زندانیان دوتابعیتی؛ دست‌اندازِ راه احیای برجام

گروه سیاسی:روزنامه توسعه ایرانی نوشت: روی صحنه مذاکرات وین، حرف از محدودسازی هسته‌ای و موشکی ایران است اما پشت صحنه بحث حیاتی دیگری در جریان است درباره زندانیان دوتابعیتی! حتی همان شش سال پیش هم که ظریف و کری در دولت روحانی و اوباما، برجام را نهایی کردند، همزمان با پیشبُرد مذاکرات برجامی، گفت‌وگوها درباره تبادل زندانیان را نیز پیش می‌بردند و همان امر موجب شد که در نهایت مدتی پس از امضای برجام، چندین زندانی ایرانی و آمریکایی در قالب مبادله آزاد شوند.
دادستان تهران روز ۲۶ دی‌ماه سال ۱۳۹۴ اعلام کرد که جیسون رضائیان، سعید عابدینی، امیر حکمتی، نصرت‌الله خسروی رودسری، از زندان آزاد شدند. همزمان ۷ ایرانی هم که در آمریکا محبوس بودند با دستور مقامات دولتی و قضایی ایالات متحده آزاد شدند. شاید اگر برجام ادامه می‌یافت، تا امروز زندانیان بیشتری در دو طرف را آزاد کرده بود اما ترامپ آمد و با لگدی که زیر میز زد، نه تنها تبادل زندانیان متوقف شد، بلکه شهروندان بیشتری از دو طرف زندانی شدند. البته در دوران ترامپ آزادی ژیو وانگ، شهروند آمریکایی در ازای آزادی مسعود سلیمانی، شهروند ایرانی صورت گرفت که ترامپ نیز از آن به عنوان مبادله‌ای «بس منصفانه» یاد و از ایران تشکر کرد؛ اما همکاری دو طرف برای تبادل زندانیان از این فراتر نرفت و همه چیز موکول شد به دولت بایدن.
آمریکا: توافق ناقص درباره زندانیان را نمی‌پذیریم
حال، در دولت بایدن، رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران می‌گوید که برخلاف دولت گذشته، یعنی دولت ترامپ، در خصوص آزادسازی آمریکایی‌های زندانی در ایران «توافق ناقص» را نمی‌پذیریم و همه آنها باید آزاد شوند. او دیروز به شبکه «ان‌بی‌سی» آمریکا گفته است که «جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا مصر است تمامی آمریکایی‌هایی که در ایران بازداشت شده‌اند آزاد شوند و در مذاکراتش با تهران در خصوص این گروه از زندانیان «توافق ناقص» را نخواهد پذیرفت.» او درباره افرادی که دولت آمریکا قصد دارد آنها را آزاد کند، اظهار کرده: «ما می‌گوییم همه آنها باید به وطن برگردند. نمی‌خواهیم این بار هم برخی‌ها را از قلم بیندازیم.
می‌دانم دفعه قبل چقدر رنج‌آور بود و نمی‌خواهم تاریخ تکرار شود.» مالی یک روز قبل‌تر هم به صدای آمریکا گفته بود که «رایزنی‌ها در خصوص آزادی شهروندان آمریکایی زندانی در ایران به صورت مجزا از مذاکرات وین دنبال می‌شود و به تازگی پیشرفت‌هایی در این زمینه داشته‌ایم.» او در پاسخ به اینکه آیا مذاکرات در خصوص آزادی زندانی‌ها به شکلی به مذاکرات هسته‌ای ارتباط دارد، توضیح داده بود: «این رایزنی‌ها بخشی از مذاکرات بر سر برجام نیست و مجزا از آن دنبال می‌شود اما من نمی‌توانم بگویم این دو هیچ ارتباطی به هم ندارند چراکه به لحاظ هم‌زمانی و کسانی که به نیابت دو طرف حرف می‌زنند، به طور قطع بخشی است که روی دیگری سایه می‌اندازد.»
بازداشت اتباع کشورهای دیگر، به یک کارت بازی در عالم سیاست تبدیل شده که در بسیاری از کشورها دیده می‌شود و از آن جایی که بیشتر تبدیل به یک اهرم سیاسی شده تا یک موضوع حقوقی، به نظر نمی‌رسد به این راحتی‌ها خاتمه پیدا کند
پارلمان اروپا و خواسته‌ای که ایران تن نمی‌دهد
این سایه را می‌توان از قطعنامه هفته گذشته پارلمان اروپا علیه ایران نیز تشخیص داد. این نهاد روز چهارشنبه با صدور یک قطعنامه، خواهان برقراری تحریم‌های هدفمند علیه مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران به عنوان افرادی که در بازداشت و زندانی شدن شهروندان عضو اتحادیه اروپا دست داشته‌اند، شد.
