبود این دارو برای دیابتی‌ها، هشدار دادند.در این نامه آمده بود که از ۵میلیون مبتلا به دیابت، بیش از ۶۰۰هزار نفر تزریق روزانه انسولین دارند و باید برای نجات آنها اقدام فوری شود، اما زور دستور رئیس‌جمهوری برای رفع مشکل این بیماران به تحریم‌ها نرسید و بحران پابرجا ماند.
حالا هم با بلندتر شدن صدای اعتراض بیماران و ایجاد هشتگ «انسولین نیست» در فضای مجازی، هشدارها نسبت به شرایط بیماران نگران‌کننده شده است. در ۲روز گذشته سازمان غذا و دارو دلیل این اتفاقات را مشکل تامین ارز و انتقال آن به شرکت‌های خارجی طرف قرارداد به‌دلیل تحریم‌ها اعلام کرد. رئیس این سازمان گفت که قلم انسولین یکی از ارزبرترین داروهای وارداتی است و هر سال معادل ۶۰۰میلیارد تومان ارز برای واردات آن هزینه می‌شود. در جای دیگری هم صحبت از عدد ۱۴۰تا ۱۵۰میلیون یورو برای واردات انسولین‌های آنالوگ یا قلمی شده است.

سازمان بیمه سلامت هم از وضعیت پوشش بیمه‌ای این دارو گلایه دارد. سرپرست این سازمان ۲سال قبل گفته بود که برای این انسولین‌ها ۲۰۰میلیارد تومان هزینه پرداخت شده که بیشترین هزینه برای یک دارو بوده است.
حالا همه این فشارها دست به‌دست هم داده تا مسئولان سازمان غذا و دارو و برخی متخصصان بیماران را به استفاده سرنگی انسولین تشویق کنند.  ۲روز پیش سازمان غذا و دارو اعلام کرد؛ ۲محموله انواع انسولین قلمی از گمرک ترخیص شده و در هفته جاری به نسبت آمار بیماران در داروخانه‌های منتخب توزیع می‌شود. محموله‌های بعدی این دارو هم در فاصله‌های زمانی مشخص وارد می‌شود.رئیس سازمان غذا و دارو، اما به بیماران توصیه کرد با مشورت پزشک به جای قلم از ویال انسولین رگولار که تفاوتی با انسولین قلمی ندارد، استفاده کنند. به گفته او، انسولین قلمی به‌دلیل تفاوت فاحش قیمت نسبت به سایر کشورهای منطقه به‌زودی براساس کد ملی بیماران توزیع می‌شود،اما ترغیب بیماران به استفاده از انسولین تزریقی، با واکنش بیماران و البته فعالان حوزه بیماران دیابتی مواجه شده است. موافقان می‌گویند: روش استفاده متفاوت، اما دارو همان میزان کنترل‌کننده است، ولی مخالفان اعلام می‌کنند برای استفاده از انسولین داخلی، باید میزان دوز مصرف کنترل شود و نمی‌توان یکباره از بیماران خواست  از روش و نوع جدید دارو استفاده کنند.یکی از همین متخصصان می‌گوید که برگشت بیماران دیابتی به استفاده از انسولین‌های انسانی تزریقی برای آنها عقبگرد است؛ این درحالی است که افراد سالمند و کودکان برای تزریق با سرنگ مشکل دارند.قلم انسولین، وسیله‌ای برای تزریق انسولین است که از یک کارتریج و یک درجه تنظیم دوز دارو تشکیل شده و با استفاده از سرسوزن یکبار مصرف، تزریق می‌شود. این قلم‌ها ۲نوع‌ دارند؛ یا از قبل پر شده‌اند و یکبار مصرف‌ هستند و یا مخزن دارو دارند و چندبار مصرفند. در قلم‌های چندبار مصرف، از کارتریج‌های آماده انسولین استفاده می‌شود؛ بنابراین زمانی که دارو به اتمام می‌رسد، کارتریج جدید جایگزین آن می‌شود.در نوع یکبار مصرف، قلم حاوی انسولین است و پس از تمام شدن دور انداخته می‌شود. قلم انسولین به‌دلیل سهولت در نگهداری و حمل‌ونقل، نسبت به ویال انسولین و سرنگ، همچنین دقت بالاتر در تنظیم دوز موقع تزریق، استفاده آسان برای افراد دچار لرزش و همینطور درد کمتر، متقاضیان زیادی دارد.انسولین، ماده‌ای حیاتی است که برای بیماران مبتلا به دیابت نوع یک استفاده می‌شود. با اینکه آماری از تعداد تزریق‌کنندگان انسولین با وجود پوشش بیمه‌ای و سهمیه‌بندی انسولین‌ها وجود ندارد، اما برآورد می‌شود حدود ۸میلیون نفر در کشور مبتلا به این بیماری‌ هستند.براساس آمار پاییز سال گذشته وزارت بهداشت، ۱۱درصد جمعیت بالای ۲۵سال کشور مبتلا به دیابت‌ هستند که سهم ابتلای تهرانی‌ها از این آمار ۱۲.۸درصد جمعیت بالای ۲۵سال است. ۱۰درصد مبتلایان مرد و ۱۱.۵درصد زن هستند. بیشتر از ۹۰درصد این افراد به دیابت نوع۲ مبتلا هستند و گفته می‌شود به‌طور کلی ۷۵درصد مبتلایان از بیماری‌شان باخبرند.

