ویروس کرونا با روانمان چه کرد؟

گروه جامعه: یک سال از شیوع کووید ۱۹ و شرایط روانی متاثر از آن در کشور می‌گذرد. شرایطی که به طور طبیعی با ایجاد ترس آغاز و به طور غیر طبیعی با عادی انگاری رعایت پروتکل‌ها همراه شد. وسواس، استرس، اضطراب و بیگانه هراسی تنها بخشی از اختلالات روانی است که کرونا با خود به همراه آورد و به نظر می‌رسد اثرات ناشی از آن به قدری پر رنگ بوده است که به گفته رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در پسا کرونا با سونامی اختلالات روانی مواجه خواهیم بود.به گزارش ایسنا، ترس ناشی از شرایط خطرناک پاندمی کووید ۱۹ که در ابتدای شیوع ویروس ایجاد شده بود رفته رفته با طولانی شدن مدت بیماری جای خود را به عادی انگاری شرایط و بعضا سهل انگاری در رعایت پروتکل‌ها داد. به گفته روانشناسان اجتناب از این عادی انگاری مستلزم رشد عمیق فردی و درون پذیری است و در صورتی که افراد به این رشد عمیق نرسیده باشند نحوه تبیین رعایت دستورالعمل‌ها توسط گروه‌های صاحب نفوذ باید به گونه‌ای باشد که مردم به رعایت آنها ترغیب شوند چراکه ذهن انسان به طور ناخودآگاه برخوردی حساسیت زدایانه با این هشدارها دارد و فشارهای روانی ناشی از حضور دائم در منزل منجر به گرایش شدید افراد برای خروج از خانه می‌شود.

برخی دیگر از کارشناسان نیز مشاهده رفتارهای اجتماعی سایر افراد را در این بی‌توجهی ها بی تاثیر نمی دانند، به طوری که هرچه افراد بیشتری از رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی سر باز می‌زنند شاهد افزایش حساسیت زدایی نسبت به رعایت پروتکل‌ها هستیم.  همچنین در این میان نمی‌توان کاهش حساسیت افراد نسبت به رعایت پروتکل‌ها را تنها معطوف به عدم مسئولیت پذیری اجتماعی افراد دانست چراکه وضع قوانین محدود کننده و ادامه روند آن منجر به احساس فرسودگی، کاهش حساسیت‌ها و تمایل بازگشت به زندگی طبیعی شده است. افراد به دو دلیل "نیاز به حفظ فردیت خود" و "نیاز به حفظ کنترل بر زندگی خود" ممکن است در ازای پرداخت هر هزینه مالی و جانی از رعایت پروتکل‌ها سرپیچی کنند.در این میان افکار و باورها و بعضا شایعات فراوانی شکل گرفت. افراد و نهادهای بسیاری دست بر پژوهش‌ در این راستا زدند. از جمله آن  پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات بود که مطابق با سومین نظرسنجی این پژوهشگاه که به صورت تلفنی بر روی ۲۰۲۴ نفر در مهرماه سال جاری انجام شد  حدود ۵۹ درصد افراد هنگام پاندمی کووید ۱۹ احساس امنیت می‌کنند و این بیانگر بروز رفتارهایی نظیر عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی از سوی آنهاست.

 فشارهای روانی ناشی از بیکاری‌ و فرسودگی شغلی ناشی از  دورکاری‌ها از جمله پیامدهای روانی پاندمی کووید ۱۹ است. به طوری که ۵۰ درصد افراد در برخی کشورها مبتلا به اختلالات روانی شده‌اند و در صورت تداوم روند پاندمی این آمار نیز افزایش می‌یابد.اما این پیامدها برای زنان دو چندان احساس می شود. بیکاری ۶۲ درصدی زنان جهان و حضور بیشتر آنها در خانه، دغدغه زنان برای حمایت از والدین و همسر و فرزندان، بار آموزش مجازی فرزندان بر دوش مادران و... از جمله دلایلی است که زنان را بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های روان قرار داده است. در این مدت اما اختلافات زناشویی و خانوادگی در میان زوجین و والدین با فرزندان نیز افزایش یافته است. بروز اختلافات در شرایط فعلی به دلیل افزایش میزان حضور اعضا خانواده در کنار یکدیگر امری طبیعی به نظر می‌رسد اما بعضا این اختلافات منجر به افزایش خشونت نیز شده است، به طوری مطابق با آمار سازمان غیر دولتی دیده بان حقوق بشر طی پاندمی کووید ۱۹ خشونت خانگی علیه زنان افزایش یافته است.

انجام بیشتر امور و فعالیت‌ها در بستر فضای مجازی و اینترنت در ایام پاندمی کووید ۱۹ نیز از جمله دلایلی است که ترس از افزایش اعتیاد به اینترنت را بیشتر کرده است. طبق گفته کارشناسان حدود ۱۰ درصد از افراد در کشور درگیر اعتیاد به اینترنت هستند و پیش بینی می‌شود با توجه به پاندمی کووید ۱۹ و افزایش حضور افراد در اینترنت این آمار نیز بیشتر شود.همچنین مطابق با یافته‌های آزمایشگاهی تامل بر اپیدمی‌ها منجر به افزایش مرتبط با مرگ و باورهای اضطرابی و بیگانه هراسی می‌شود که می‌تواند بدبینی و شکاکیت را افزایش دهد. این بیگانه هراسی از ابزارهای دست یابی به احساس نامیرایی است. از سوی دیگر اما برخی کارشناسان معتقدند بسیاری از رفتارهای اجتنابی مردم در دوران پاندمی کووید ۱۹ ربطی به رعایت پروتکل‌ها ندارد و ناشی از انفعال و از دست دادن روابط اجتماعی است چراکه در حال حاضر شاهد رفتارهای اجتنابی نظیر کاهش تماس با خویشاوندان ولو به شکل مجازی هستیم که باید برای آن فکری کرد.

