توافق ایران و 1+5 ؛ کلید کاهش تحریم‌ها زده شد

مذاکرات کارشناسی ایران و 1+5 در پیچ و خم مسایل فنی‌، سیاسی و حقوقی و البته تعطیلات سال نو میلادی پس از یک ماه و نیم، هفته گذشته پایان یافت اما دو طرف با وجود رسیدن به راه‌حل، نتوانستند در ژنو بر سر چگونگی اجرای برنامه اقدام مشترک به توافق نهایی دست یابند از این رو پایتخت‌های ایران و 1+5 در روزهای آینده آبستن خبری سرنوشت‌ساز است. ایران و 1+5 پس از چهار دور مذاکره در نیویورک و ژنو در 100 روز توانستند بر روی متنی چهارصفحه‌ای توافق کنند که هدف آن رسیدن به یک راه‌حل جامع مورد توافق و بلند مدت به نحوی که تضمین کند برنامه هسته‌یی ایران کاملاً صلح‌آمیز باقی خواهد ماند، بود.

بر اساس این توافق ایران اعلام می‌کند تحت هیچ شرایطی به دنبال دستیابی یا گسترش سلاح هسته‌یی نیست؛ راه‌حل جامع مذکور مبتنی بر این اقدامات اولیه بوده و به یک گام نهایی منجر خواهد شد که دوره زمانی آن مورد توافق قرار گرفته و در نهایت به رفع نگرانی‌ها می‌انجامد. هم‌چنین، این راه‌حل جامع شامل یک فرایند متقابل و قدم به قدم است و به رفع همه جانبه تمامی تحریم‌های شورای امنیت، تحریم‌های چندجانبه و تحریم‌های ملی مربوط به برنامه هسته‌ای ایران می‌انجامد.

پس از توافق به سرعت مذاکرات کارشناسی میان هیات‌های ایران و 1+5 در سطح مدیران سیاسی در وین و ژنو آغاز شد تا دو طرف بتوانند بر روی ساز و کار اجرای توافق نیز به تفاهم و درک مشترک برسند. اما مذاکرات به دلایل مختلف فنی و سیاسی با موانعی از جمله گسترش تحریم‌های آمریکا علیه ایران در حین مذاکرات مواجه شد که گفت‌وگوها را با وقفه مواجه کرد. برخی کارشناسان از همان ابتدای شروع بحث بر سر چگونگی اجرای توافق ژنو بر این نظر بودند که اجرای توافق بخش‌ها و لایه‌های پیدا و پنهان فنی،‌ حقوقی، سیاسی‌، مالی، امنیتی و غیره دارد و با وجود بی‌اعتمادی میان دو طرف و نیز برخی زیاده‌خواهی‌ها از این کشورها به ویژه آمریکا این احتمال که مذاکرات به سختی پیش رود را پیش‌بینی کردند.
با همه دشواری‌ها و پیچیدگی‌ها برای رسیدن به درک مشترک از اجرای توافق چند مورد اختلافی باقی ماند که پای معاونان اشتون و ظریف را نیز دوباره به ژنو باز کرد. سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه کشورمان و عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده به همراه اعضای تیم کارشناسی ایران 19 و 20 دی ‌ماه راهی ژنو شد تا با معاون کاترین اشتون، نماینده 1+5 در مذاکرات درباره موارد اختلافی باقی‌مانده گفت‌وگو کند.

توقف کوتاه وندی‌ شرمن معاون وزیر خارجه آمریکا و نماینده این کشور در گروه 1+5 در ژنو در مسیرش به مسکو توجهات به سمت ژنو را افزایش داد و این احتمال که با آمدن نماینده آمریکا به احتمال قوی موارد اختلافی حل و فصل خواهد شد افزایش یافت اما پس از مذاکره‌ای کوتاه سه جانبه میان اشمید عراقچی شرمن و نیز گفت‌وگوی دوجانبه عراقچی و شرمن خبری از حل اختلاف‌نظرها شنیده نشد. معاون وزیر خارجه کشورمان پس از دو روز مذاکره از به دست آمدن چند راه‌حل برای حل اختلاف‌نظر ها که این اختلافات را سه مورد اعلام کرده بود خبر داد و گفت که "نتیجه بررسی‌ها درباره نحوه اجرایی شدن توافق ژنو به پایتخت‌ها منتقل شده و متعاقبا تصمیم‌گیری نهایی اتخاذ و نتیجه اعلام خواهد شد. "

عراقچی اضافه کرد: اختلاف‌های فنی و سیاسی حل شد، اما این موضوع منوط به تایید راه‌حل در پایتخت‌هاست. بنا براین گزارش علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی درباره موارد اختلافی با 1+5 بر سر اجرای توافق ژنو اظهار کرد: یک مورد اختلافی راجع به سانتریفیوژ‌های پیشرفته است. آن‌ها (1+5) می‌پرسند که چرا برای این سانتریفیوژها کار می‌کنید. در حالی که ما قبلا هم اعلام کرده‌ایم بهترین بخش تفاهم‌نامه ژنو بخش مربوط به تحقیق و توسعه بوده است که در تفاهم‌نامه بدون محدودیت آمده است.

بر اساس توافق ژنو، " ایران برنامه تحقیق و توسعه (R & D) تحت نظارت، از جمله برنامه تحقیق و توسعه جاری غنی‌سازی خود را که با هدف انباشت اورانیوم غنی‌شده صورت نمی‌گیرد، ادامه خواهد داد." در عین حال موارد دیگر از جمله موضوع چگونگی اجرای توافق در یک زمان و روز مشخص و برداشتن گام‌های متقابل به طور متوازن از دغدغه‌های مورد توجه مذاکره‌کنندگان دو طرف بوده است. عراقچی روز شنبه درباره زمان اعلام نظر پایتخت‌ها به ایسنا گفت: ظرف یکی دو روز آینده، رایزنی‌ها به نتیجه برسد، موارد را اعلام می‌کنیم.

حدود دو ماه است که از توافق ژنو در 3 آذر ماه می‌گذرد و بسیاری از شرکت‌های خصوصی و دولتی در کشورهای 1+5 و نیز کشورهای دیگر دنیا در انتظار آغاز اجرای توافق ژنو هستند و حتی اقدامات اولیه مالی و تجاری نیز در این رابطه صورت گرفته است. در این میان کشورهای اروپایی نیز اشتیاق بیش تری به اجرای توافق دارند چرا که بسیاری از این کشورهای تحت تاثیر تحریم‌های یک‌جانبه اروپا و نیز آمریکا در چند سال گذشته متضرر شده‌اند. از این رو در روزهای آینده کشورهای مختلف دنیا و به ویژه ایران و 1+5 منتظر شنیدن خبر آغاز اجرای توافق ژنو هستند که می‌تواند علاوه بر گشایش‌های مالی و تجاری و اقتصادی، رویکرد تازه‌ای در عرصه بین‌الملل، منطقه و نیز ایران ایجاد کرده و جان تازه‌ای به رویکرد‌ها و اراده‌های سیاسی برای حل مسالمت‌آمیز مسایل بین‌الملل بخشد.