گردشگران با خاک جنگل چه می کنند؟

گروه علمی: نتایج یک مطالعه نشان داد که حضور زیاد گردشگر در جنگل باعث کاهش کیفیت فیزیکی خاک و توانایی نگهداری آب در خاک برای رشد گیاه می‌شود.به گزارش ایسنا، جنگل به عنوان ثروت ملی برای کشور ما که در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد، موهبت و عنایت محسوب می‌شود. جنگل، زمین و خاک را از انهدام و تخریب حفظ می‌کند و پوشش جنگلی در بهبود کیفیت آب و خاک، افزایش حاصل‌خیزی و نفوذ آب در خاک، نقش مهمی دارد.با وجود اهمیت جنگل در حفاظت از آب و خاک که در تحقیقات مختلف در سراسر دنیا به آن تاکید شده است، در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، جنگل‌ها در حال تخریب‌ هستند و سالانه مساحت زیادی از آن‌ها از بین می‌رود.از اواخر قرن نوزدهم علاقه مردم به تفرج و گردش در سراسر جهان افزایش یافته است و این موضوع به طور عمده به دلیل افزایش میزان اوقات فراغت، تعطیلات آخر هفته و کاهش ساعات کاری، ایجاد شده است. همین موضوع یکی از عوامل انسانی تخریب جنگل‌ها بوده است. تفرج و برداشت چوب دو فعالیت انسانی بارز هستند که به عنوان عوامل اصلی تغییر اکوسیستم جنگل شناخته می‌شوند.با توجه به این موضوع پژوهشگران مهندسی خاک، جنگلداری و منابع طبیعی در مطالعه‌ای اثرات تفرج بر ویژگی‌های فیزیکی خاک جنگل فندقلو در استان اردبیل را بررسی کردند.

روح‌انگیز قاسم زاده و شکراله اصغری؛ پژوهشگران دانشکده علوم و مهندسی خاک دانشگاه محقق اردبیلی، فرشاد کیوان بهجو؛ دانشیار گروه منابع طبیعی دانشگاه محقق اردبیلی، سجاد قنبری؛ استادیار گروه جنگلداری دانشگاه تبریز و علیرضا قمی معتضه؛ دانشجوی دکتری جنگلداری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان در این مطالعه مشارکت داشتند.منطقه جنگلی هیرکانی فندقلو در شرق استان اردبیل قرار دارد و سطحی حدود چهار هزار و ۴۲۳ هکتار دارد که ۹۱۳ هکتار از آن پوشش جنگلی و مابقی مراتع و اراضی کشاورزی است. از نظر اقلیمی وجود مه‌های دائمی و ریزش باران‌های فصلی، رطوبت این منطقه را به حد کافی تامین می‌کند. در طول ایام تابستان و نیز ایام تعطیل و سایر روزهای سال، سیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی به این منطقه وارد می‌شود.برای انجام این مطالعه سه بخش از جنگل برای بررسی تاثیر فعالیت تفرجی، انتخاب شد؛ یک منطقه بدون فعالیت تفرجی (به عنوان شاهد)، یک منطقه با فعالیت تفرجی متوسط (بازدید تا ۲۰۰ نفر در هفته) و یک منطقه با فعالیت تفرجی شدید (بازدید بیش از ۲۰۰ نفر در هفته). در این نواحی نمونه‌برداری از خاک انجام شد و مورد بررسی قرار گرفت.

بررسی‌های این مطالعه مشخص کرد که حضور گردشگر و تفرج‌گر در جنگل باعث فشرده شدن خاک شده و میزان پارامترهایی مثل جرم مخصوص ظاهری و جرم مخصوص حقیقی خاک افزایش یافته است.در این مطالعه مشخص شد که میزان کربن آلی خاک در مناطقی که تفرج متوسط و شدید دارند، نسبت به منطقه شاهد، به طور معنی‌داری کم‌تر است. در اثر فعالیت‌های تفرجی و لگدمالی ناشی از آن، گیاهان از بین می‌روند و از میزان کربن آلی خاک کاسته می‌شود.همچنین مشخص شد؛ با افزایش فعالیت‌های تفرجی در جنگل، میزان شن خاک کاهش و میزان رس خاک به طور معنی‌داری افزایش داشته است.نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که فعالیت‌های تفرجی از طریق افزایش جرم مخصوص ظاهری باعث فشردگی بیشتر خاک جنگلی و در نتیجه کاهش کیفیت فیزیکی خاک و توانایی نگهداری آب در خاک برای رشد گیاه می‌شود.پژوهشگران این مطالعه می‌گویند که با یک مدیریت قوی می‌توان ضمن حفظ و گسترش جنگل‌های طبیعی، منبع درآمدی از راه اکوتوریسم را نیز به فهرست منابع درآمدی کشور افزود. اما با توجه به تخریب کمی و کیفی روزافزون سطح پارک جنگلی فندقلو و منحصر به فرد بودن اکوسیستم این جنگل در سطح استان و کشور در اثر حضور و استفاده نابجای انسان، لازم است مدیریت بهتری در استفاده از این موهبت خدادادی اعمال شود و مسیرها و زمان‌های خاصی برای استفاده تفرجی افراد تعیین شود.
یافته‌های این مطالعه پاییز سال جاری به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «بررسی پیامدهای گردشگری بر خصوصیات فیزیکی خاک ( مطالعه موردی ذخیره‌گاه جنگلی فندقلو اردبیل)» در فصل‌نامه محیط‌زیست طبیعی زیرنظر دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، منتشر شده است.