وضعیت بسیار نامناسب آموزش کشور در منطقه

بر اساس نتایج منتشرشده آزمون تیمز 2019؛ در ریاضیات پایۀ چهارم ایران با نمره 443 بین 58 کشور در جایگاه 50 قرار دارد. در علوم پایه چهارم نیز ایران با نمره 441 در جایگاه 48 قرار دارد. در آزمون ریاضی حدود 32 درصد دانش‌آموزان پایه چهارم نمره کمتر از 400 گرفته‌اند یعنی در وضعیت بسیار ضعیفی قرار دارند.در آزمون ریاضی پایه هشتم نیز 39 کشور حضور داشته‌اند که ایران در جایگاه 29 قرار دارد. در آزمون ریاضی پایه هشتم حدود 32 درصد دانش‌آموزان ایرانی موفق به کسب نمرۀ حداقلی آزمون (400) نشده‌اند درحالی که این میانگین در سطح بین‌المللی حدود 13 درصد بوده است.در علوم پایه هشتم نیز بین 39 کشور، ایران جایگاه 32 را دارد. در این آزمون 28 درصد دانش‌آموزان ایرانی موفق به کسب نمره حداقلی (400) نشده‌اند که این میانگین در سطح بین‌المللی 15 درصد بوده است.

پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش متولی برگزاری این آزمون در ایران است؛ مرکز ملی مطالعات تیمز و پرلز پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش از زمان حضور ایران در این آزمون‌ها اقدام به استخراج نتایج و بررسی وضعیت ایران می‌کند هرچند معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش پیش از این گفته بود: "تا‌کنون از سوی مرکز ملی مطالعات "تیمز و پرلز" تحلیل کاربردی که به ما در شناسایی عوامل مؤثر بر افت عملکرد دانش‌‌آموزان در آزمون‌های بین‌المللی کمک کند، ارائه نشده است در حالی که انتظار می‌رود پژوهشگران این مرکز بررسی چنین موارد را برای کمک به وزارت آموزش و پرورش مورد اهتمام جدی قرار دهند."بر همین اساس با مسعود کبیری؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و مدیر داده‌پردازی مطالعات تیمز و پرلز به گفت‌وگو پرداختیم تا وضعیت عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در دو درس ریاضی و علوم را بررسی کنیم.بخش  نخست این گفت‌وگو بر عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در دو درس ریاضی و علوم براساس نتایج آزمون‌ بین‌المللی تیمز، وضعیت ایران در سطح جهان و در مقایسه با کشورهای منطقه متمرکز است که در ادامه تقدیم مخاطبان تسنیم می‌شود:

 نتایج آزمون تیمز 2019 منتشر شده است و وضعیت دانش‌آموزان ایرانی چندان قابل قبول نیست؛ اساساً آزمون تیمز با چه هدفی برگزار می‌شود، چه شاخص‌هایی را می‌سنجد و نتایج آن تا چه‌اندازه می‌تواند واقعیت‌های نظام آموزشی کشورمان را به‌خصوص به‌لحاظ سطح کیفیت آموزش و میزان یادگیری دانش‌آموزان توصیف کند؟

