بهار نیوز - بازخوانی گزارش تکان‌دهنده فاجعه سد گتوند که آب کارون را شور کرد

می‌گفتند ما می‌دانیم چه بلایی سر این منطقه آورده‌ایم اما تو را به خدا چیزی نگویید و رسانه‌ای نشود!

بازخوانی گزارش تکان‌دهنده فاجعه سد گتوند که آب کارون را شور کرد

دوستان ما در سد گتوند می‌گفتند ما می‌دانیم چه بلایی سر این منطقه آورده‌ایم اما تو را به خدا چیزی نگویید و رسانه‌ای نشود!

گروه جامعه: دکتر محمدجواد عبدالهی «رییس سابق دانشکده زمین شناسی دانشگاه شهیدچمران اهواز مدتها قبل در گزارشی مفصل اعلام کرده بود: تا ۹۳ متر ضخامت لایه نمک در سد گتوند است و همه توربین های این سد بعلت نفوذ نمک از کار افتاده است! بخش‌هایی از این گزارش تکان‌دهنده که روایتی کارشناسانه از فاجعه احداث سد گتوند که آب شیرین کارون را شور کرد و طبیعت خوزستان و خصوصا کشاورزی و نخل‌های این جلگه را به نابودی کشاند را به بهانه وضعیت کنونی خوزستان و اعتراضات مردمی را می‌خوانید:

*20 سال قبل از آنکه جانمایی سد گتوند در سال 68 صورت بگیرد، آمریکایی‌ها پیشنهاد داده بودند 20 کیلومتر بالاتر از مخزن فعلی، سد گتوند احداث شود اما در آن سال‌ها مدیران شرکت مدیریت منابع آب و نیروی ایران بر این باور بودند که آمریکایی‌ها چون می‌خواستند مخزن سد کوچک باشد، این اختلاف مکانی را مطرح کردند!! لذا تصمیمشان بر این شد که دریاچه سد درست بر روی گنبدهای نمکی گچساران جانمایی شود.
سال 1380 در نامه‌ای به اداره صنایع و معادن تاکید کردم که مطالعات صورت‌ گرفته روی این سد کافی نیست. سال1381 به همراه مهندس شمسایی مدیرکل وقت آب و فاضلاب خوزستان موضوع را مطرح کردم که این سد مشکلاتی دارد و می‌تواند کل استان خوزستان را از نظر شوری به مخاطره بیندازد.
*شمسایی بعدها رئیس سد گتوند شد. به او توضیح دادم که اساساً سازندگان سد مطالعات زمین‌شناسی منطقه را مدنظر قرار نداده‌اند. هیچ گزارشی از مطالعات زمین‌شناسی نداشتند. آقای شمسایی بعد از آن مشاوره گروهی 20 نفره برای مطالعات روی سد تشکیل داد گروه مطالعاتی آقای شمسایی در اولین گزارش به او نوشتند «جلوی ضرر را هر جا بگیرید منفعت است».
*آقای مهندس شمسایی به عنوان رئیس اداره آب منطقه خوزستان آن زمان به تمامی مقامات مملکتی نامه نوشت و از آنها خواست جلوی ساخت سد گرفته شود. نامه خطاب به رئیس‌جمهوری، وزیر نیرو، مجلس و مدیر عامل شرکت آب و نیرو (شرکت مجری)... ارسال شده بود.
*بعد از اینکه سد ساخته شد، از قضا مهندس شمسایی را که آن زمان شهردار اهواز بود به عنوان رئیس سد انتخاب کردند! بعد از آن یکسری مشاوره از کشورهای مختلف و دانشگاه‌های ایران گرفتند و تصمیم بر این شد که پتوی رسی برای ایجاد فاصله میان لایه‌های ضخیم نمک و بستر دریاچه به وجود بیاید.
