واکسن کرونا تا سال آینده به دست ایرانی‌ها می‌رسد؟

گروه جامعه: آمار مرگ‌ومیر کرونا در ایران  همچنان بالاست؛ دیروز ۴۵۳ هموطن دیگر قربانی کووید-۱۹ شدند. همزمان خبر عملکرد موفقیت‌آمیز واکسنی که شرکت آمریکایی فایزر با همکاری شرکت آلمانی بیوان‌تک کشف و تولید کرده و ایمنی ۹۰ درصدی آن، امیدهای تازه‌ای را به‌وجود آورده است.حال پرسش اصلی این است که در صورت تولید انبوه این واکسن، توزیع آن در جهان چگونه خواهد بود و آیا این واکسن برای همه کشورها ازجمله ایران که در سال‌های اخیر دسترسی دشواری برای تامین دارو و سایر تجهیزات درمانی مرتبط داشته و در نقل و انتقالات ارزی تحت‌تأثیر تحریم‌های آمریکا با محدودیت‌های بی‌سابقه مواجه شده، به‌زودی امکان‌پذیر خواهد بود؟اوایل مهر امسال وزارت بهداشت اعلام کرد که از طریق امضای توافقنامه‌ای با اتحادیه بین‌المللی واکسن، قدم‌های مهمی برای پیش‌خرید واکسن احتمالی کرونا برداشته است. آنطور که کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو گفته، این اتحادیه که ۱۸۰ کشور جهان نیز در آن عضویت دارند، تلاش می‌کند از طریق سازوکارهای شفاف و مورد تأیید سازمان جهانی بهداشت، شرایطی را برای توزیع جهانی واکسن کرونا به‌صورت عادلانه و بدون تبعیض فراهم کند.سازمان جهانی بهداشت در هماهنگی با گروهی از ائتلاف جهانی واکسن، سازوکاری را موسوم به «کواکس» برای اطمینان‌بخشی درمورد توزیع عادلانه‌تر واکسن کووید۱۹ ایجاد کرده است. این سازوکار به جمع‌آوری وجوه مالی برای تامین واکسن ۹۲ کشور کم‌درآمد و اقتصادهای دیگر نیاز دارد و کشورهای عضو این ائتلاف که ایران هم جزو آنهاست، در این فرایند مشارکت داشته‌اند و افزون بر این وزارت بهداشت کشورمان اعلام کرده جزو کشورهایی است که برای پیش‌خرید واکسن احتمالی هم اقدام کرده است اما این موضوع به‌معنای این نیست که واکسن به‌زودی به‌دست ایران و حتی دیگر کشورهای جهان می‌رسد و درصورت توزیع نیز اینگونه نخواهد بود که به‌طور فراگیر و بین همه افراد جامعه توزیع شود. به همین دلیل است که همچنان زندگی با کرونا، محدودیت در رفت‌وآمدها و حضور در مراکز تجمع و سایر مراقبت‌های فردی مانند استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی باید ادامه داشته باشد.

مراحل تولید واکسن سخت و پیچیده است
جلیل سعیدلو، رئیس انجمن داروسازان ایران می‌گوید: هم‌اکنون تنها خبر تولید واکسن فایزر را شنیده‌ایم و این خبر در حال بررسی است و تا زمانی که سازمان غذا و داروی آمریکا و مراجع بین‌المللی مثل سازمان جهانی بهداشت آن را تأیید نکنند، نباید انتظار داشت این واکسن به‌عنوان داروی قطعی درمان کرونا به مرحله تولید انبوه برسد.به گفته سعیدلو، درصورتی که این دارو بتواند تأییدیه‌های لازم را بگیرد، مراحل تولید واکسن سخت و پیچیده خواهد بود. چراکه در تاریخ بشریت هیچ دارویی تا این اندازه متقاضی مصرف نداشته و هیچ شرکتی برای تامین این نیاز و تولید انبوه به مقدار تقاضای جهانی دارای زیرساخت و سرمایه‌گذاری کافی نیست.
رئیس انجمن داروسازان ایران می‌گوید: دست‌کم بیش از نیمی از جمعیت جهان نیازمند استفاده از این واکسن هستند بنابراین اگر همه ظرفیت‌های تولید واکسن در دنیا در خدمت تولید واکسن کرونا هم قرار گیرند، نمی‌توان انتظار داشت در مدت زمانی کمتر از یک سال، واکسن به اندازه‌ای تولید شود که بتواند نیاز همه را تامین‌ کند.
اولویت‌ها تعیین‌کننده‌انددرصورتی که واکسن شرکت فایزر به تولید انبوه برسد، تامین نیاز مردم کشور سازنده، کشورهای همجوار و کشورهایی که با ایالات متحده آمریکا دارای روابط نزدیک‌تری هستند، در اولویت قرار می‌گیرد و پس از آن این دارو در اختیار کشورهای دیگر و ازجمله ایران قرار می‌گیرد.رئیس انجمن داروسازان ایران در این رابطه می‌گوید: وزارت بهداشت باید زیرساخت‌های لازم برای خرید، حمل و توزیع واکسن کرونا را تامین کند و اقداماتی هم در این‌باره انجام شده است اما حمل‌ونقل واکسن کرونا به زیرساخت‌های متفاوتی نیاز دارد. ازجمله حمل‌ونقل هوایی ویژه که باید از الان به فکر آن بود. علاوه بر این باید سازوکار توزیع مناسبی برای واکسن کرونا درنظر گرفته شود. به این معنا که واکسن ابتدا باید در میان گروه‌های دارای اولویت مانند کادر درمان، سالمندان ، افراد بالای ۶۰سال ، افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و فشارخون و، زنان باردار و پس از آن سایر گروه‌های جامعه توزیع شود.سعیدلو می‌افزاید: علاوه بر این بحث قیمت دارو، پوشش بیمه‌ای و توزیع مناسب میان افرادی که باید از این دارو استفاده کنند همزمان با واردات دارو باید به شکل جدی مورد توجه وزارت بهداشت قرار گیرد و از الان برای آن برنامه‎ریزی کنند.او معتقد است: با انتشار خبر تولید واکسن در آمریکا سطح انتظارات مردم برای استفاده فوری از این واکسن در کشور افزایش پیدا خواهد کرد و این مخاطره‌آمیز است. مردم نباید انتظار داشته باشند در زمانی زودتر از یک سال آینده شاهد واردات واکسن به ایران باشیم.سعیدلو می‌گوید: خوشبختانه چند گروه علمی در داخل کشور در حال ساخت واکسن کرونا هستند و برخی از آنها توانسته‌اند به مراحل تست انسانی واکسن هم برسند. امیدواریم با نتیجه‌بخش بودن تحقیقات انجام‌شده و تأیید اثرگذاری واکسن داخلی بر افراد داوطلب بتوانیم علاوه بر داشتن نیم‌نگاهی به واکسن خارجی کرونا، نسبت به تولید داخلی واکسن هم اقدام کنیم.

