بهار نیوز - معمای پیچیده تحریم مقابل دولت بایدن

گروه سیاسی:روزنامه اعتماد نوشت: وزیر خارجه که در چند روز گذشته به قطر، عراق، عمان و کویت سفر کرده در این باره نوشت:«همزمان با آنکه معاون وزیر امورخارجه، عباس عراقچی با شایستگی، رهبری گفت‌وگوها برای احیای برجام را برعهده دارد، من بازدیدم از کشورهای حاشیه خلیج فارس را با دیدار از کویت و ملاقات با نخست‌وزیر شیخ صباح الخالد و وزیر خارجه دکتر شیخ احمد ناصر پایان می‌دهم. تمرکز بر طرح صلح هرمز(امید) برای منطقه‌مان بود. نشانه‌های مثبت در هر دو مسیر(وین و منطقه) به چشم می‌خورد.» سخن گفتن وزیر خارجه از وجود نشانه‌های مثبت در وین هم بر پایه مستنداتی است و هم قابل نقض به شمار می‌رود که البته این تناقض همزمان از ویژگی‌های مذاکرات هنگام حصول برجام در سال ۲۰۱۵ هم بود؛ لذا چندان عجیب نیست که همان فضا در میانه تلاش‌ها برای احیای برجام هم تکرار شود.
تلاش‌ها برای احیای برجام در وین در حالی ادامه دارد که در چند روز گذشته هم وزیر خارجه ایران و هم هیات‌هایی از دولت ایالات متحده امریکا با سفر به غرب آسیا تلاش کردند، نگرانی‌ها در این منطقه ازکاهش تنش میان ایران و امریکا را مدیریت کنند.
همزمان با این رایزنی‌ها، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در سخنانی بی‌سابقه از بهبود رابطه با ایران استقبال کرد که با سیگنال مثبت تهران نیز روبه‌رو شد. در حال حاضر چهره‌های متفاوتی از دولت جو بایدن تلاش می‌کنند با تماس‌های مداوم با همتاهای اسراییلی آنها را در جریان مذاکرات وین قرار داده و مانع از تخریب این روند توسط تل‌آویو شوند. تلاشی که از ضمانت اجرایی برخوردار نیست و مشخص نیست که آیا اسراییل سناریویی مانند خرابکاری در نطنز را که قریب به یک ماه پیش عملیاتی کرد مجددا تکرار خواهد کرد یا خیر. در حالی که شمارش معکوس برای به پایان رسیدن زمان توافق ۳‌ماهه میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آغاز شده و به نظر می‌رسد که هر دو طرف تلاش می‌کنند تا آن زمان مذاکرات را به مرحله‌ای برسانند که حداقل تمدید محدود دوره این تفاهم ممکن باشد اما هر روز بر تعداد و تنوع حوادثی که می‌تواند کل روند را تحت‌تاثیر قرار بدهد، افزوده می‌شود. تا پیش از این گفته می‌شد که انتخابات ۱۴۰۰ در ایران همزمان که می‌تواند موتور محرکی برای تسریع روند احیای برجام باشد، می‌تواند به سدی هم در برابر این پروسه تبدیل شود. پس از آن خرابکاری‌هایی نظیر نطنز بر بی‌اعتمادی ایران افزود و حالا نیز این رایزنی‌ها حداقل از منظر سیاسی تحت‌الشعاع محتوای فایل صوتی قرار گرفته که از محمدجواد ظریف، وزیر خارجه منتشر شده است. هرچند که هیات مذاکره‌کننده ایرانی به ریاست عباس عراقچی ۴۸ ساعت پس از افشای این فایل صوتی محرمانه راهی وین شد تا مذاکرات برجامی را پیش ببرد اما بسیاری از تحلیلگران و حتی تصمیم‌گیران در ایران مانند حسن روحانی، رییس‌جمهور معتقدند که یکی از اهداف انتشار محتوای این فایل تخریب روند رو به جلو در مذاکرات وین بوده است. این در حالی است که از نگاه سایرین، تخریب چهره ظریف در داخل به گونه‌ای که فرصت حضور او در انتخابات ۱۴۰۰ از میان برود، هدف اصلی انتشار این فایل در این مقطع زمانی بوده چراکه مذاکرات برای احیای برجام در وین تصمیم نظام جمهوری اسلامی است و با تخریب چهره ظریف متوقف نخواهد شد. در چنین فضای سیاسی اصلی‌ترین پرسش این است که رایزنی‌های وین از چه شانسی برای پیروزی برخوردار است؟
