زنگ خطر برای دلار

گروه اقتصادی: بر اساس گزارش‌ها طالبان وارد کابل شده‌اند و تقریبا می‌توان گفت افغانستان به دست طالبان سقوط کرده است و حالا برخی از مقامات دولت افغانستان می‌گویند آماده‌اند که حکومت را بدون جنگ تحویل دهند.فارس هم امروز فیلمی منتشر کرده از شهروندان کابل که برای دریافت سپرده‌های بانکی‌شان مقابل بانک‌ها صف کشیده‌اند. اقدامی که نشان از عدم اطمینان افغانستانی‌ها به روابط مالی و بانکی زیر سایه طالبان دارد.
البته تبعات این نااطمینانی فقط افغانستان را شامل نمی‌شود و ترکش‌های آن به زودی به روابط مالی و درآمد ارزی ایران هم برخورد می‌کند.

 خطر از دست دادن سه میلیارد دلار درآمد ارزی
رییس اتاق مشترک ایران و افغانستان ماه گذشته  حجم صادرات ایران به افغانستان در سال گذشته را ۲٫۹ میلیارد دلار اعلام کرده بود و گفته بود: «با این وضعیت حجم صادرات ایران به افغانستان در سال۱۴۰۰ حتی به رقم سال گذشته هم نخواهد رسید و آینده نامعلومی پیش‌روی تجار است»این درحالی است که روابط تجاری با افغانستان از نظر ارز آوری در شرایط تحریم نفتی سال‌هاست، اهمیت ویژه‌اتی برای ایران دارد.

این کشور در بین پنج کشور عمده صادراتی ماست و حالا زیر سایه طالبان شدیدا با نااطمینانی‌های مالی و تجاری درگیر شده است. این یعنی زنگ خطری برای درآمد ارزی ایران.پیرملازهی، کارشناس مسائل افغانستان، می‌گوید:« گمرکات بین ایران و افغانستان از جمله اسلام قلعه و میلک در دست طالبان است ولی آن‌ها هنوز فرمول روشنی درباره تجارتشان اعلام نکرده‌اند. فقط در حال حاضر هر کامیونی که بار رد می‌کند، هر باری و به میزانی که باشد، باید ۵۰ هزار افغانی به طالبان بدهد تا اجازه عبور بگیرد».

به اعتقاد این کارشناس در این شرایط احتمالا تجار ایرانی به مرور انگیزه و اطمینان را برای تجارت با افغانستان از دست می‌دهند. چرا که وضعیت سرمایه‌شان در این کشور بسیار نامعلوم است. بنابراین او پیش‌بینی می‌کند که احتمالا کاهش قابل توجهی در صادرات ایران به افغانستان و ارزآوری از این طریق داشته باشیم.

دبی جایگزین بازار ارز هرات شد؟
از اهمیت روابط تجاری با افغانستان و تاثیر بلندمدت آن بر وضعیت ارزی ایران که بگذریم، باید تاثیر هیجات کوتاه‌مدت ناشی از تزلزل در هرات را هم برای بازار ارز داخلی در نظر گرفت.شهر هرات واسطه تامین اسکناس دلار از شرق آسیا و خاور دور برای ایران است و حالا با ایجاد ناامنی در آن در روزهای اخیر، بازار ارز ایران در شرق آسیا گسسته شده است. پیش‌بینی می‌شود این موضوع منجر به تغییراتی در نرخ دلار ایران شود چرا که تأمین حواله‌های صرافی‌های کشور نیز توسط بازار هرات انجام می‌شد.حالا با توجه به ناامن شدن این شهر برخی شنیده‌هایی نشان می‌دهد تعدادی از صرافی‌های مهم هرات به مشهد آمده‌اند.صرافی‌های داخلی هم بعضا مجبور شده‌اند اسکناس دلار خود را از دبی تأمین کنند که این موضوع منجر به تغییرات جزئی در قیمت تمام شده دلار می‌شود.با این حال پیرملازهی در این باره می‌گوید: معاملات در هرات ادامه دارد. ظاهرا طالبان اولین کاری که انجام داده‌اند اطمینان بخشیدن به صرافی‌ها بوده است. آن‌ها سریعا نیروهایی برای حفاظت از صرافی‌ها گذاشتند تا معاملات ادامه یابد.

او ادامه می‌دهد: بنابراین هرات همچنان به عنوان قطب قیمت‌دهی و معاملات ارز باقی خواهد ماند.گویا طالبان فعلا منافع خودشان را در فعالیت این صرافی‌ها می‌بینند. البته ممکن است در مدت اخیر به علت ناآرامی‌ها بازارارزشان کمی متزلزل شده و نوساناتی داشته باشد اما طالبان به این بازار گسترده مالی نیاز دارند.

سرنوشت نامعلوم شبکه بانکی افغانستان
با تمام این‌ها چه چشم‌اندازی از روابط مالی و بانکی افغانستان زیر سلطه طالبان می‌توان داشت؟ این سوالی است که پیرملازهی اینطور به آن پاسخ می‌دهد: طالبان مجبور هستند شبکه بانکی را بازسازی کنند. البته با نگاه خودشان. یعنی بانکداری اسلامی و بدون ربا که در ایران هم تجربه کردیم. البته احتمالا به مرور به اسم کارمزد، ربا را به شبکه بانکی بازگردانند.

او درباره این که آیا سازمان‌ها و نهادهای مالی بین‌المللی حاضر به همکاری با طالبان هستند یا نه؟ نیز می‌‌گوید: آنچه همه جای دنیا در ارتباط با قوانین مالی و بانکی بین‌المللی مطرح است برای طالبان مطرح نیست.او ادامه می‌دهد: ولی آن‌ها نیروی تخصصی ندارد و نهایتا مجبور هستند از تکنوکرات‌ها استفاده کنند و به مرور با تثبیت طالبان سیستم مالی افغانستان هم روی روال می‌افتد. جهان هم به مرور رابطه مالی با آن‌ها تن در می‌دهد همانطور که آمریکا این کار را کرده است.

این کارشناس باور دارد که طی معامله‌ای بین طالبان و آمریکا راه برای نیروهای رادیکال اهل سنت مثل القاعده و داعش باز شده تا در افغانستان حضور یابند و متتفع شوند به این شرط که در آینده قدرت سرمایه‌داری تحت تاثیر قرار نگیرد. بنابراین حالا دیگر خطر حضور این نیروها در افغانستان برای ایران، سوریه، چین و… است نه آمریکا و متحدانش.

این در حالی است که پیش از این فعالان بازار ارز حضور گروه‌هایی مثل طالبان را در همسایگی ایران، وجود تهدیدی دائمی و عامل موثر بر رشد نرخ ارز در داخل تلقی کرده بودند. با این حساب ظاهرا بازار ارز ایران زیر سایه طالبان نه چشم‌انداز مثبتی برای ارزآوری از طریق تجارت با افغانستان در بلند مدت دارد نه آرامش و اطمینانی برای تثبیت نرخ در کوتاه مدت!