رئیس سد با من تماس گرفت و پیشنهاد را مطرح کرد. آن زمان دو هزار و پانصد میلیارد تومان هزینه برای این سد صرف شده بود. من آن زمان به عنوان یکی از منتقدان دائمی ساخت این سد بودم که صدایم به گوش کسی نمی‌رسید. من با توجه به تجربه و علمی که داشتم گفتم که این کار با شکست مواجه خواهد شد. روز آبگیری فرا رسید و رئیس‌جمهوری وقت (محمود احمدی‌نژاد) ومدیرعامل شرکت آب و نیرو نیز برای آبگیری آمدند. آن روز با من تماس گرفتند و من به عوامل شرکت آب و نیرو گفتم هر چه ماشین‌آلات در پایین‌ دست پتوی رسی دارید جمع کنید و به بالا بیاورید چون اعتمادی به پایداری این دیواره رسی نیست و قطعاً تا یکی دو روز آینده می‌شکند و خسارت بیشتری به شما وارد می‌کند. این توصیه من را پذیرفتند و روز چهارشنبه آبگیری صورت گرفت. روز شنبه مسوول همین بخش با من تماس گرفت و خبر شکسته شدن پتوی رسی را داد و گفت چطور می‌دانستید ؟
*10روز بعد از اینکه عملیات آبگیری صورت گرفت، بخش زیرین سد که معمولاً سیستم‌های زیرین و دستگاه‌های حساس و سنسورهای کنترل است پر ازنمک شده است؛ این مساله دقیقاً 10 روز بعد از آبگیری رخ داد؛ اتفاقی که مثل روز برای ما روشن بود و هر چه هشدار می‌دادیم کسی گوش نمی‌کرد. بعد از آن مطالعات نشان ‌داد که تمامی مناطق اطراف گتوند و عقیلی، زمین‌های مرغوب کشاورزی این مناطق به دلیل گسترش نمک و تبخیر در حال شوره‌زار شدن هستند و مردم تمام دارایی خود را دارند از دست می‌دهند و هیچ استفاده‌ای از سد و آب ‌شور آن نمی‌توان کرد.
*قبل از آبگیری ما بارها هشدار دادیم توربین‌هایی که برای سد خریداری شده برای آب شیرین است و شما میلیاردها میلیارد هزینه کرده‌اید برای آبی که شور خواهد شد. حالا آن توربین‌ها هم کاربردی برای آب شیرین ندارند. هم اکنون توربین‌ها از کار افتاده‌اند!
*چندی پیش مدیر روابط عمومی شرکت آب و نیرو سد گتوند از من دعوت کرد از سد بازدید کنم. گفتند آن‌طور که شما تصور می‌کنید نمکی وجود ندارد و نهایتاً یک لایه چهارمتری نمک هست که آن را خارج می‌کنیم! با تعجب دیدم چند لایه نازک چهار تا پنج‌ متری زده‌اند. از جوانک خواستم که محدوده 50 متری را برای گمانه‌زنی و حفاری انتخاب کند و تا عمق 50 متری نیز جلو بروند بعد متوجه خواهند شد با دریای عظیمی از نمک مواجه خواهند شد.
بعد از آن مهندسان آزمایشگاه مکانیک خاک برآورد کردند که تا 93 متر ضخامت نمک است. بعد از آن دوستان ما در سد گتوند می‌گفتند ما می‌دانیم چه بلایی سر این منطقه آورده‌ایم اما تو را به خدا چیزی نگویید و رسانه‌ای نشود!

