بهار نیوز - شطرنج سیاسی تهران و واشنگتن در در وین

گروه سیاسی: روزنامه اعتماد نوشت:آیا جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده امریکا در مسیر تنش‌زدایی و نزدیک شدن به توافق قرار گرفتند؟ برای پاسخ به این پرسش هم ادله مثبت وجود دارد و هم شواهدی منفی. تیم جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده همچنان دست از سیاست فشار حداکثری علیه ایران برنمی‌دارد و حتی در میانه کرونا در حالی که از بسته کمک چند صد میلیون دلاری به کشور‌های درگیر با این ویروس خبر می‌دهد با تداوم تحریم مالی و بانکی ایران ۸۰ میلیون ایرانی را هدف تروریسم درمانی خود قرار داده است.
همزمان خبر می‌رسد که خزانه‌داری امریکا تحریم علیه سه مدیر نفتی سابق ایرانی را لغو کرده است؛ اقدامی که همزمان با آغاز ششمین دور رایزنی‌های برجامی در وین، گامی به نفع مذاکرات به حساب می‌آید. مقام‌های کاخ سفید شش ماه پس از تغییر دولت می‌گویند آماده بازگشت به برجام هستند و مقام‌های تهران سه ماه مانده به جابه‌جایی سیاسی در خیابان پاستور از عزم و اراده جدی برای بازگشت به اجرای کامل توافق هسته‌ای در صورت بازگشت ۱+۵ به اجرای تعهدات سخن می‌گویند.
ایران و بازماندگان در برجام (فرانسه، بریتانیا، آلمان، روسیه و چین) از نیمه فروردین ماه تلاش برای احیای برجام از مسیر بازگشت ایالات متحده به توافق را آغاز کردند و این‌بار برخلاف سه سال گذشته ایالات متحده نیز نماینده‌ای را به نام رابرت مالی راهی پایتخت اتریش کرده تا جدیت واشنگتن برای بازگشت برجام را به تصویر کشیده باشد.
تاکنون گراند هتل در وین شاهد برگزاری ۵ دور رایزنی برای احیای برجام بوده و گفته می‌شود که ششمین دور از این ماراتن هم از امروز آغاز خواهد شد. نخستین دور از این رایزنی‌ها در فروردین ماه ۱۴۰۰ در حالی با حضور همزمان هیات‌های ایرانی و امریکایی آغاز شد که تردید‌های جدی نسبت به تداوم این روند وجود داشت.هرچند که تصاویر قدم زدن وزرای خارجه ایران و امریکا پیش از حصول برجام در سال ۲۰۱۵ در تاریخ تصویری رابطه دو کشور پس از انقلاب اسلامی ایران ثبت شده، اما چهار سال حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید آنچنان بر ارتفاع دیوار بی‌اعتمادی میان تهران و واشنگتن افزوده که بسیاری تصور نمی‌کردند ایران و ایالات متحده مسیر رایزنی‌های غیرمستقیم در وین را برای احیای برجام پیش ببرند.
یک مقام دولتی ایران در این باره می‌گوید: «از دومین دور رایزنی‌ها در وین بود که حاضران متوجه جدیت ایران و امریکا برای احیای برجام شدند. هر دو تیم با نقشه راه و پوشه‌هایی قطور در دست خود را به وین رسانده بودند. همزمان که به سختی کار و ناهموار بودن مسیر پیش‌رو واقف بودیم، اما همه از ایران تا ۱+۴ و ایالات متحده روی اراده سیاسی و عزم یکدیگر برای احیای توافق سرمایه‌گذاری کردند.»چهارمین دور از رایزنی‌ها که به پایان رسید مجموع سخنان روسای هیات‌های مذاکره‌کننده به شمول ایران حاکی از این بود که توافق بیش از پیش در دسترس است. این پیش‌بینی با تمدید یک ماهه تفاهم فنی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حفظ حافظه تصویری دوربین‌های آژانس بین‌المللی در تاسیسات هسته‌ای ایران، قوت بیشتری گرفت. با این همه مذاکره‌کنندگان پنجمین دور از رایزنی‌ها را هم بدون آنکه دود سفیدی از گراند هتل بلند شود به پایان رسانده و به پایتخت‌ها بازگشتند.
