یارانه نقدی را می‌توان ۵ تا ۱۰ برابر کرد؟

گروه اقتصادی: نامزد‌های ریاست جمهوری در حالی از چند برابر شدن یارانه نقدی تاکید دارند که کلی گویی درباره منابع تامین آن، نگرانی درباره تورم زا شدن این اقداماتی را تقویت کرده است. محسن رضایی از نامزدهای ریاست جمهوری در حالی بر پرداخت یارانه ۴۵۰ هزار تومانی تاکید دارد که قبلاً منابع این اقدام را از طریق ساماندهی یارانه‌های پنهان اعلام کرده بود و در مناظره امروز عنوان کرد منابع لازم با جلوگیری از دزدی‌ها و جلوگیری از توزیع رانت تأمین خواهد شد.محسن مهرعلیزاده هم در مناظره امروز مجدداً وعده ۵ برابر شدن یارانه نقدی را ارائه داده است.

ساماندهی یارانه پنهان با چه سرعتی؟!
ساماندهی یارانه‌های پنهان طی سالهای گذشته یکی از اصلی ترین چالش‌های روی زمین مانده دولت‌ها همین موضوع ساماندهی یارانه‌های پنهان بوده است. طبق اعلام رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور بالغ بر ۱,۳۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان و آشکار در کشور پرداخت می‌شود که بیش از ۹۰۰ هزار میلیارد تومان آن را یارانه پنهان تشکیل می‌دهد.

در مورد توزیع یارانه‌ها نیز گزارش‌ها نشان می‌دهد که دهک‌های بالای درآمدی ۲۳ برابر سایر دهک‌ها یارانه دریافت می‌کند و یارانه دریافتی آنها در برق حدود ۳.۶ برابر، گاز حدود ۲.۵ برابر و کالاهای اساسی ۴.۷ برابر بقیه است و دهک‌های پایین درآمدی بهره کمتری از این یارانه‌های سنگین می‌برند.

کارشناسان معتقدند ساماندهی یارانه‌های پنهان با سرعت زیاد به گونه‌ای که بتوان با استفاده از ان، منابع لازم برای پرداخت یارانه ۴۵۰ هزارتومانی برای هر ایرانی را به سرعت عملیاتی کرد، امکانپذیر نیست.اگر میزان مصرف انرژی در کشور کاهش یابد، مابه‌التفاوت را می‌توان صادر کرد و فروخت و از محل درآمد آن یارانه بیشتری را پرداخت کرد و به همین دلیل است که برخی، تخمین‌های چند ده میلیارد دلاری یا چند صد میلیارد دلاری از یارانه پنهان انرژی می‌کنند و معتقدند با کاهش مصرف و صادرات این انرژی می‌توان چنین منابع درامدی ایجاد کرد. اما نکته مهم این است که گذار از سطح مصرف بالا به سطح مصرف پایین انرژی در گروی بهبود و ارتقای سطح فناوری و ایجاد نظام انگیزشی برای صرفه‌جویی انرژی از طریق افزایش قیمت است.

در حال حاضر فناوری‌هایی که در ساختمان، وسایل خانه، خودرو و صنایع به کار می‌رود قدیمی است و تداوم استفاده از این فناوری‌ها انرژی زیادی را طلب می‌کند. تا زمانی که این فناوری‌های قدیم و غیربهینه به لحاظ مصرف انرژی با فناوری‌های جدید که مصرف انرژی بهینه‌ای دارند جایگزین نشوند، کاهش سطح مصرف انرژی بسیار دشوار است. مثلاً برای مصرف کمتر انرژی برای سرمایش و گرمایش لازم است دست کم پنجره خانه‌ها دوجداره شود. هزینه این تغییر برای برخی خانوارها گزاف است و انجام آن زمان‌بر. در عین حال دسترسی به فناوری‌های جدید که مصرف انرژی کمی دارد خصوصاً در صنایع نیازمند رفع تحریم و برقراری مراودات تجاری با کشورهای دارای فناوری روز است. تحقق این امر نیز امری زمان‌بر است و کاری نیست که بتوان به سرعت آن را انجام داد.