بیماران دیابتی: نگرانیم
رضا، یکی از بیماران دیابتی است که از سال ۹۰روزانه ۵۰سی‌سی انسولین تزریق می‌کند. او جوان ۳۴ساله‌ای است که حالا نگران تمام شدن قلم‌های انسولینی است که از بازار آزاد خریده و حالا همان هم پیدا نمی‌شود.
او به همشهری می‌گوید که اخیرا یکی از این قلم‌ها را که قیمتش۳۵هزار تومان است در بازار سیاه ۱۰۰هزار تومان خریده: «مسئله، نبود انسولین نیست؛ بلکه تغییر سبک زندگی بیماران دیابتی است. انسولین‌های سرنگی، قاعده و شرایط خودشان را دارند و البته در کنترل دیابت مؤثر هستند، اما به‌دلیل اینکه خیلی‌ها بلد نیستند از آنها استفاده کنند، مصرف انسولین‌شان با قلم است. همان ابتدا هم که قلم انسولین وارد بازار شد، با هدف تجاری و اقتصادی بیماران مبتلا به دیابت به استفاده از آن تشویق شدند. حالا اما با نبود این قلم‌ها، دیابتی‌ها دچار مشکل شده‌اند.»بیماران می‌گویند: از سال ۹۱، قلم انسولین به شکل عجیبی در بازار نایاب شده؛ به‌طوری‌که حتی داروخانه‌ها دیگر پوشش بیمه‌ای نمی‌دهند. در دور جدید هم از دی سال گذشته بحران قلم انسولین شروع شد. همان موقع سازمان‌های بیمه‌گر اعلام کردند که به‌دلیل بالا رفتن تعداد مصرف‌کننده‌های قلم انسولین، توزیع آن باید سهمیه‌بندی شود، این اتفاق هم افتاد.

هر عدد قلم ۱۰۰هزار تومان!
رضا می‌گوید: ماهانه به ۵قلم نیاز دارد که قبلا با بیمه آنها را تهیه می‌کرده. او بعد از سهمیه‌بندی ۳قلم را با بیمه می‌خرد و ۲تای دیگر را از بازار آزاد. قیمت آزاد آن ۳۵هزار تومان بود. به گفته او، هر قلم ۳۰۰سی‌سی انسولین دارد که یک بیمار معمولی روزانه ۵۰سی‌سی مصرف می‌کند و تا ۶روز هم می‌تواند از همان قلم استفاده کند.
با بیمه همین قلم حدود ۳هزار تومان خریده می‌شد: «یک مدت به‌دلیل شرایط کاری‌ام بیمه‌ام قطع شد و هر ۵قلم را آزاد می‌خریدم. مسئله اینجاست که حالا در بازار آزاد هم پیدا نمی‌شود و اگر کسی بخواهد هر یک قلم را در بازار سیاه ۱۰۰هزار تومان بخرد، برای ۵عدد باید ۵۰۰هزار تومان پول بدهد. به این هزینه‌ها نوار و سوزن دستگاه تست قند را هم باید اضافه کرد؛ بنابراین درماه حدود ۷۰۰، ۸۰۰هزار تومان هزینه یک فرد دیابتی عادی می‌شود.»
این بیمار دیابتی می‌گوید که از قبل مقداری قلم و دارو خریده و وقتی تمام شود، نمی‌داند چطور باید آن را تهیه کند: «قبلا اعلام شده بود کارخانه‌ای قرار است راه‌اندازی شود که قلم‌های انسولین تولید می‌کند، اما با تمام شدن بحران، دوباره ماجرا مسکوت می‌ماند. حالا دوباره حرف از خط تولید این کارخانه شده است. مسئله، تحریم‌ها و فرهنگ مصرف است. جامعه بیماران دیابت، به این نوع مصرف عادت کرده‌اند.»کمبود انسولین قلمی تنها مشکل این بیماران نیست. متفورمین خارجی هم، هم‌اکنون به سختی در داروخانه‌ها پیدا می‌شود و بیماران می‌گویند نوع ایرانی آن عوارض گوارشی بدی دارد و خیلی‌ها تمایل به مصرف ندارند. به همه اینها باید نبود نوار و سوزن تست قند خون را هم اضافه کرد که به‌دلیل کمیاب شدن، چند برابر قیمت اصلی فروخته می‌شود.