برخی کارشناسان از دست رفتن روابط اجتماعی در پاندمی کووید ۱۹ را ناشی از عدم تبیین رفتارهای جایگزین برای برای حفظ روابط در این ایام می‌دانند و معتقدند رعایت پروتکل‌های بهداشتی نباید به انفعال و از دست رفتن ارتباطات اجتماعی بیانجامد.در چنین شرایطی شاهد رفتارهای هیجانی نظیر خرید به دلیل هراس از کمبود اجناس هستیم چراکه افراد درگیر "آسیب آگاهی" هستند و تمام فکر آنها بر روی حل مشکل متمرکز شده است. از سوی دیگر با چینن آشفتگی هیجانی نمی‌توان از افراد انتظار رفتارهای سالم داشت. از این رو با جامعه بحرانی مواجه هستیم که مسیر اصلی زندگی اعضا آن تهی و گرفتار رفتارهای ناکارآمد شده‌اند که نیازمند فعال سازی رفتاری، بازتعریف ارزشها و کمک به بازگشت افراد به زندگی هستیم.برخی کارشناسان نیز معتقد اند حدود ۸۲.۷ از مردم در طول ۱۲ ماه پیش از تحریم ایران حداقل یک استرس شدید را تجربه کرده اند، از این رو می‌توان گفت که اکنون این رقم با توجه به شرایط پاندمی کووید ۱۹ بیشتر شده است.

از سوی دیگر از جمله آثار استرس‌های ریز و مزمن تشدید اختلال شخصیت مرزی و اختلال خوشه "ب" و حمله های خُرد روان‌پریشی است که در پی طولانی شدن پاندمی کووید ۱۹ می‌تواند در آینده وضعیت سلامت روانی اجتماعی مردم را بدتر کند. همچنین کاهش ترس از کرونا منجر به رعایت نکردن پروتکل‌های بهداشتی می‌شود بنابراین نباید ترس از کرونا را کاهش داد بلکه باید ترس از عوامل دیگر زندگی در بین مردم را کاهش داد تا ظرفیت ترس مردم تنها بر روی کرونا متمرکز شود.تمامی موارد ذکر شده لزوم استفاده از خدمات مشاوره و روانشناسی را بیش از پیش یادآور می‌شود و این در حالی است رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور از این خدمات به عنوان کالایی لوکس نام برده و گفته است ۸۰ درصد مردم توان مالی استفاده از این خدمات را ندارند. از این رو لازم است حداقل تا پایان پاندمی کووید ۱۹ خدمات مشاوره و روانشناسی مشمول بیمه قرار گیرند.

به گفته حاتمی مطابق با بند "ج" ماده ۱۰۲ برنامه ششم توسعه بیمه‌های پایه و تکمیلی برای خدمات مشاوره و روانشناسی به تصویب رسیده اما تا کنون اجرایی نشده است.وی همچنین گفته بود مطابق با آمار وزارت بهداشت ۲۳.۶ درصد از افراد جامعه دارای نشانه‌های روانشناختی هستند، سطح سلامت روان مردم پایین است و در این بین بسیاری از روانشناس نماها در حال سوء استفاده هستند به همین دلیل در شرایط کنونی نیازمندیم طرح غربالگری سلامت روان هستیم.رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور نسبت به ایجاد سونامی اختلالات روانی در پسا کرونا هشدار داده و گفته است: ستاد ملی کرونا به مساله سلامت روان به عنوان یک مساله حاشیه ای نگاه نکند بلکه به عنوان یک مساله اصلی نگاه کند، چراکه در دوران پسا کرونا با سونامی اختلالات روانی و آسیبهای اجتماعی مواجه خواهیم بود و از اکنون باید پیش بینیها، هماهنگی و ساختارهای لازم را ایجاد و انجام دهیم.

وی همچنین به اثرات روانشناختی قرنطینه بر روی کودکان و نوجوانان نیز اشاره کرده و گفته است: سنین ۶ تا ۱۸ سال سنین تحول رشد است و این رشد در بستر فعالیت جمعی و نقش پذیری اجتماعی محقق می شود و در این قرنطینه این رشد حاصل نمی شود و در دوران پسا کرونا با کودک و نوجوانی شاهد خواهیم بود که نتوانسته رشد به هنجاری را طی کند.به گفته حاتمی در شرایط فعلی تمامی افرادی که دچار بیماری شدند و یا در خانواده خود عزیزی را از دست دادند از نظر روانی با مشکلاتی مواجه شده‌اند، به طوری که پیش از پاندمی کووید ۱۹ با امکان برگزاری مراسم عزاداری و همدلی مردم با خانواده‌ها شرایط درک از دست دادن عزیزان راحت‌تر بود اما اکنون این سوگ را باید در خود حفظ کنیم و مردم با سوگ در خود فرو رفته‌ای مواجه‌اند و این سوگ فرو رفته در دوران پسا کرونا بروز می کند. به گفته رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در حال حاضر شرایط روان مردم مخاطره آمیز است و اثرات دراز مدت آن در دوران پسا کرونا خود بروز می دهد، به طوری که مردم دچار افسردگی روانی و مشکلات روانی پسا کرونا خواهند شد، از این رو باید از اکنون پیشگیری، برنامه ریزی و آموزشهای لازم برای خودمراقبتی و دگر مراقبتی را انجام دهیم که مطمئنا در این مسیر مشمول بیمه قرار گرفتن خدمات روانشناسی و مشاوره به ویژه برای اقشار کم درآمد بسیار حائز اهمیت است.