نکته دوم این است که باید انگیزه حرکت از وضع موجود را که تعادل نامبارکی است به وضع مطلوب که تعادل مبارکی است فراهم کرد. این امر چگونه ممکن می‌شود؟ باید قیمت حامل‌های انرژی را افزایش داد تا انگیزه این گذار فراهم شود. طبیعتاً مقاومت در برابر این امر زیاد است و اشتباه در روش کار، می‌تواند به بحران‌هایی مثل آبان ۱۳۹۸ منجر شود. بنابراین مشخص نیست که مجموعه مراجع تصمیم گیری، حاضر به قبول تغییر در وضع موجود شود. البته روشن است که ایده‌هایی مثل اعطای سهمیه انرژی به هر فرد و ایجاد بازار برای مبادله این سهمیه راهکارهایی است که می‌تواند به تدریج راه گذار کم‌هزینه به سمت تعادل بهتر را فراهم کند.

در مجموع به اذعان کارشناسان، نباید تصور کرد که یک پول بزرگ معطل جایی افتاده و کافی است دست دراز کنیم تا آن را توزیع کنیم، بلکه باید مساله را این گونه ببینیم که یک شکل از تخصیص غیربهینه منابع وجود دارد که آشکارا زیانبار است و هزینه فرصت بالایی دارد. اگر بتوان منابع را بازتخصیص بهتری داد فرصت بهبود وضعیت معیشتی برای بخش بزرگی از جامعه فراهم می‌شود.

پرداخت ماهانه ۳۵ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی؟!
محسن رضایی، نامزد ریاست جمهوری که همچنان تاکید بر ۱۰ برابر شدن یارانه نقدی از ۴۵ هزارتومان به ۴۵۰ هزارتومان دارد، در شروع مناظره امروز هم پاسخ روشنی درباره منابع تأمین این اقدام ارائه نداد و با این استدلال که «به اندازه‌ای دزدی صورت گرفته که اگر جلویش را بگیریم می‌توانیم منابع مورد نیاز برای پرداخت یارانه نقدی را تأمین کنیم»، از ارائه پاسخ روشن درباره منابع تأمین چنین یارانه ای به مردم، خودداری کرد.

نکته مهمی که وجود دارد این است که هرگونه پرداختی به مردم، چنانچه منابع مورد نیاز آن، منابع پایدار نباشد، می‌تواند منجر به تشدید تورم شود؛ تورمی که بازنده اصلی آن همان مردمی هستند که به یارانه نقدی نیاز مبرم دارند؛ به بیان ساده، دولت اگر منابع پایدار جهت پرداخت یارانه نقدی را در اختیار نداشته باشد، ناچار است برای تأمین چنین هزینه‌ای، دست به اقداماتی بزند که منجر به تشدید تورم می‌شود؛ یعنی با یک دست مبلغی یارانه نقدی به جیب مردم می‌گذارد و با دست دیگر، از جیب دیگر مردم چند برابر آن یارانه را در قالب تورم از جیب مردم بر می‌دارد.

براساس اخرین امار ارائه شده از سوی معاون سازمان برنامه، در سال گذشته جمعاً ۴۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان یارانه نقدی ۴۵ هزارتومانی به مردم پرداخت شد. یعنی ماهانه ۳,۵۶۰ هزارمیلیارد تومان یارانه نقدی پرداخت شده است. بدیهی است اگر طبق وعده اقای رضایی قرار به ۱۰ برابر شدن این یارانه باشد دولت سالانه باید حداقل ۴۲۷ هزارمیلیارد تومان یعنی ماهانه ۳۵ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان یارانه نقدی پرداخت کند که تأمین چنین هزینه‌ای از محل «دزدی هایی که صورت گرفته و جلویش باید گرفته شود»! امکانپذیر نخواهد بود.

حتی طبق وعده محسن مهرعلیزاده برای ۵ برابر شدن یارانه نقدی، ماهانه باید حدود ۱۷ هزار میلیارد تومان یارانه به مردم پرداخت شود که تأمین منابع آن محل تأمل است.بدیهی است تأمین چنین ارقامی نیاز به منابع بسیار پایدار و قابل اتکایی دارد که فاقد هرگونه ریسک تأمین باشد و بتواند توان دولت در چنین پرداختی را تضمین کند که با توجه به شرایط فعلی کشور بسیار بعید و دور از ذهن به نظر می‌رسد.