همزمان با بازگشت هیات‌ها، گفته شد که مذاکرات از مرحله چانه‌زنی عبور کرده و اکنون تهران و واشنگتن باید تصمیم سیاسی اتخاذ کنند. پایان بدون توافق پنجمین دور از این رایزنی‌ها با اعلام اسامی ۷ کاندیدای احراز صلاحیت شده توسط شورای نگهبان برای شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ همراه شد.
همزمانی که گمانه‌زنی درباره تاثیر انتخابات بر مذاکرات وین را تقویت کرد. هرچند که عباس عراقچی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایرانی می‌گوید مذاکرات در وین فارغ از مباحث سیاسی در تهران پیگیری می‌شود و برهمین اساس از تعجیل و تطویل عمدی در روند رایزنی‌ها برای رسیدن یا عبور از یک تاریخ خاص خبری نیست، اما طرف امریکایی از تاثیر انتخابات بر مذاکرات می‌گوید. این در حالی است که شاید اگر دولت جو بایدن اندکی پس از روی کار آمدن در اواسط ژانویه ۲۰۲۱، احیای برجام را در دستور کار عملی وزارت خارجه قرار داده بود امروز قطار برجام روی ریل اجرا قرار داشت و نزدیک شدن به ایستگاه انتخابات در ایران در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۴۰۰ بر سرعت آن تاثیری نداشت.
تعلل دولت جو بایدن برای عبور سالم اعضای کابینه از سد تایید مجلس سنا و اطمینان‌بخشی به متحدان منطقه‌ای، چون اسراییل و عربستان سعودی درباره تاثیر احیای برجام بر رابطه با دوستان در منطقه غرب آسیا، روند آغاز رایزنی‌ها را به واپسین ماه‌های حضور دولت حسن روحانی در قدرت موکول کرد.
در چنین شرایطی تحلیل‌های متفاوتی درباره تاثیر انتخابات بر روند رایزنی‌ها در وین شنیده می‌شود:
۱- برخی ناظران معتقدند که ایران روند مذاکرات را به گونه‌ای پیش می‌برد که روز اعلام توافق به بعد از ۲۹ خرداد موکول شود تا این توفیق در سند کاندیدای خاص قرار نگیرد.
۲- در نقطه مقابل نگاه نخست، ناظرانی ایستاده‌اند که با اشاره به تجربه مذاکراتی میان ایران و امریکا پیش از فصل انتخابات در سال ۱۳۹۲ می‌گویند تیم امریکایی ترجیح می‌دهد مذاکرات را با دولت بعد از حسن روحانی پیش ببرد تا توافق احتمالی از ضمانت اجرایی بیشتری برخوردار باشد.
۳- نگاه تندروتری نیز وجود دارد که معتقد است دولت امریکا و سه کشور اروپایی در صورت پیروزی جناح مقابل دولت حسن روحانی در انتخابات از خیر احیای برجام می‌گذرند و تن به توافق با دولتی به ظن خود تندرو نخواهند داد.
۴- برخی نیز معتقدند که هرچند انتخابات ۱۴۰۰ در ایران همان‌طور که بر دیگر ارکان سیاست خارجی تاثیر می‌گذارد بی‌تاثیر بر رایزنی‌ها در وین نیست، اما طرف مقابل ایران درحالی که اراده سیاسی و عزم جدی برای احیای برجام فارغ از هویت سیاسی دولت آتی را دارد با توجه به مجموع تحولات رخ داده پیرامون مذاکرات هسته‌ای ایران از ۹ سال پیش تاکنون (مبدا زمانی: موافقت رهبری با مذاکرات محرمانه و مستقیم میان ایران و امریکا در عمان پیش از دولت حسن روحانی) به این نتیجه رسیده که برجام و حل و فصل اختلاف‌های هسته‌ای با جهان تصمیمی نیست که در گرو اختیارات یک دولت خاص در ایران باشد، لذا در چنین شرایطی طرف مقابل صرفا در حال بازی با زمان و شرایط تیم مذاکره‌کننده ایران برای پرهیز از امتیازدهی بیشتر در مذاکرات است.
در این روند طرف امریکایی با همراهی سه کشور اروپایی در حالی که توپ تصمیم‌گیری را به زمین تهران می‌اندازد، تهران را مقصر تطویل مذاکرات دانسته و ادعا می‌کند که تیم ایران به دلیل انتخابات حاضر به اعلام توافق نیست.