آزمون تیمز در مورد پیشرفت تحصیلی تنظیم و طراحی شده است اما به‌خاطر اینکه بتواند این موضوع را بیشتر تبیین کند به عوامل زمینه‌ای نیز توجه می‌کند مانند نگرش دانش‌آموزان، فعالیت‌های تدریسی معلمان، امکانات خانواده‌ها و وضعیت‌هایی که معمولاً برای مدرسه وجود دارد، پشتیبان‌های مدرسه و...، در مجموع تعداد متغیرها بسیار زیاد است.در گزارش تیمز 2019 علاوه بر اینکه روندها و عملکرد تحصیلی مورد بررسی قرار گرفته عملکردها در متغیرهای زمینه‌ای نیز بررسی شده است؛ در همین زمینه پژوهش جدیدی در حال تعریف است تا مشخص شود روند ایران در دوره اخیر در مسائل مربوط به تربیت اخلاقی و مجموعه اتفاقاتی که در مدرسه می‌افتد مانند زورگویی و قلدری تا چه‌اندازه تغییر پیدا کرده است، در چند سال اخیر این موضوع خیلی مهم شده است البته ممکن است مشاهده کنیم وضعیت در برخی زمینه‌ها خوب و در برخی زمینه‌ها روند کمی ضعیف شده است به‌عنوان مثال در برخی متغیرها وضعیت خوب است اما وقتی روند چندساله را نگاه می‌کنیم جای نگرانی وجود دارد چون وضعیت رو به ضعف است به‌عکس در برخی مسائل مشاهده می‌کنیم وضعیت ضعیف است اما نسبت به قبل رشد داشته‌ایم یعنی باید مسیر را نگاه کنیم تا بدانیم در طول سال‌های گذشته چه اتفاقی افتاده است، این موضوع کنار وضعیت یک دوره به‌اندازه کافی مهم است.اگر بخواهیم بر عملکرد تحصیلی در درس ریاضی در هر دو پایه چهارم و هشتم متمرکز شویم وضعیت نسبت به گذشته (سال 2015) درحال بهتر شدن است.

به این موضوع اشاره‌ای نمی‌شود که وضعیت ایران در سال 2011 چگونه بوده است، دقت داشته باشیم حتی رشد ایران در سال 2019 به نسبت سال 2015 باعث نشد که بتوانیم به جایگاه خود در سال 2011 برسیم.
در درس ریاضی این‌گونه نیست؛ در ریاضی به‌تدریج در حال حرکت به‌سمت پیشرفت هستیم، در پایه هشتم مسیر رو به رشد است ولی در درس علوم وضعیت این‌گونه نیست! و درباره این درس حرف وجود دارد؛ درست است که ما نسبت به سال 2015 وضعیت مناسبتری داشتیم اما همچنان نسبت به سال 2011 ضعیف هستیم؛

در درس ریاضی به‌خاطر اینکه سطح نمره از گذشته پایین بود (نمره ایران حدود 400 بود) مسیر رو به رشد را مشاهده می‌کنیم.
مسیر رو به ضعف دانش‌آموزان در درس علوم
اما در علوم وضعیت بهتر بود، سال 2011 نمره ایران در درس علوم پایه هشتم به 474 رسید بالاترین نمره‌ای که تا به حال در تیمز داشتیم و فقط 26 نمره می‌خواستیم که به میانگین بین‌المللی (500) برسیم ولی هم‌اکنون درحال افت هستیم و این یک هشدار جدی است.

اُفتی عجیب در سطح دنیا
در پایه چهارم نسبت به دوره قبل وضعیت بهتر است ولی باید به این نکته توجه داشت که در سال 2015 نمره ایران به‌شدت پایین بود و 30 نمره افت (سال 2015) در دنیا عجیب است و معمولاً آن‌قدر کاهش یا افزایش نمره نداریم؛ موضوع دیگر این است که ما یک رشد تدریجی داریم ولی وقتی خود را با کشورهای منطقه مقایسه می‌کنیم وضعیت ایران بسیار ناامیدکننده است.

وضعیت نامناسب ایران در مقایسه با منطقه
 وضعیت ایران در مقایسه با کشورهای منطقه چگونه است که آن را ناامید کننده می‌دانید؟
کشورهای دیگر رشد قابل‌توجهی داشتند مثلاً اگر سال 2011 را به‌عنوان مبدأ درنظر بگیریم که بیشتر کشورها در آن شرکت کرده بودند، گرجستان به‌همراه ترکیه در درس علوم پایه چهارم وضعیتشان بهتر از ایران بود اما در سال 2019 بیشتر کشورها رو به رشد آن هم رشد قابل توجه هستند؛ یک‌باره تعداد زیادی از کشورهایی که از ایران ضعیفتر بودند از جمله امارات، قطر و ارمنستان رشد خیلی زیادی داشتند و رشد ایران از سال 2011 تا 2019 اصلاً قابل توجه نیست و می‌توان گفت نسبت به سال 2011 رشد کمتری داشته‌ایم بر همین اساس رتبه ایران نسبت به کشورهای منطقه بسیار نامناسب است.در درس ریاضی که روند رو به رشدی داریم وقتی وضعیت رشد ایران را با بحرین مقایسه کنیم مشاهده می‌کنیم می‌بینیم بحرین یک‌باره به‌شکل عجیبی رشد داشته است، گرجستان و ترکیه نیز همین‌گونه هستند.