اوضاع بیماران نگران‌کننده است
تمام مشکلات بیماران مبتلا به دیابت روی میز امیر کامران نیکوسخن، مدیرعامل انجمن دیابت ایران است. او هر روز با سیلی از تماس‌ها مواجه است که از او درباره قلم‌های انسولین می‌پرسند و او پاسخی ندارد: «زندگی با این قلم‌ها برای بیماران راحت است. یک اقدام بدون درد و بی‌دردسر است که در هر جایی می‌تواند استفاده شود. خیلی از بیماران مشکل لرزش دست یا بینایی دارند، حمل آن آسان است و مشکل عفونت و آلودگی ندارد و به‌طور کلی کیفیت زندگی این بیماران را بالا برده است.»به‌گفته او، مشکل تنها قلم نیست، انسولین استفاده شده در این قلم انسانی نیست و سریع اثر می‌کند، اما انسولین انسانی تا زمان اثردهی زمان می‌برد؛ مثلا فرد باید ۲۰دقیقه قبل از غذا آن را مصرف کند.خیلی وقت‌ها افراد به‌دلیل مشکلاتی که برایشان ایجاد می‌شود استفاده درستی از آن نمی‌کنند، اما در نوع زود اثر آن، دیگر نیاز به این ملاحظات نیست. در انسولین انسانی اثر دارو ۸تا ۱۲ساعت است، اما دوام انسولین خارجی ۲۴ساعته است و نیاز به تزریق مجدد در روز ندارد. اینها انسولین نوترکیب هستند.وی افزود: انسولین‌های انسانی هم در کنترل دیابت تأثیر دارند، اما استفاده از آنها راحت نیست: «می‌گویند بیماران از انسولین‌های انسانی با روش تزریق سرنگی استفاده کنند، اما مسئله اینجاست که دوز مصرف باید بار دیگر از سوی پزشک کنترل شود و این اقدام نیاز به چندبار رفت‌وآمد به پزشک دارد؛ آن هم در شرایطی که به‌دلیل شیوع کرونا گفته می‌شود مراجعه‌ها کمتر شود. بیماران دیابتی به‌دلیل نوع بیماری‌شان بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به کرونا قرار دارند.»

براساس اعلام نیکوسخن، پیش از این از سوی ۲انجمن دیابت ایران، نامه‌نگاری‌های زیادی با سازمان بهداشت جهانی، سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت و بانک مرکزی انجام شده، اما این نامه‌نگاری‌ها نتیجه‌ای نداشته است.مسئله بر سر اولویت تخصیص ارز است. در داروخانه‌ها مکمل‌ها با ارز دولتی به وفور پیدا می‌شوند، اما برای این دارو ارز اختصاص داده نمی‌شود. به گفته او، قلم انسولین از چند منبع خارجی از کشورهای دانمارک، چین، فرانسه و... وارد می‌شد. در ایران هم کارخانه نوونوردیسک تاسیس شده تا دارو را تولید کند.شرکت پویش‌دارو هم انسولین تولید می‌کند که منبع آن از چین است، اما با وجود این دو منبع، باز هم با کمبود مواجه شده‌ایم: «متأسفانه به شرکت‌های واردکننده انسولین ارز کافی از سوی بانک مرکزی اختصاص داده نشده و آنها هم با وجود اینکه چند محموله تا الان وارد کرده‌اند، اما هنوز پولش را نگرفته‌اند؛ به همین دلیل هم نمی‌توانند محموله‌های دیگری را وارد کنند.»مدیرعامل انجمن دیابت ایران، شرایط بیماران دیابتی را نامطلوب می‌داند و می‌گوید که اوضاع آنها بسیار بد است و اگر به سرعت برای رفع این کمبودها تصمیم فوری گرفته نشود، به‌طور جدی با مشکل روبه‌رو خواهیم شد.