طی یک سال اخیر، پاندمی کووید ۱۹ شرایط تدریس و آموزش را متحول و چالشهای روانی بسیاری را برای معلمان ایجاد کرده است. از این رو ایسنا به مناسبت روز معلم درباره درسرهای آموزش آنلاین برای معلمان به گفت‌وگو پرداخته است.

دکتر فریبرز درتاج، رئیس انجمن روانشناسی تربیتی و عضو شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور،گفت: بیماری همه گیر COVID-19 بر سیستم آموزشی جهان تأثیر گذاشته و منجر به تعطیلی تقریباً کل مدارس، دانشگاهها و کالج‌ها شده است و همچنین باعث پدیدآمدن نوع جدیدی از آموزش در کلاس‌های درس به نام آموزش‌مجازی شد.به گفته وی، معلم‌ها و اساتید چون همیشه به‌عنوان سنگردار خط‌مقدم امر آموزش بودند، موظفند در این شرایط نیز چراغ تعلیم‌ و تعلم را روشن نگه‌داشته و تدریس را به صورت غیرحضوری انجام دهند که خود چالش‌هایی را برای آنها بوجود آورده است. 

گاهی معلمان تا پاسی از شب درگیر آموزش مجازی‌اند
این هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: آموزش مجازی و سنجش دانش‌آموزان در این فضا، سختی کار معلمان را در فرآیند یاددهی و یادگیری چند برابر کرده است. آموزش در فضای مجازی به  علت شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا سبب شده تا ساعات آموزش، متفاوت از زمان مدرسه بوده و معلمان در طول روز و گاهی تا پاسی از شب درگیر آن باشند. فعالیت در فضای مجازی برای دانش‌آموزان به دلیل افزایش ساعت آموزش و انجام تکالیف درسی نیز سخت است. به گونه‌ای که آنان چاره‌ای جز پذیرش این شرایط را ندارند.

وی معتقد است که تا قبل از شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس، معلمان بین چهار تا پنج ساعت در طول روز درگیر فعالیت مستقیم آموزشی بودند اما در شرایط فعلی این زمان در طول روز چندین برابر شده است. هم اکنون معلمان در خارج از زمان آموزش رسمی درگیر فرآیند تعلیم و تربیت هستند، زیرا برای آموزش به دانش آموزان کلاس خود ناچار به تهیه مطالب درسی، فیلم، دادن تکالیف و بررسی آن به صورت جداگانه برای هردانش‌آموز و حتی اطلاع رسانی وضعیت درسی دانش‌آموزان به والدین از طریق گروه مجازی هستند. 

تهدید سلامت معلمان به دلیل ساعات طولانی کار با سیستم آموزشی هوشمند
این روانشناس افزود: کار کردن با سیستم آموزشی هوشمند چون رایانه، لپ‌تاپ و گوشی همراه در راستای آموزش مجازی به دانش‌آموزان آن هم در ساعات طولانی، سلامت معلمان را نیز به خطر انداخته است. دشواری کار معلمان در این وضعیت سخت کرونایی حتی در زندگی خانوادگی آنان نیز تأثیر گذاشته است، زیرا این افزایش ناخواسته سبب شده تا ساعت کمتری در کنار اعضای خانواده و ارائه خدمات به آنان باشند. 

از "مشکل دامنه دار تقلب" تا "به سخره گرفتن معلمان" در آموزش مجازی
درتاج تصریح کرد: قطع و وصل مدام اینترنت و پهنای ضعیف باند معطوف به سیستم «شاد» به ویژه در زمان اوج ترافیک، هزینه تهیه تلفن همراه اندروید و یا هزینه اینترنت تلفن همراه، تبلت و رایانه، پا به پا آمدن والدین با فرزندانشان در کلاس‌های مجازی، حذف تاثیرگذاری شگرف کلاس‌های حضوری به ویژه در مقطع دبستان بر شکل‌گیری پایه‌های تحصیلی و تربیتی دانش‌آموزان، مشکل دامنه‌دار تقلب و تخلف در امتحانات مجازی، چالش برگزاری کلاس‌های آزمایشگاهی و واحدهای عملی از طریق سیستم آموزش مجازی که حتی برای برگزاری کلاس‌های تئوری نیز با هزار و یک چالش روبه‌روست، به سخره گرفتن معلمین و شیوه تدریس‌شان در فضای مجازی که سبب شده ده‌ها کلیپ با محتوای سخیف در شبکه‌های اجتماعی دست به دست بچرخد و... همگی شماری از لیست بلند بالای نواقص سیستم آموزش مجازی فعلی است که نشان می‌دهد هنوز زیر ساخت‌ها اصلاح و تقویت نشده‌اند و بار این چالش‌ها روی دوش معلمان، دانش‌آموزان و والدینشان سنگینی می‌کند.

رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مشکلات پایه‌ای در استفاده از سیستم شاد این بود که دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان (به ویژه در مناطق محروم) از پس خرید ابزار اندرویدی برای بهره گرفتن از سیستم آموزش مجازی برنمی‌آیند. چنانچه روند سیستم آموزش مجازی ادامه‌دار شود، حتماً باید برای چنین خانواده‌های کم برخورداری، جهت تهیه ابزار اندرویدی، تسهیلاتی در نظر گرفته شود. 