هیات‌های مذاکره‌کننده ایران، ۱+۴ و ایالات متحده رایزنی‌های فنی و حقوقی فشرده‌ای را در وین پیش می‌برند و این در حالی است که مخالفت ایران با گفت‌وگوی مستقیم با هیات امریکایی از سرعت روند کاسته و حصول نتیجه را هم تا حد بسیار زیادی به صداقت پیام‌رسانی هیات واسط میان تهران و واشنگتن وابسته می‌کند. در حالی که روز پنجشنبه سخنگوی اتحادیه اروپا اعلام کرد که تلاش‌ها برای احیای برجام تشدید شده، هیات‌های روسیه و امریکا دیداری دوجانبه داشتند و همزمان دیداری چهارجانبه بین سیدعباس عراقچی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایرانی و روسای هیات‌های ۳ کشور اروپایی برگزار شد. علاوه بر این، عراقچی و «انریکه مورا» معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار و گفت‌وگو کردند. معاون وزیر امور خارجه ایران همچنین با وزیر خارجه اتریش دیدار و گفت‌وگو کرد. روز جمعه نیز گفت‌وگوها برای بررسی متون درکارگروه‌های مختلف شامل کارگروه‌های کارشناسی در ۳ حوزه لغو تحریم‌ها، هسته‌ای و ترتیبات اجرایی ‌در وین در جریان بود. عباس عراقچی روز چهارشنبه پس از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام درگفت‌وگو با خبرگزاری صدا و سیما تایید کرد که پیشرفت‌های خوبی در حوزه رفع تحریم‌های بخشی صورت گرفته و موضع ایران همچنان رفع تمام تحریم‌های وضع‌ شده پس از روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ است اما به نظر می‌رسد که گره کار همچنان در حوزه تحریم‌های غیربرجامی است. در این رابطه میخاییل اولیانوف که ریاست هیات‌روسیه در مذاکرات وین را برعهده دارد پس از دیدار با «رابرت مالی» نماینده ویژه دولت امریکا در امور ایران در گزارشی توییتری عنوان کرد که رایزنی‌های مفصل و بسیار موثری در خصوص برخی موضوعات اصلی با رییس هیات مذاکره‌کننده امریکایی داشته است. همزمان خبرگزاری ریانووستی روسیه به نقل از اولیانوف مدعی شده دولت امریکا با رفع تحریم‌های اعمال ‌شده علیه ایران به بهانه‌های ادعایی «تروریسم» برنامه موشکی و مسائل «حقوق بشر» موافق نیست. در حالی که هنوز هیچ منبع ایرانی این ادعای اولیانوف را تایید یا تکذیب نکرده اما از ابتدای آغاز رایزنی‌های فنی و حقوقی برای احیای برجام در وین مشخص بود که تحریم‌های غیربرجامی یا به اصطلاح تحریم‌هایی که ناسازگار با متن برجام نیستند از اصلی‌ترین موارد اختلاف میان ایران و امریکا در میدان عمل برای بازگشت به اجرای کامل برجام خواهند بود. در حالی که دو گروه کارشناسی رفع تحریم و اجرای تعهدات هسته‌ای در وین با سرعت تمام نتیجه کار را به گروه سوم منتقل کرده و گروه سوم درباره چند و چون و تناوب این اقدام‌ها بحث می‌کند، تاریخ ۲۱ ماه مه(۱ خرداد) خواسته یا ناخواسته به ضرب‌الاجل زمانی برای دو طرف تبدیل شده که البته رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز به آن تاکید دارد.پایگاه اینترنتی شبکه امریکایی «بلومبرگ» روز پنجشنبه گزارش داد، قدرت‌های جهانی در تلاش هستند تا توافق هسته‌ای با ایران را تا پیش از نیمه ماه مه، قبل از موعد پایان توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی احیا کنند. دو مقام اروپایی که در میانجیگری روند گفت‌وگوها در وین مشارکت دارند و به دلیل حساسیت این گفت‌وگوها نخواستند نام‌شان فاش شود درگفت‌وگو با بلومبرگ، هدف‌گذاری شدن این تاریخ را تایید کرده و می‌گویند گرچه ایران و امریکا در مسیر توافق پیشرفت کرده‌اند همچنان راه زیادی تا رسیدن به تفاهم باقی است. به گزارش «اعتماد» پس از آنکه ایران طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را