شاهد این ادعا سخنان چند روز اخیر آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده و وندی شرمن از اعضای تیم جو بایدن و رییس تیم مذاکره‌کننده امریکایی با ایران در دولت باراک اوباماست. ادعا‌هایی که بلافاصله با توییت تند و تیز وزیر خارجه ایران و پاسخ نماینده ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین روبه‌رو شد.
بلینکن ادعا می‌کند ایران در آستانه انتخابات اراده سیاسی را برای احیای برجام ندارد و وندی شرمن هم مدعی است که انتخابات ایران کار مذاکرات وین را سخت کرده است. ادعا‌هایی برای پوشاندن اختلاف‌های باقیمانده میان دو طرف در وین که حل نخواهند شد مگر با تصمیم‌های سیاسی سخت در تهران و واشنگتن. به نظر می‌رسد که طرف امریکایی سیاست مذاکراتی خود را بر این فرض پایه‌گذاری کرده که تیم ایران به دنبال اعلام توافق برای احیای برجام پیش از روز انتخابات در ایران است لذا با مقاومت در برابر مطالبه‌های بحق ایران، منتظر کوتاه آمدن تهران است.
تیم مذاکره‌کننده ایران آب پاکی را بر دستان طرف امریکایی ریخته و می‌گوید توافق تنها با تامین منافع ملی ایران ممکن است و فاکتور زمان نقشی در این روند نخواهد داشت. طرف امریکایی نیز تمایلی ندارد مقصر تطویل مذاکرات شناخته شود لذا ادعا می‌کند اگر مذاکرات فرسایشی شده مقصر ایران و انتخابات این کشور است!
کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انژری اتمی اخیرا در اظهاراتی نسبتا شفاف پرده از جنس اختلاف باقیمانده در وین برداشته و گفت: «مذاکرات احیای برجام باید منجر به ضمانت‌هایی برای جمهوری اسلامی ایران شود که اقدامات اشتباهی که امریکا انجام داد از جمله خروج از توافق هسته‌ای مجدد روی ندهد یا امریکا بخواهد از مکانیسم‌ها و سازوکار‌های داخل برجام سوءاستفاده کند.ما باید شاهد جدیت امریکا در لغو تمام تحریم‌ها باشیم، به گونه‌ای که برای ما قابل راستی‌آزمایی باشد و فقط در این صورت است که ایران متعاقبا اجرای تعهدات خود را از سر می‌گیرد و این چیزی است که تاکنون از سوی امریکا شاهد نبودیم. امریکا باید تصمیمات بسیار سختی بگیرد که آیا آماده است اعتیاد به تحریم را کنار بگذارد و تمامی تحریم‌ها را بردارد و بعد از راستی‌آزمایی زمینه احیای برجام و بازگشت خودش به برجام و از سرگیری اجرای تعهدات ایران را فراهم کند. توپ در زمین امریکاست.»
از تردید درباره دور ششم تا دورنمای توافق در آگوست
هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و ۱+۴ به علاوه ایالات متحده در حالی ششمین دور از سلسله نشست‌های ذیل کمیسیون مشترک برجام را از امروز در وین از سر می‌گیرند که منابع ایرانی و امریکایی هر دو نسبت به پایانی بودن این دور از رایزنی‌ها ابراز تردید کرده‌اند. اظهارنظری که مشخص نیست ترفند مذاکراتی دو طرفی است که اجرای برجام ارتباط مستقیم به آن دو دارد، اما با هم مذاکره مستقیم را تجربه نمی‌کنند.
لورا روزن، خبرنگار امریکایی در تازه‌ترین گزارشی که درباره رایزنی‌های هسته‌ای نوشته به نقل از مقام‌های امریکایی تایید کرده که بعید است ماراتن ششم پایان رایزنی‌ها باشد. در بخش‌هایی از این گزارش آمده است: «یک مقام امریکایی می‌گوید درخواست‌های ایران در حوزه رفع تحریم از منظر امریکا غیرواقعی است و همزمان پیشرفت آنچنانی هم در نقشه راه لازم برای تناظر و تناسب گام‌های دو طرف نداشتیم.»
علی واعظ از تحلیلگر‌های ارشد مسائل ایران و مسوول میز ایران در گروه بین‌المللی بحران در این باره می‌گوید: «دو طرف راه بسیاری برای اتمام اختلاف‌های پیش‌رو دارند. برای رسیدن به این نقطه هر دو طرف باید از خود انعطاف نشان بدهند. هنوز در دو حوزه راستی‌آزمایی و تناظر گام‌ها سطح اختلاف‌ها با هم قابل توجه است.»