زمان دقیق تولید واکسن ایرانی
مسئله دیگری که ایران با آن مواجه است، تحریم‌ها است. کارشناسان می‌گویند انتخابات اخیر آمریکا ممکن است شرایط دریافت دارو و از آن جمله واکسن کرونا را که در یک سال اخیر بسیار طاقت‌فرسا و پیچیده شده بود و پیامدهایش را در واردات بخشی از داروهای حیاتی و حتی واکسن آنفلوآنزا نشان داد، کمی تسهیل کند اما در این زمینه همچنان نگرانی‌های زیادی وجود دارد. به‌ویژه آنکه تولیدکننده این واکسن یک شرکت آمریکایی است.
از نگاه برخی متخصصان اینکه ایران بتواند واکسن داخلی کرونا را بسازد، دستاورد دور از انتظاری نیست. رضا آذرکیش، داروساز که سال‌ها در حوزه تولید واکسن فعال بوده است، به سایت خبری الف گفته که به تولید واکسن ایرانی کرونا امیدوار است. او گفته که کشور ما سال‌هاست در حوزه تولید انواع واکسن، یکی از کشورهای سرآمد جهان است. اینکه عده‌ای گمان می‌کنند که ایران از توانایی لازم برای تولید واکسن کرونا برخوردار نیست، کاملا خلاف شواهد عینی است. تجربه ایران در ساخت واکسن بسیار طولانی است و طی چند دهه اخیر، ایران از واردات بسیاری از واکسن‌های ضروری بی‌نیاز بوده است.این داروساز با اشاره به آخرین اقدامات ایران برای تولید واکسن کرونا، می‌گوید: الان ۱۲ گروه از دانشمندان ایرانی در حال ساخت واکسن کرونا هستند. آزمایش واکسن روی مدل انسانی هم در حال انجام است. دو مؤسسه پاستور و رازی به همراه چندین شرکت دانش بنیان در حال تحقیق روی این طرح بزرگ هستند. حتی نخستین نمونه آزمایشی واکسن نوترکیب نسل جدید علیه ویروس کرونا نیز در کشورمان تولید شده است. ‌آذرکیش می‌گوید: نمی‌توان زمان دقیقی برای تولید واکسن ایرانی اعلام کرد. چون تحقیقات علمی، یک فرایند زمانبر و نامشخص است، اما وزارت بهداشت ابراز امیدواری کرده است که تا ابتدای سال آینده، واکسن ایرانی کرونا را تولید کند.

امید زودهنگام
در جامعه و شبکه‌های اجتماعی موج نسبتا اغراق‌آمیزی درباره کشف واکسن کرونا به راه افتاده است. این موضوع می‌تواند امید زودهنگام به درمان بیماری را در جامعه ایجاد کرده و حساسیت آنها برای پیشگیری فردی ابتلا به کووید-۱۹را تضعیف کند. واقعیت این است که واکسیناسیون جامعه‌ای به وسعت جهانی در برابر بیماری مرگبار کرونا بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی است که بتواند در شرایط مرگبار کنونی خیال ما را برای خلاصی از کرونا دست‌کم در آینده نزدیک آسوده کند.