پارلمان اروپا حتی در بخشی از این قطعنامه مشخصا به «احمدرضا جلالی»، استاد دانشگاه ایرانی مقیم سوئد هم اشاره کرده و از ایران خواسته که در دوران ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، اعدام او را متوقف کند. اعضای پارلمان اروپا هم مانند رابرت مالی، خواهان آزادی بی‌قید و شرط تمامی زندانیان دو تابعیتی اروپایی-ایرانی شده‌اند. اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها به این تحریم‌ها می‌گویند تحریم‌های حقوق بشری و ایران را متهم به «دیپلماسی گروگانگیری» می‌کنند؛ هرچند که به نظر می‌رسد مذاکرات برجامی نیز گروگان این ماجراست و اروپا و آمریکا، هر دو می‌کوشند ایران را وادار کنند تا یکی از تعهداتی که برای احیای برجام می‌دهد، آزادی تمام زندانیان دوتابعیتی باشد.
اما آیا ایران چنین خواسته‌ای را خواهد پذیرفت؟ تجربه نشان داده که پاسخ به این سوال منفی است. آزادی «همه» زندانیان دوتابعیتی همواره خواسته طرف غربی بوده و ایران با قدرت تمام در مقابل آن مقاومت کرده است. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران بارها در گفت‌وگوهای خود به ویژه با رسانه‌های خارجی تاکید کرده که او هم دلش می‌خواهد همه زندانیان به خانه‌های خود بازگردند و برای تحقق آن به اندازه اختیارات خود تلاش می‌کند اما این موضوع در اختیار قوه قضائیه ایران است.
رابرت مالی گفته است جو بایدن، بر آزادی تمامی آمریکایی‌های زندانی در ایران اصرار دارد و «توافق ناقص» در این باره را نمی‌پذیرد. او درباره ارتباط این موضوع با مذاکرات وین تصریح کرده: به طور قطع، این بخشی است که روی دیگری سایه می‌اندازد
لابیرنت پیچیده سیاسی
حال رئیس‌جمهوری که چند هفته دیگر دولت را در دست می‌گیرد، ابراهیم رئیسی است که از قوه قضائیه می‌آید. جایگزین او در قوه قضائیه نیز غلامحسین محسنی اژه‌ای است که به نظر نمی‌رسد در مقایسه با روسای پیشین قوه قضائیه، تسامح بیشتری درخصوص زندانیان دوتابعیتی داشته باشد. گذشته از این، علی باقری‌کنی که این روزها نامش به عنوان گزینه اصلی وزارت امور خارجه در کابینه رئیسی مطرح است، معاون امور بین‌الملل قوه قضائیه ایران و دبیر ستاد حقوق بشر این قوه است. از او به عنوان چهره‌ای تندرو در سیاست خارجی ایران یاد می‌کنند. با چنین ترکیبی به نظر نمی‌رسد ایران زیر بار این خواسته زیاده‌خواهانه آمریکا و اروپا برود و قطعا رابرت مالی نیز از موضع آگاه است اما به نظر می‌رسد طرف مقابل علاوه بر فشار در جبهه‌های متعدد، قصد دارد در این جبهه نیز ایران را تحت فشار قرار دهد تا بیشترین امتیاز را کسب کند.
از سوی دیگر متاسفانه بازداشت اتباع کشورهای دیگر، به یک کارت بازی در عالم سیاست تبدیل شده که در بسیاری از کشورها دیده می‌شود و از آن جایی که بیشتر تبدیل به یک اهرم سیاسی شده تا یک موضوع حقوقی، به نظر نمی‌رسد به این راحتی‌ها خاتمه پیدا کند؛ به ویژه میان کشورهایی مانند ایران و آمریکا که خصومتی دیرینه دارند و پرونده‌هایی متعدد بر سر اتباع یکدیگر. با این حال چنانچه مذاکرات در وین به نتیجه برسد، مانند دی‌ماه 1394، تبادل زندانیان نیز بخشی از توافق خواهد بود که مرحله به مرحله انجام خواهد شد و تداوم آن نیز کاملا بستگی به این دارد که اجرای بندهای اصلی توافق چگونه پیش برود.