احمدی نژاد یا پورمحمدی؟
محمود احمدی‌نژاد در سال ۹۰ در خصوص گزارش تخصصی سازمان بازرسی کل کشور خطاب به پورمحمدی در رابطه با سد گتوند خوزستان گفت که : “یک آدم بیسوادی وارد کارهای تخصصی می‌شود و به ما نامه رسمی زده می‌زند که شما این سد را در این نقطه نسازید و در جای دیگری احداث کنید. به تو چه ارتباطی دارد؟ اصلا تو می‌فهمی سد یعنی چه؟‌ چه کسی به تو این اجازه را داده است که چنین کاری را انجام دهی؟ من که خودم مهندس عمران هستم در این باره اظهار نظر نمی‌کنم چرا که احداث یک سد مطالعات زمین‌شناسی و هیدرولوژیکی فراوانی را می طلبد، در انتهای نامه هم تهدید می‌کنند که اگر این کار را انجام ندهید با شما برخورد می‌کنیم”
و اما واقعیت ماجرا چه بود؟ و گذر زمان، چگونه پرده از روی بی سوادی برخی ها کنار زد. توزیع آب در خوزستان با مشکل زیادی روبه‌رو بوده و هست. مردم شمال و جنوب این استان نمی توانند آب را با کیفیت یکسان دریافت نمایند. وقتی هم که باران می بارد در آبادان آب با فاضلاب قاطی می‌شود. همه ما می دانیم که در این استان پنج رودخانه کرخه، کارون، دز، جراحی و مارون جریان دارند. کارون یکی از بزرگترین رودخانه‌های ایران در این منطقه واقع شده است وحتی قابل کشتی‌رانی است. بر روی این رودخانه خروشان سد گتوند ساخته شد. سدی که قرار بود آب رها شده از سدهای کارون ۳ و شهید عباسپور را قبل از انتقال به خلیج فارس ذخیره و به صورت تنظیم شده در اختیار بخش کشاورزی قرار دهد و همچنین ۲۱۰۰ مگاوات برق را نیز تولید و ذخیره نماید. ولی با یک اشتباه مهندسی در جانمایی، سدی را که می توانست باعث آبادانی خوزستان شود این استان را با یک بحران زیست‌محیطی گسترده روبرو ساخت. یعنی خوزستانی که میزبان بزرگترین رودخانه‌های ایران است با این اشتباه مهندسی با یک “ورشکستگی آبی” روبرو شد و بخش اعظمی از آب خود را که از کارون تامین می کرد به این صورت از دست داد.
مطالعات اولیه‌ای این سد عظیم در زمان قبل از انقلاب و توسط رژیم طاغوت انجام گرفته بود. ولی آنها بهترین مکان احداث سد گتوند را ۱۵ کیلومتر بالاتر از جایگاه فعلی سد پیش‌بینی کرده بود که متأسفانه کارشناسان سازنده سد برای راحتی دسترسی به مسیرهای ارتباطی، ۱۵ کیلومتر پایین‌تر آن را احداث کردند و این موجب شد که " *کوه نمکی* " در داخل دریاچه سد قرار بگیرد.
در زمان احداث، آقای پورمحمدی در قالب گزارش سازمان بازرسی هشدار داد که، این کار اشتباه و خطرناک است بنابراین از آبگیری آن خودداری و یا اگر آبگیری شده تخلیه نمایند. اما کارشناسان دولتی و در راس آن آقای احمدی نژاد اعلام کردند که ما با استفاده از فناوری روز دنیا و با کمک دانشمندان کشور ایتالیا، سطح کوه نمکی را با عایقی از جنس شیشه و سیمان می‌پوشانیم تا نمک در آب سد حل نشود. ولی متاسفانه کار جدی در این زمینه صورت نگرفت و بلندترین سد خاکی ساخته شده بر روی رودخانه کارون که در مراحل پایانی ساخت نیز قرار داشت و تنها مدتی کوتاهی تا آبگیری آن باقی مانده بود و همچنین با توجه به اعتبارات میلیاردی که مصروف آن شده بود، عملاً تخریب یا عدم آبگیری این سد را به شکل بی ادبانه ای غیر ممکن اعلام کردند و برای مشکل پیش آمده نیز درصدد برآمدند تا با ساخت یک پتوی رسی به عنوان دیواری حائل از برخورد آب با نمک‌های سازند گچساران جلوگیری نمایند و بار دیگر بدون توجه به صحبت‌های کارشناسان استانی که ساخت این پتوی رسی را بی فایده می‌دانستند، این پروژه نیز آغاز و با صرف هزینه‌های کلان صورت گرفت.
کار ساخت سد گتوند و پتوی رسی در میان تمامی اعتراضات به اتمام رسید و با حضور احمدی‌نژاد رئیس جمهوری وقت، این پروژه آبگیری شد اما تنها ۱۰ روز از زمان آبگیری سد گذشته بود که خبر رسید شکاف‌هایی در پتوی رسی ایجاد شده و نمک‌های سازند گچساران وارد دریاچه سد گتوند شده است و این آغازی بر مصایب استان خوزستان و رودخانه کارون بود. بیش از ۱۰۰ میلیون تن نمک در آب حل و رودخانه کارون را شور کرد و زمین‌های کشاورزی در مسیر رودخانه را تبدیل به شوره‌زار ی نمود که از ره آورد آن بیش از یک میلیون درخت نخل در این منطقه خشک و از بین رفت .
محققین دانشگاه تهران در این مطالعات ۳ پیشنهاد ارائه کردند که اولین پیشنهاد آنها این بود که از سد گتوند تا خلیج‌فارس به طول ۳۰۰ کیلومتر لوله‌گذاری انجام شود و آب سد به خلیج‌فارس منتقل گردد. پیشنهاد دوم تبیین می‌کند که یک مسیر انحرافی به طول ۴۵ کیلومتر از پشت سد حفاری شود و با جلوگیری از ورود آب به دریاچه عملاً سد غیرفعال شود و آب موجود به‌ مرور زمان خشک شود. و در پیشنهاد سوم گفته شد که در اطراف دریاچه‌هایی ایجاد شده و آب‌ شور سد به این دریاچه‌ها منتقل شود تا به‌مرور تبخیر شده و سد را تخلیه کند.