آینده تجارت تریاک در افغانستان چه خواهد شد؟

گروه جامعه: روزنامه خراسان نوشت: اکنون افغانستان ۸۴ درصد از تریاک جهان را تولید می کند که بازارهای هروئین و مواد افیونی از آن تغذیه می کنند، یعنی انحصار مطلق در تولید تریاک جهان در دست افغانستان است اما سخنگوی طالبان در نخستین کنفرانس مطبوعاتی خود پس از به قدرت رسیدن دوباره، وعده داد که حکومت جدید افغانستان تولید، تجارت و قاچاق مواد مخدر را متوقف می‌کند.
با این حال این سوال وجود دارد که آیا می شود این وعده را جدی گرفت؟ البته هنوز چیزی مشخص نیست و باید دید طالبان برای هزینه های جاری کشور چه راه های درآمد زایی خواهد داشت و آیا کشورهای دیگر برای کشف و استخراج معادن غنی افغانستان با طالبان همکاری خواهند کرد یا نه. اما درباره این که آیا طالبان توان مقابله با کشت خشخاش را دارد یا نه، باید به تجربه حکومت پنج ساله آن ها از سال 1996 تا 2001 نگاهی بیندازیم. در این گزارش روند افزایش سطح زیر کشت، میزان درآمد و ... از تریاک را در حد فاصل سال های 2001 تا 2020 بررسی کرده و از سناریوهای پیش روی طالبان برای افغانستان عاری از تریاک نوشته ایم.
بعد از ماجرای 11 سپتامبر سال 2001 آمریکا به بهانه سرکوب و حذف طالبان در مهر 1380 وارد افغانستان شد و جنگ 20 ساله ای را شروع کرد تا طالبان را نابود کند، اتفاقی که هیچ وقت نیفتاد و امروز طالبان بعد از 20 سال دوباره قدرت را در دست گرفته است. اما این نکته را هم نباید فراموش کرد که افزایش تولید تریاک بلافاصله پس از حمله آمریکا در اکتبر ۲۰۰۱ رخ داد و هر سال هم به آن افزوده شده تا جایی که اکنون بیش از 84 درصد تریاک جهان در این کشور تولید می شود.به گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد سال 2002 تنها 74 هزار هکتار در افغانستان زیر کشت خشخاش بوده که سالانه به این مقدار افزوده شده تا این که در سال 2017 به بیشترین حد خود یعنی 328 هزار هکتار زیر کشت خشخاش رسیده است.
پایگاه اطلاع رسانی «تحریریه» به نقل از تارنمای «گلوبال ریسرچ» در گزارشی آورده است که بحران مواد افیونی در ایالات‌متحده، رابطه مستقیمی با صادرات هروئین از افغانستان دارد و این تجارت چند ده میلیارد دلاری که تا همین اواخر در کنترل نیروهای آمریکایی بود، تحت‌تاثیر خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان قرار خواهد گرفت. گلوبال ریسرچ در بخش دیگری از این گزارش نوشته است که مشخص نیست آیا ایالات متحده در باره تجارت تریاک با طالبان به توافق محرمانه ای دست یافته است یا نه؟!
یکی دیگر از گزارش هایی که می تواند به برنامه ریزی برای تغییر کاربری سطح زیر کشت خشخاش در افغانستان کمک کند، نگاهی به درآمد کشاورزان از کشت این محصول افیونی است. دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد درباره ارزش تریاک تولید شده در مزارع خشخاش افغانستان آماری ارائه داده که نشان می دهد در برخی سال ها بیش از یک میلیارد دلار تریاک از مزارع خشخاش برداشت شده است.
از همین رو ممکن است حذف کشت خشخاش برای طالبان کمی نگران کننده و پر هزینه باشد که در صورت نبود کمک های بین المللی اقدامی برای اجرایی کردن آن نکند. البته نقش دلالان و قاچاقچیان مواد مخدر را هم نمی شود نادیده گرفت چون به گزارش خبرگزاری فرانسه هرکیلو تریاک در افغانستان توسط دلالان ۱۶۳ دلار از کشاورز خریداری می شود اما بین ۲۳۰۰ تا ۳۵۰۰ دلار به فروش می رسد. همین تریاک به دست مصرف کننده اروپایی کیلویی ۴۵ هزار دلار می رسد.