در تاریخ ۲۳ فوریه متوقف کرد، سازمان انرژی اتمی به تفاهمی ۳ ماهه برای نگهداری فیلم‌ دوربین‌ها تا ۲۳ ماه مه با آژانس دست پیدا کرد که این ضرب‌الاجل تا کمتر از یک ماه دیگر به پایان می‌رسد. بلومبرگ در بخش‌هایی از این گزارش به نقل از منابع اروپایی نوشت که هدف رسیدن به یک توافق دست‌کم چند روز قبل از تاریخ ۲۲ ماه مه است. به گفته یک فرد نزدیک به مقام‌های وزارت خارجه امریکا اما این هدف‌گذاری بلندپروازانه است و توافق تا نیمه ژوئن(۲۵ خرداد) محتمل‌تر است. این منبع امریکایی تحریم‌هایی که امریکا می‌خواهد حفظ کند، پرداختن به دانشی که ایران با فعالیت‌های غنی‌سازی اخیر خود به دست آورده(تحقیق و توسعه) و چگونگی راستی‌آزمایی پایبندی را موضوعات مساله‌ساز در گفت‌وگوهای وین عنوان کرده است. «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه روز پنجشنبه خود با بلومبرگ گفت که نگران است ایران اطلاعات ضبط ‌شده را در صورت عدم توافق به موقع پاک کند و افزود امیدوار است این اتفاق نیفتد. او همچنین گفت که اگر طرف‌ها موعد نظارت را از دست بدهند و گفت‌وگوها به نتیجه نرسد به منظور تلاش برای دست یافتن به مصالحه‌ای دیگر به تهران باز خواهد گشت. مشخص نیست که آیا ایران حاضر است به منظور فرصت دادن بیشتر به دیپلماسی این تاریخ ۳ ‌ماهه را مجددا تمدید کند یا خیر؟ در شرایطی که این تاریخ تمدید نشده و تهران اقدام به پاک کردن حافظه دوربین‌ها کند به سختی می‌توان از بازگشت به برجام ولو در آینده‌ای نزدیک سخن گفت.
آسوشیتدپرس درگزارشی تفصیلی در این باره می‌نویسد: چند منبع آگاه امریکایی چه آنها که امروز دیپلمات هستند و چه برخی از دیپلمات‌های سابق و آشنا به روند جاری در وین می‌گویند که دولت بایدن در حال بررسی رفع تمام بخشی از تحریم‌هایی است که دونالد ترامپ علیه ایران وضع کرده تا بدین وسیله بتواند ایران را به اجرای کامل برجام تشویق کند. در حالی که گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و امریکا برای یافتن راه‌حلی برای احیای برجام در وین ادامه دارد، مقام‌های امریکایی با دست باز بیشتری درباره تحریم‌هایی که حاضر به رفع آنها هستند رایزنی‌ها در پایتخت اتریش را پیش می‌برند. ایران موضع سرسختانه‌ای درباره تحریم‌ها دارد و می‌گوید تمام تحریم‌هایی که پس از برجام تحمیل شده باید لغو شوند. در حالی که مقام‌های امریکایی درباره اینکه کدام تحریم‌ها باید لغو شوند، سخنی به میان نمی‌آورند اما می‌گویند حاضر به لغو تحریم‌های ناسازگار با توافق هسته‌ای یا تحریم‌هایی که انتفاع اقتصادی ایران از برجام را با اختلال روبه‌رو می‌کند، هستند. به دلیل پیچیدگی‌های ساختار تحریم‌های امریکا علیه ایران برخی از تحریم‌های غیرهسته‌ای مانند آنها که برچسب تروریسم دارند یا برخی از تحریم‌هایی که به دلیل توسعه موشکی ایران یا آنچه نقض حقوق بشر خوانده می‌شود بر این کشور اعمال شده‌اند هم می‌توانند مانع از بهره‌مندی اقتصادی ایران از برجام شوند. مقام‌های دولت بایدن می‌گویند که حاضر نیستند تمام تحریم‌های غیرهسته‌ای را بردارند اما همزمان نمی‌گویند کدام‌یک از تحریم‌هایی که با نام دیگری علیه ایران در این سال‌ها اعمال شدند، قابل لغو خواهند بود. زمانی که ترامپ از برجام خارج شد نه تنها تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را مجددا فعال کرد بلکه برخی از تحریم‌ها را زیر شاخه تروریسم یا دیگر عناوین قرار داد. علاوه بر این گسترده‌تر کردن دامنه تحریم‌ها به نهادها و افرادی که پیش از این تحریم نشده بودند