رشد ایران اصلاً قابل توجه نیست
زمانی مقایسه این‌گونه است که می‌گوییم ایران سال 2019 نسبت به سال 2015 رشد داشته است اما وقتی به کشورهای منطقه و رشد آنها نگاه می‌کنیم اصلاً رشد ایران قابل توجه نیست.قزاقستان به‌ویژه در درس علوم وضعیت خیلی خوبی دارد و جزو 6 کشور برتر دنیا در سال 2015 بود این کشور در دو درس علوم و خواندن فوق‌العاده عالی است و در 2019 نیز وضعیتش این‌گونه است البته در درس ریاضی ضعیفتر هستند.وضعیت ترکیه در سال 2019 به‌شدت خوب شده است همچنین امارات مسیر رو به رشد خیلی خوبی دارد، بحرین نیز در اکثر شاخص‌ها خیلی خوب رشد می‌کند.

به کشورهای منطقه نخواهیم رسید
ایران قرار بود به‌لحاظ علمی رتبه برتر منطقه باشد اما هم‌اکنون در منطقه هم جزو ضعیفترین‌ها است!
درصورتی می‌توانیم رتبه اول منطقه باشیم که بیش از کشورهای دیگر رشد داشته باشیم، نتایج تیمز نشان می‌دهد کشورهای دیگر برای کیفیت آموزش سرمایه‌گذاری خوبی انجام داده‌اند مثلاً در عمان کارشناس بین‌المللی استخدام کرده‌اند تا مسیر رو به رشدی را داشته باشند و وضعیت کیفیت آموزش را افزایش دهند؛ داده‌های آزمون تیمز نشان می‌دهد کشورهایی مثل قزاقستان، ترکیه، امارات و بحرین به‌شدت برای افزایش کیفیت آموزش تلاش می‌کنند و احتمالاً اگر این وضعیت ادامه یابد با توجه به شیب رشد آنها دوره بعدی هم ایران به آنها نخواهد رسید!

 کدام کشورها در منطقه اول هستند؟
ترکیه، قزاقستان، گرجستان، امارات و بحرین در منطقه وضعیت خوبی دارند و در درس ریاضی از ایران بهتر هستند؛ کشورهایی که وضعیتشان از ایران پایین‌تر است عربستان، مراکش (که کیفیت آموزش آن اصلاً خوب نیست)، مصر و کویت است و شرایط عمان نزدیک به ایران است.

 مدارس برای شرکت در آزمون تیمز چگونه انتخاب می‌شوند، آیا صرفاً مدارس دولتی عادی انتخاب می‌شوند؟
نمونه‌ای که انتخاب می‌شود چه از لحاظ دانش‌آموزی و چه به‌لحاظ مدرسه کاملاً معرف مدارس و دانش‌آموزانی است که هم‌اکنون داریم یعنی از تمام مدارس با همان نسبتی که در جامعه وجود دارد، در آزمون تیمز هم حضور دارند و از نمونه‌گیری پیشرفته استفاده می‌کنیم.یک دوره آمدیم و نمونه‌ها را مقایسه کردیم تا بدانیم چند درصد دانش‌‌آموزان از مدارس عشایری، چند درصد از مدارس نمونه دولتی و... هستند، مشخص شد جمعیت انتخاب‌شده معرف جمعیت دانش‌آموزی جامعه است یعنی دانش‌آموزان از انواع مدارس به همان نسبتی که در جامعه وجود دارد، انتخاب می‌شوند به‌عنوان مثال شاید علاقه داشته باشیم مدارس غیردولتی خیلی زیاد باشند ولی وقتی 10 درصد دانش‌آموزان در این مدارس هستند بیشتر از این نمی‌توانیم در نمونه انتخاب‌شده برای آزمون تیمز داشته باشیم.