یکی از دلایلی که برخی معتقدند طالبان راه دشواری را برای عملی کردن حذف کشت و تجارت تریاک در افغانستان پیش رو خواهد داشت، آن است که یکی از منابع درآمدی طالبان فروش تریاک است. برخی از رسانه ها مدعی شده اند که پیش از به قدرت رسیدن طالبان سالانه بیش از 400 میلیون دلار از فروش تریاک درآمد کسب کرده است. البته معادن غنی افغانستان می تواند منبع درآمدی خوبی برای طالبان باشد تا بتواند وابستگی اش از کشت خشخاش را کم کند. در این میان مالیات هم دیگر منبع درآمدی طالبان خواهد بود و باید دید که آیا طالبان با منابع درآمدی جدید می تواند کشور را اداره کند یا خیر.
البته برخی هم دلایل پشت پرده ای را برای حذف کشت خشخاش محتمل دانسته اند. برخی احتمال داده اند که طالبان این وعده را هم مانند وعده‌های احترام به حقوق بشر و آزادی رسانه‌ها، به عنوان شیوه‌ای برای نشان دادن چهره‌ای معتدل‌تر از خود به جهان و جلب حمایت بین‌المللی و کسب مشروعیت داده است. دلیل دیگر می تواند جلب کمک‌های مالیِ جهان باشد تا به این کشور برای تغییر سطح زیر کشت خشخاش و کشت جایگزین کمک کند اما احتمال دیگری هم وجود دارد که برخی آن را بسیار هوشمندانه دانسته اند و در کنار محقق شدن دو خواسته قبلی می تواند هدفی مهم تر از بقیه دلایل باشد.ممکن است طالبان به دنبال افزایش قیمت تریاک در جهان و افزایش درآمد خود باشد. در واقع، با اعلام محدودیت و ممنوعیت برای کشت تریاک قیمت جهانیِ طیفی از مواد مخدر افزایش می یابد، این همان روشی است که برخی سازمان های جهانی برای افزایش قیمت استفاده می کنند. با این تفاوت که افغانستان به تنهایی سهم 84 درصدی بازار تریاک جهان را دارد به همین دلیل احتمال موفقیت بالایی برای اجرایی کردن این سناریو دارد.
طالبان 21 سال پیش که قدرت را در افغانستان در دست داشت، برای کاهش سطح زیر کشت خشخاش در افغانستان کارهایی انجام داده که آمار نشان می دهد در آن دوره موفق عمل کرده است. به گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در سال های ۲۰۰۰-۲۰۰۱، حکومت طالبان با همکاری سازمان ملل متحد ممنوعیت موفقیت آمیزی برای کشت خشخاش وضع کرد. تولید تریاک در سال ۲۰۰۱ بیش از ۹۰ درصد کاهش یافت.
در آن سال در دو ولایت هلمند و ننگرهار که از قطب‌های تولید تریاک جهان هستند، کشت خشخاش تقریبا به صفر رسید. آن سال فقط بدخشان بود که حدود ۶۵۰۰ هکتار مزارع خود را زیر کشت خشخاش برد، ولایتی که تا حد زیادی در کنترل طالبان نبود. این کاهش به آن معنی بود که طالبان توانسته بود طی یک سال سطح کشت مزارع خشخاش را از ۸۲ هزار هکتار به حدود ۸ هزار هکتار کاهش دهد اما با شروع جنگ و حضور آمریکا دوباره تولید و سطح زیر کشت خشخاش در این کشور افزایش یافت.
البته این نکته را هم باید در نظر گرفت که سود پایین کشت های جایگزین و همچنین خشکسالی که باعث رو آوردن کشاورزان به کشت خشخاش شد، از دلایلی است که می تواند طالبان را برای موفقیت در حذف سطح زیر کشت خشخاش با مشکل روبه رو کند.