فارغ التحصیلان بیکار مجبور به اشتغال با دستمزد پایین شدند

گروه اقتصادی: بررسی روند شاخص های اصلی بازار کار از سال 1376 تا 1398، نشان دهنده سه دوره متفاوت از تحولات این بازار است. دوره اولِ تحولات بازار کار (1376-1384) که در آن رشد تعداد شاغلان با متوسط سالیانه 726 هزار نفر همراه بوده است. دوره دوم (1384-1393) که در آن روند صعودی تعداد شاغلان متوقف شد و دوره سوم (1393-1398) که همراه با روند کاملاً صعودی در جمعیت فعال و تعداد شاغلان بوده است. در این گزارش ابعاد مختلف و جزئیات تحولات دوره سوم یعنی 22 فصل منتهی به زمستان سال 1398 ـ که دوره جدیدی در بازار کار کشور است ـ بررسی شده است.

تحولات بازار کار به سه دوره سال به سه دوره  76 تا 84 که دوره اول و 84 تا 93  دوره دوم و  93 تا 98 دوره سوم است. در فاصله سال‌های 93 تا 98 که دوره سوم تحولات بازار کار می باشد بر خلاف دوره دوم یک روند کاملاً صعودی در تعداد شاغلان مشاهده می‌شود و افزایش اشتغال در تمامی فصول هرفصل نسبت به فصل مشابه سال قبل رخ می‌دهد. این تحولات در اشتغال در شرایطی رخ داده است که در این دوره نرخ رشد اقتصادی منفی و نزدیک به صفر و نرخ سرمایه‌گذاری منفی بوده است در این دوره 4.3 میلیون نفر در جمعیت در سن کار افزوده شده است که از این تعداد سه و نیم میلیون نفر به جمعیت فعال و مابقی به جمعیت غیرفعال اضافه شده است.

از سه و نیم میلیون جمعیت فعال نیز حدود 3 میلیون نفر به جمعیت شاغل وما بقی به جمعیت بیکار افزوده شده است ،همچنین نرخ مشارکت کتنیس مجدداً روند صعودی را در پیش می گیرد و سه واحد درصد افزایش می یابد.
تعداد بیکاران نیز به دلیل افزایش قابل توجه جمعیت فعال و نرخ مشارکت افزایش می داد، اما با بروز کرونا در انتهای سال 98 بر اساس آمارهایی که از تحولات بازار کار در فصل بهار 99 منتشر شده به نظر می رسد دوره سوم نیز به پایان رسیده است.

یکی از تحولات اصلی سال های اخیر تغییر جهت نرخ مشارکت از نیمه 93 است، نرخ مشارکت اقتصادی در ایران از نیمه دهه هفتاد روند افزایشی داشته و تا سال 84 این روند وند افزایشی بوده است به طوری که نرخ مشارکت کشور در سال 84 رقم خورد و این نرخ به 41 درصد رسید. اما از سال 84 تا 93 نرخ مشارکت روند کاهشی را آغاز می‌کند و 4 درصد از نرخ مشارکت در این مدت کاسته می‌شود، از پاییز 93 این روند معکوس شده و با شتاب نسبتاً زیادی نرخ مشارکت روند صعودی را آغاز می‌کند و در سال 97 به کمترین فاصله از بیشینه نرخ مشارکت در اقتصاد ایران41 درصد در سال 84 می رسد. همانطور که توضیح داده شد نقطه عطف تغییر نرخ روند نرخ مشارکت پاییز سال  93بوده است که  تا پیش از این نرخ مشارکت با وجود نوسانات فصلی در تداوم روند نزولی خود که از سال 84 آغاز شده بود، قرار داشت. اما از سال 93 به بعد روند کلی تغییر کرد نمودار ها نشان می دهد که تا پیش از پاییز 93 جمعیت فعال در دوره افزایش و در دوره کاهش می‌یابد. اما از پاییز 93 به بعد در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل جمعیت فعال افزایش یافته است به جز فصل آخر که تحت تاثیر ویروس کرونا جمعیت فعال کاهش یافته است.

 بررسی وضعیت اشتغال افراد تحصیل کرده در دوره سوم حاکی از این است که  در ترکیب تحصیلی افراد نیز یک تغییر اساسی در ورود به بازار کار رخ داده است با وجود آن که طی سال های 84 تا 93 تعداد دانشجویان کشور با رشد بسیار بالایی نزدیک به 3 برابر شد، اما اثر این موضوع در بازار کار منعکس نشد، زیرا بخش اصلی این جمعیت به بازار کار وارد نشدند. لذا طی دهه مذکور کمتر از 20 درصد جمعیت فعال کشور را افراد دارای تحصیلات دانشگاهی تشکیل می دادند، اما در فصول اخیر که جمعیت فعال و روند افزایشی داشته، ترکیب تحصیلی جمعیت وارد شده به بازار کار تغییر اساسی کرده است، به نحوی که در پنج سال مورد بررسی بیش از 60 درصد افزایش جمعیت فعال را افراد دارای تحصیلات دانشگاهی تشکیل می دهد.

حتی در برخی از فصول جمعیت فعال بدون تحصیلات دانشگاهی کاهش یافته است، این تحولات ساختار تحصیلی بازار کار کشور را در آستانه تغییرات مهم قرار داده است که بدین طریق افراد دارای تحصیلات دانشگاهی سهم  بالایی از جمعیت فعال را به خود اختصاص خواهند داد.در بخش بعد نشان داده خواهد شد که بخش عمده‌ای از افراد تحصیل کرده که به بازار کار وارد شده‌اند توانستند شاغل شوند، بنابراین می‌توان این افزایش مشارکت افراد دارای تحصیلات دانشگاهی را ناشی از کاهش دستمزد آستانه آنها برای شاغل شدن تحلیل کرد، که احتمالاً از نرخ‌های بالای بیکاری افراد تحصیلکرده اثر پذیرفته است.

بدین معنا که با توجه به نرخ بالای بیکاری افراد دارای تحصیلات دانشگاهی این افراد حاضر شدند در دستمزدهای پایین تری مشغول به کار شوند بنابراین بررسی معیارهای مشارکت نیز نشان می‌دهد با وجود افزایش نرخ مشارکت در تمامی گروه‌ها افزایش نرخ مشارکت برای جمعیت دارای تحصیلات دانشگاهی به مراتب بیشتر بوده است.