هم کار را سخت‌تر کرده است. بر این اساس دولت فعلی امریکا در شرایط عجیبی گرفتار شده است: ایران می‌گوید تمام تحریم‌ها باید لغو شوند و اگر امریکا با حداقل برخی از مطالبه‌های ایران همراهی نکند، تهران اجرای تعهدات هسته‌ای را از سر نخواهد گرفت. همزمان اگر دولت بایدن تحریم‌هایی بیش از تحریم‌های هسته‌ای را لغو کند با انتقاد جمهوری‌خواهان همچنین برخی متحدان عبری و عربی امریکا در منطقه روبه‌رو می‌شود که او را متهم به در آغوش کشیدن ایران خواهند کرد. مایک پمپئو، وزیر خارجه پیشین نیز کمپینی علیه لغو تحریم‌های ایران به راه انداخته است. در حالی که برخی مقام‌های دولت ترامپ می‌گویند تمام تحریم‌هایی که او علیه ایران وضع کرده، قانونی هستند اما یک عضو وزارت خارجه امریکا به شرط محفوظ ماندن نامش می‌گوید: مقام‌های دولت بایدن تک به تک تحریم‌ها را چک می‌کنند تا ببینند که آیا وضع این تحریم‌ها علیه ایران قانونی بوده یا خیر. یک مقام دیگر دولت بایدن نیز تایید می‌کند که امریکا آماده است تمام تحریم‌هایی که منفعت اقتصادی ایران از برجام را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، لغو کند. براین اساس می‌توان گفت که تحریم‌ها علیه بانک مرکزی، نفت و کشتیرانی، مالی و بانکی و صنعت‌های متفاوت در ایران لغو خواهند شد. مقام‌های دولت امریکا می‌گویند که هنوز هیچ تصمیم نهایی نگرفته‌اند و تا زمانی که درباره همه ‌چیز در وین تفاهم نشود درباره هیچ چیز تفاهم نشده است.
آسوشیتدپرس در ادامه می‌نویسد: وضعیت امروز دولت بایدن مانند شرایط پیش روی دولت اوباما هنگام حصول برجام در سال ۲۰۱۵ است. زمانی که ایران و ۱+۵ به اجرای تعهدات مشخص هسته‌ای و رفع تحریم‌ها متعهد شدند، دولت اوباما با لیستی از تحریم‌هایی روبه‌رو شد که در دولت جورج بوش پسر علیه ایران به بهانه تروریسم وضع شده اما ذیل تحریم‌های هسته‌ای قرار گرفته بودند و به ناچار باید با برجام برداشته می‌شدند. در حالی که دولت در امریکا تغییر کرده و می‌گوید که آماده بازگشت به برجام است اما هنوز هم بسیاری از کمپانی‌های بین‌المللی از بیم تحریم‌های امریکا و اینکه وضعیت مبهم است، حاضر به ریسک کردن و کار با ایران نیستند. در داخل امریکا نیز در حالی که دولت در وین مذاکرات را پیش می‌برد، مخالفان برجام در کنگره تلاش می‌کنند با وضع قوانینی فشار حداکثری بر ایران که میراث دوره ترامپ است را حفظ کنند. هر چند که به نظر نمی‌رسد آنها بتوانند حد نصاب لازم برای مخالفت قانونی با احیای برجام را به دست آورند اما تصویب قطعنامه‌هایی که بتواند فشار بر ایران را حفظ کند در میان هر دو حزب از حامیان قابل توجهی برخوردار است.
در حالی که تلاش‌ها در وین برای احیای برجام ادامه دارد، خبرگزاری رویترز از سفر یک هیات امریکایی به منطقه غرب آسیا در اوایل هفته خبر داده است. بر اساس این گزارش، این هیات امریکایی با هم‌پیمانان کلیدی واشنگتن از جمله عربستان سعودی، امارات عربی متحده، مصر و اردن دیدار کرده و نگرانی‌های آنها را در خصوص بازگشت امریکا به برجام کاهش خواهند داد. «برت مک گورک» هماهنگ‌کننده امور غرب آسیا در کاخ سفید و «دریک شولت» مشاور وزارت خارجه امریکا، ریاست هیات امریکایی را در این تور منطقه‌ غرب آسیا برعهده دارند. یکی از مقام‌های ارشد امریکا در خصوص این سفر می‌گوید:«یک هیات از مقام‌های ارشد چندین نهاد طی هفته‌ آینده برای بحث درباره شماری از موضوعات مهم مربوط به امنیت ملی ایالات متحده و تلاش‌های فعلی در خصوص تنش‌زدایی در منطقه غرب آسیا به منطقه سفر خواهند کرد».