لورا روزن در ادامه به نقل از یک مقام وزارت خارجه امریکا می‌نویسد: «واشنگتن متوجه فوریت مساله با توجه به انتخابات در ایران است، اما ما نمی‌توانیم خواسته‌های خود را در مذاکرات با زمان‌بندی انتخابات در این کشور تنظیم کنیم.» یک رسانه چینی در گزارشی درباره روند مذاکرات در وین درباره اختلاف‌های باقیمانده در مسیر احیای برجام می‌نویسد: «دو مساله سانتریفیوژ‌های پیشرفته ایران و سرنوشت آن‌ها به اضافه وضعیت نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران که در نتیجه پایان اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی کاهش یافته از گره‌های باقیمانده هستند.
تحریم‌های امریکا و دامنه تحریم‌هایی که دولت بایدن با رفع آن‌ها موافقت کرده نیز یکی دیگر از گره‌های باقیمانده است. برخی منابع محلی در واشنگتن می‌گویند که کاخ سفید با رفع حدود ۱۰۰۰ تحریم ایران موافقت کرده است، اما این در حالی است که آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا اخیرا در اظهاراتی در کنگره این کشور از باقی ماندن صد‌ها تحریم به‌رغم بازگشت امریکا به برجام سخن گفته بود. با این همه به نظر می‌رسد که مهم‌ترین مانع باقیمانده زمان‌بندی گام‌هایی است که دو طرف باید برای بازگشت به برجام بردارند و همچنان سوال اساسی این است که چه کسی نخستین گام را بردارد.»این رسانه چینی در ادامه می‌نویسد که هرچند نگرانی‌هایی در غرب درباره پیروزی ابراهیم رییسی در انتخابات وجود دارد، اما نگاه غالب این است که پرونده برجام یک پرونده حاکمیتی است و تصمیم درباره مذاکرات برای احیای آن یا تداوم اجرای آن با شخص رهبری است.
رسانه اسراییلی جورزالیم پست در گزارشی درباره روند جاری در مذاکرات وین ادعا می‌کند که هرچند ششمین دور از رایزنی‌ها در وین از امروز آغاز می‌شود، اما روند می‌تواند تا ماه آگوست، زمان تشکیل دولت جدید در ایران طول بکشد. به‌رغم خوش‌بینی برخی مقام‌های اتحادیه اروپا، روسیه و چین درباره اینکه توافق با ایران می‌توانست چند هفته پیش یا در ششمین دور از رایزنی‌ها احیا شود، اما مقام‌های ایرانی و امریکایی هر دو با صدای بلند این خوش‌بینی‌ها را رد می‌کنند.
این رسانه اسراییلی به نقل از مقام‌های ایرانی ادعا می‌کند که تهران توافق در ماه آگوست را که نزدیک به زمان جابه‌جایی قدرت در این کشور است ترجیح می‌دهد. نویسنده این مطلب در ادامه بدون ارایه مستندات ادعا می‌کند که رهبر ایران که تصمیم‌ها درباره احیای برجام با او است خواهان حصول توافق برسر احیای برجام در تاریخی میان ۱۸ تا ۲۴ ژوئن است. تاریخی که روز انتخابات در ایران را پشت‌سر گذاشته و اعتبار احیای توافق را به دولت بعد که احتمالا ابراهیم رییسی رییس آن باشد، می‌بخشد.
در ادامه نویسنده این مطلب این ادعا را زیر سوال برده و می‌پرسد که اگر تعویق توافق تا پس از روز برگزاری انتخابات در ایران مطلوب حاکمیت بود چرا ایران دست به تمدید یک ماهه تفاهم فنی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی زد؟ این تمدید یک ماهه روز ۵ تیرماه به پایان خواهد رسید و مشخص نیست که تهران برای بار دوم پس از پذیرش اولیه، این تفاهم را تمدید کند یا خیر؟
نویسنده در پاسخ به این پرسش ادعا می‌کند که تمدید یک ماهه این تفاهم صرفا ترفندی از سوی تهران برای تحت فشار قرار دادن واشنگتن در مذاکرات وین بوده و ایران آماده تمدید دوباره این تفاهم به منظور رسیدن به توافقی برای احیای برجام در ماه آگوست است.