شمارش معکوس برای بازگشت ایران به بازار نفت

گروه اقتصادی: کاهش هزینه‌ها، افزایش درآمدها، کاهش تصدی‌گری‌های دولت، توسعة دولت الکترونیک، قطع وابستگی مستقیم بودجه به نفت، رونق و جهش تولید و اجرای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی؛ این‌ها اهدافی است که رئیس‌جمهوری برای بودجه 1400 اعلام کرده است.به نظر می‌رسد در شرایط کنونی دیگر خروج از اقتصاد نفتی و ورود به دوران جدید، نه یک انتخاب که اجباری گریزناپذیر باشد.اقتصاد ایران حالا از پس سال‌های طولانی وابستگی به نفت، لازم است شرایط تازه‌ای را تجربه کند.در دهه 90 ایران دو بار با تحریم‌های نفتی روبرو شد. یک بار در زمان دولت احمدی‌نژاد و دیگر بار پس از خروج ترامپ از برجام و در دوره استقرار دولت روحانی. تحریم اول با رسیدن به برجام به پایان رسید اما تحریم دوم در آغاز پایان قرار دارد. تفاوت اینجاست که در تحریم‌های تازه نفتی روزنه‌های پیشین نیز شناسایی و مسدود شد به طوری که نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز صریحا تاکید کرد حتی امکان فروش یک بشکه نفت را نداریم. این موضوع از سوی سایر مقامات نیز تایید شد. همتی، رئیس کل بانک مرکزی نیز پیش‌تر وقتی می‌خواست دلایل افزایش نرخ ارز در بازار را اعلام کند به موضوع کاهش شدید درآمدهای نفتی اشاره کرد. حالا برآوردها حکایت از سقوط آزاد درآمدهای نفتی ایران دارد اما چه کسانی جایگزین ایران در بازار جهانی نفت شده‌اند؟اگر در مرحله اول اعمال تحریم‌های نفتی بازار نفت با شوکی ملموس مواجه شد، در مرحله دوم تحریم‌های نفتی یعنی مرحله‌ای که پس از خروج امریکا از برجام اتفاق افتاد، قیمت‌ها روندی افزایشی را نیز تجربه نکرد. این موضوع نشان می‌دهد سیاستگذاران لازم است در خصوص بازگشت و سهم نفت از اقتصاد ایران بازنگری جدی داشته باشند.

محمدعلی خطیبی، سفیر اسبق ایران در اوپک در گفتگو با توسعه ایرانی در پاسخ به این سئوال که پس از تحریم‌های دوم در دهه نود ، بازار نفت ایران در اختیار کدام کشور قرار گرفته است؟ گفت: نکته مهمی که در خروج از این تحریم‌ها باید بدان توجه داشت همین مساله است چرا که اتفاقا شرکت‌های امریکایی بودند که سهم ایران در بازارهای جهانی نفت را گرفتند در نتیجه خروج از تحریم هزینه گزافی دارد چرا که خروج از تحریم مساوی با به خطر افتادن منافع آمریکا در بازار جهانی نفت است .او با اشاره به اینکه با شیوع کرونا از تقاضا در بازار جهانی نفت کاسته شد، گفت: این امر سبب شد تا چندماه پیش اوپک به علاوه اوپک‌پلاس و حتی تولیدکنندگان امریکایی به کاهش ۱۵ تا ۲۰ میلیون بشکه‌ای نفت تن دهند. به همین دلیل فعلا حداقل شرکت‌های تولیدکننده نفت امریکا هیچ تمایلی به بازگشت ایران به بازار نفت ندارند.محمدعلی خطیبی: برخی معتقدند خروج امریکا از برجام برای فتح بازار ایران از سوی شرکت‌های امریکایی بود و غالب سهم ایران را هم این شرکت‌ها از آن خود کردند. بنابراین از زاویه اقتصادی هم شرکت‌های امریکایی تمایل چندانی به ورود ایران به بازار ندارند.خطیبی اضافه کرد: از منظر اقتصادی هم باید توجه داشت آمریکا تا چند سال پیش صادرکننده نفت نبود و به تازگی وارد بازار جهانی شدند. برخی معتقدند خروج امریکا از برجام برای فتح بازار ایران از سوی شرکت‌های امریکایی بود و غالب سهم ایران را هم این شرکت‌ها از آن خود کردند. بنابراین از زاویه اقتصادی هم شرکت‌های امریکایی تمایل چندانی به ورود ایران به بازار ندارند.

ایران و شرایط جدید بازار نفت
از سوی دیگر محسن امین زاده، معاون اسبق وزارت امور خارجه نیز می‌گوید: مسئله دیگر این است که ده سال پیش تهدید توقف کامل صدور نفت ایران می‌توانست بحران اقتصادی در جهان ایجاد کند؛ اما امروز چنین نیست. از ده سال پیش آمریکا در مسیر استخراج نفت از لایه‌های شیل حرکت کرده و موفق شد با تکنولوژی‌های نو هزینه استخراج نفت شیل را کاهش دهد و نهایتا به بزرگترین تولید کننده نفت جهان بدل شود. امریکایی که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی جهان و همواره بزرگترین وارد کننده نفت جهان بوده است، از سه سال پیش به بزرگترین تولید کننده نفت جهان بدل شده است و حتی بالاتر از عربستان و روسیه قرار گرفته است. همین شرایط باعث شده که وقتی ایران می‎گوید تنگه هرمز را می‌بندد، آقای ترامپ بگوید: هر کشوری نفتش از تنگه هرمز رد می‌شود خودش بیاید از عبور کشتی‌های نفتی محافظت کند.

بایدن و ایران
حالا مناسبات قدرت در کاخ سفید تغییر کرده است ، بایدن پیروز انتخابات امریکا اعلام شد و در نتیجه با پیروزی وی و خداحافظی ترامپ، یکی از ضدایرانی‌ترین روسای جمهوری امریکا می‎توان انتظار داشت، این کشور بار دیگر برای بازسازی وجهه از دست رفته خود به برجام اقدام نماید. بازگشت امریکا به برجام شمارش معکوس برای بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت را آغاز می‌کند اما با توجه به وضعیت رخ داده ایران نمی‌تواند انتظار در اختیار گرفتن فوری بازارهای نفت خود را داشته باشد چرا که اصلی‌ترین رقبایش این بار شرکت‌های امریکایی هستند .به این ترتیب به نظر می‌رسد دوران پساتحریم ایران باید دوران شکوفایی اقتصاد مبتنی بر نفت و نه وابسته به نفت باشد. حمید حسینی، کارشناس بازار نفت و فعال این حوزه در این خصوص می‌گوید: ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری دقیق در این حوزه ارزش افزوده بالایی را برای خود ایجاد کند و راه را بر خطر دوباره بندد. در حقیقت سهم یگری از بازار فراورده‌های نفتی و حتی سرمایه‌گذاری در راه‌اندازی پالایشگاه‌ها در دیگر کشورها و استفاده از نفت و صادرات کالایی با ارزش افزوده بالاتر هم منجر به رشد درآمدهای ارزی می‌شود و هم می‌تواند خطر تحریم دوباره را بر کشور ببندد.سهم نفت از اقتصاد ایران حالا به یکی از کمترین سهم‌ها در طول تاریخ رسیده است . سهمی بسیار اندک و شاید حراست از این سهم در شرایط کنونی می‌تواند از یک سو تحقق اقتصاد مقاومتی را سبب شود و هم از سوی دیگر شرایط را برای ارتقای موقعیت ایران در بازارهای جهانی محقق کند.