عضو شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با بیان اینکه تعطیلی مدارس بر یادگیری دانش‌آموزان تأثیرات منفی به دنبال داشته است چراکه مدرسه و آموزش حضوری، محرک اصلی یادگیری را فراهم می کند، گفت: تعطیلی مدارس، منجر به تغییر نقش معلم به والدین شد و آموزش مهارت‏ها تا حدودی تغییر کرد. از والدین خواسته شد تا یادگیری کودکان را در خانه تسهیل کنند و بسیاری از والدین برای انجام این کار با مشکل روبرو شدند.

افزایش نابرابری و کاهش رشد تحصیلی
به گفته وی، در حالی که بسیاری از والدین در سراسر دنیا فرزندان خود را با موفقیت در خانه آموزش می دهند، بعید به نظر می رسد که این امر به کل مردم تعمیم یابد و بسیار بعید به نظر می رسد که حتی به طور متوسط جایگزین یادگیری از دست رفته در مدرسه شود. به دلیل اینکه احتمالاً اختلافات قابل توجهی بین خانواده‌ها در مورد میزان کمک به فرزندان در یادگیری وجود داشته است. تفاوتهای کلیدی شامل مدت زمان اختصاص داده شده به تدریس، والدین با تحصیلات و منابع محدود، عدم مهارتهای شناختی والدین، نبود ​​سواد رایانه‌ای لازم و.... ، منجر به افزایش نابرابری و کاهش رشد تحصیلی لازم خواهد شد.وی همچنین این را هم گفت که در یک نظرسنجی در ایالات متحده آمریکا، حدود ۷۱% از والدین اعلام کردند که احساس می کنند فرزندانشان در بهار امسال کمتر از آنچه در مدارس باید یاد می گرفتند، یاد گرفتند.

۶۷ درصد معلمان دنیا برای اولین بار  آموزش مجازی را تجربه کردند
درتاج یادآور شد: از طرف دیگر تعطیلی مدارس سردرگمی و استرس برای معلمان ایجاد کرد. وقتی مدارس تعطیل شدند، به طور غیرمنتظره و برای مدت نامعلومی، معلمان از تعهدات خود و چگونگی برقراری ارتباط با دانش‌آموزان برای حمایت و اطمینان از یادگیری مطمئن نبودند. انتقال به سیستم عامل‌های یادگیری از راه دور، حتی در بهترین شرایط، بسیار ناکارآمد، دشوار و ناامید کننده بود و برای برخی از دروس عملاً آموزش آنلاین یا آفلاین روش مناسبی نبود این ظرفیت مهم در برخی از کشورها مورد استفاده قرار گرفت، اما این موضوع جایگزین آموزش رسمی نمی‌شود و به گفته وزیر آموزش‌وپرورش حدود ۶۷% معلمان دنیا اولین بار آموزش مجازی را تجربه می‌کنند.

این روانشناس معتقد است: انتقال یادگیری از کلاسها به خانه‌ها چالشهای عظیمی از نظر انسانی و فنی به وجود آورد و باعث شد دانش‌آموزان در زمان تعطیلی مدارس نسبت به سال تحصیلی که به صورت حضوری برگزار می شد اطلاعات درسی را با سرعت و کیفیت کمتری دریافت کنند. لازم به ذکر است که آموزش ابتدایی یا اولیه به طور معمول ۴ تا ۷ سال اول آموزش رسمی را تشکیل می دهد و مهدکودک اولین تجربه کودکان در آموزش رسمی است، بنابراین بدون شک این تأثیر منفی بر آموزش ابتدایی (اولیه) بیشتر خواهد بود.

کاهش انگیزه تحصیلی در دانش آموزان
این هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: علاوه بر این‌ها تغییر سیستم سنجش یادگیری، یکی دیگر از مشکلات معلمان و از دلایل اُفت تحصیلی دانش‌آموزان می تواند باشد. ناتوانی والدین و کادر مدرسه در ارزیابی، سنجش و اعتبارسنجی، یادگیری برای تعیین پیشرفت دانش‌آموزان منجر به استرس برای دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها شد و می‌تواند باعث از بین رفتن انگیزه در دانش‌آموزان نیز بشود. از دست دادن این اطلاعات، میتواند شناخت پتانسیل بالا و مشکلات یادگیری دانش‌آموزان را، به تأخیر بیندازد و عواقب طولانی مدت مضری بر عملکرد تحصیلی و حتی سلامت روان دانش‌آموزان داشته باشد.

به گفته درتاج، با مجازی شدن مدارس؛ مهم‌ترین کارکرد مدرسه که ارتباط با همسالان، افزایش ظرفیت‌های اجتماعی و تقویت مهارت‌های جمعی است از بین رفت.  این تجربه در آموزش مجازی، در صورت وجود اینترنت مطلوب می تواند انگیزه یادگیری را برای کاربر بیشتر کند. تجربه آموزش و ارتباط با معلمان در فضای مجازی برای اولین بار چالش‌هایی را به دنبال داشت که تا حدودی دانش‌آموز را از هدف آموزش و یادگیری دور می‌کرد، نبود بسترلازم برای اینترنت سریع و ارزان، آشنانبودن با نرم افزارهای کاربردی در آموزش و صرف زمان زیاد برای یادگیری، کیفیت آموزش‌ها را پایین می‌آورد.

رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران معتقد است که تدریس غیرحضوری در دوران کرونا به خصوص در یک منطقه کم‌برخوردار روستایی که خانواده‌ها امکانات بسیار کمی دارند و با مشکلات زیادی دست به گریبان هستند تجربه سخت و پرچالشی برای معلمان حساب می‌آید.

وی تصریح کرد: بسیاری از مناطق امکانات کمی دارند. هر چند که در زمان قبل از آموزش مجازی هم بسیاری از بچه‌ها قادر به اتمام تحصیل نبودند و اکنون که آموزش نیاز به امکانات خاص و ابزارهای پیشرفته دارد شرایط سخت‌تر شده است. در خیلی از خانواده ها، دانش‌آموز مجبور است با یک گوشی در منزل به همراه دو برادر و خواهرش همزمان در کلاس‌های آنلاین حاضر شود، چگونه معلم می تواند با او ارتباط برقرار کند؟.

تحت تاثیر قرار گرفتن "رغبت" تحصیلی در آموزش مجازی
عضو شورای مرکزی سازمان نظان روانشناسی و مشاوره کشور تاکید کرد: این روزها که کرونا هم آموزش و هم پرورش رسمی را تحت تأثیر قرار داده است، بیش از گذشته پرداختن به مسئله یادگیری اهمیت پیدا می‌کند. واقعیت این است که یکی از دردسرهای همیشگی والدین و معلم‌ها ایجاد رغبت در دانش‌آموزان برای بالا بردن سطح یادگیری آنها بوده غافل از اینکه علاوه بر اینکه ایجاد رغبت تحصیلی خود یک عامل فردی است، عوامل محیطی که می‌تواند روی آن اثرگذار باشد نیز علیرغم گستردگی که دارد اما با ظرافت‌هایی قابل احصا است. حالا که کرونا آموزش‌ها را حدود یک سالی است غیرحضوری کرده است شاید این «رغبت» بیشتر تحت تأثیر قرار گرفته باشد. 

این روانشناس با بیان اینکه از دیدگاه والدین آموزش مجازی در دوران کرونا موجب پیامدهای آموزشی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و فنی شده است، اظهار کرد: از نظر آموزشی، حذف جو آموزشی مدرسه، حذف یا کاهش امکانات کمک آموزشی، عدم تمایل به انجام تکالیف کلاسیِ ناشی از فقدان اجبار آموزشی، عدم وجود چارچوب مناسب و الزام برنامه و زمانبندی (جهت برنامه‌های آموزشی)، عدم توجه به قدرت و سرعت یادگیری دانشآموزان، عدم مشاهده عینی شیوه انجام فعالیتها و تکالیف دانشآموزان توسط معلم، کاهش انگیزه معلمان، کاهش انگیزة دانشآموزان به دلیل تغییر مفهوم رقابت کلاسی در فضای آموزشی جدید، کاهش پایبندی به مقررات نظم و انضباط کلاسی و عدم وجود تکرار و تمرین مناسب و لازم از مشکلات آموزش مجازی به جای آموزش چهره به چهره است.
درتاج همچنین این را هم گفت که از نظر اجتماعی؛ حذف انجام فعالیتهای گروهی، حدف ارتباطات و تعامل با همنوعان، عدم توجه به ویژگیهای شناختی دانشآموزان، حذف تفریح و شادی از فعالیتهای کلاسی و افزایش تنبلی و حواس پرتی دانش آموزان به دلیل عدم حضور در فضای آموزشی از عیوب اجتماعی این نوع خاص از آموزش است. 

حذف کاریزمای حضور معلم در آموزش مجازی
وی معتقد است که از نگاه فرهنگی؛ بی‌اعتقادی برخی معلمان به آموزش مجازی و در نتیجه عدم صرف وقت لازم، حذف کاریزمای ناشی از حضور معلم، تغییر و اشتراک گذاری بیشتر مسئولیت یادگیری به خود، عدم حرف شنوی از پدر و مادر و خستگی و بی حوصلگی ناشی از فعالیتهای درون و بیرون از منزل را به عنوان عیوب فرهنگی آموزش مجازی در شبکه‌های اجتماعی هستند.

رئیس انجمن روانشناسی تربیتی در پایان گفت: از نظر اقتصادی و فنی نیز، ضرورت تهیه سخت افزار لازم جهت استفاده از شبکه های اجتماعی و وقت گذاری والدین به ویژه والدین شاغل از معایب اقتصادی آموزش مجازی توسط معلمان است. سرعت کم اینترنت، عدم تسلط کامل معلمان و والدین به فنآوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده معلمان از ویدئوهای دیگر معلمان و عدم جذابیت بصری برخی از ویدیوها یا مطالب ارائه شده نیز از دیگر معایب فنی این نوع آموزش به حساب می آید.

بهار نیوز